آیین توغ‌گردانی
 مراسم توغ‌گردانی در شاهرود | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | توغ‌بندانی طوق‌گردانی |
| موضوع | عزاداری |
| زمان | دهه محرم شهادت پیامبر(ص) روز شهادت امام علی(ع) ایام سوگواری ائمه اطهار(ع) |
تُوغ‌گَردانی آیینی مذهبی در ایام عزاداری ماه محرم و سایر ایام سوگواری اهل بیت(ع) است. مردم هر محله توغ مخصوص محلۀ خود را که نشان و امتیاز محله‌شان به شمار می‌رود، حرکت می‌دهند و پیشاپیش دستۀ سینه‌زن در شهر می‌گردانند. توغ را پیش از حرکت دادن با انداختن چند تخته طاق شال ترمه و چند قواره پارچۀ سبز بر روی محور افقی آن می‌آرایند.
توغ
تُوغ، عَلَمی به شکل و شمایلی خاص که شیعیان بعضی مناطق ایران در مراسم سوگواری معصومین به‌ویژه در سوگواری محرم بر‌پا می‌کنند و آن را با خود در محله‌ها می‌گردانند. این علم در مواقع دیگر سال در تکیه، حسینیه، قهوه‌خانه و یا خانه یکی از بزرگان محله نگهداری می‌شود.[۱] توغ را پیش از حرکت دادن با انداختن چند تخته طاق شال ترمه و چند قواره پارچۀ سبز بر روی محور افقی آن می‌آرایند.[۲]
توغ، در گذشته کاربردهای دیگری نیز داشته است. توغ، در زمان صفویه در زمرۀ شعارها و علم‌های مقدس دینی در ایران قرار گرفت.[۳]
پس از رسمی شدن مذهب تشیع در زمان شاه اسماعیل صفوی در ایران، نوعی توغ با این مفهوم نمادین نقش مذهبی یافت و به تجمعات مذهبی و طریقت‌های عرفانی راه پیدا کرد و در زمرۀ شعارها و علم‌های مقدس دینی قرار گرفت.[۴]
شکل و ساختمان
توغ مذهبی معمولاً یک تیغۀ فلزی با سر فولادی گلابی شکل یا سرومانند با زبانه‌ای بلند دارد که روی یک صندوقچۀ فلزی کوچک مشبک ضریح مانند و بر پایه‌ای چوبی یا فلزی چلیپا شکل استوار است. روی تیغه آیاتی قرآنی و برخی ادعیه زر کوبیده شده است. روی محور افقی پایۀ توغ معمولاً دو طاووس فلزی به قرینه بر روی دو صندوقچۀ مشبک، و روی دو زایدۀ فلزی متصل به چپ و راست بالای کاسه یا شکم تیغه، دو سر اژدهای دهان گشودۀ فلزی برآمده است. تندیس‌های طاووس و اژدها، هر یک بیانگر رمزهای نهفته در ذهنیت مذهبی جامعۀ شیعه ایران بوده است. تیغه‌های توغ‌های قدیمی دو بدنۀ گلابی شکل داشت که به یکدیگر وصل بودند و یک تیغۀ چهار پر منحنی شکل را می‌ساختند.[۵]
زمان توغ گردانی
توغ را در روزهای خاصی حرکت می‌دهند. مثلاً در کاشان توغ را در شب و روز عاشورا، روز هفتِ امام(ع)، در روز رحلت پیامبر(ص) در ۲۸ صفر و روز شهادت حضرت امیرالمؤمنین امام علی(ع) در ۲۱ رمضان از محلۀ خود بیرون می‌آورند و در پای آن سینه می‌زنند و بعد آن را در محلات قدیمی و بازار می‌گردانند.
توغ‌کشان توغ را به نشانۀ کشته شدن حضرت ابوالفضل عباس، علمدار امام حسین(ع) و واژگون شدن علم او، به طور خمیده حمل می‌کنند.[۶]
در شاهرود هر ساله مراسم توغ‌بندان و توغ‌گردان روز پنجم ماه محرم برگزار می‌شود. در این روز معمّران محلۀ تکیه زنجیری بازار، توغ‌ها را از خانه‌های محله‌ها جمع می‌کنند و به مساجد و تکیه‌های محله‌های خود می‌برند. بعداً توغ‌ها را از آنجا به محلۀ قلعه ولووا منتقل می‌کنند و در آنجا آنها را به یکدیگر وصل می‌کنند و دسته‌های «طوق بندان» (توغ‌بندان) تشکیل می‌دهند و با سینه زنی و نوحه خوانی آنها را به مزار کهنه می‌برند و باز می‌گردانند.[۷]
پانویس
- ↑ معین، ذیل توغ؛ قس: عَلَم کشی چینی‌های باستان در پیشاپیش تابوت در همین مقاله؛ نیز نک: ه د، تابوت گردانی
- ↑ بلوکباشی، قهوه خانه‌ها، ۱۳۸۵ش، ص۱۷۳
- ↑ بلوکباشی، قهوه خانه‌ها، ۱۳۸۵ش، ص۱۷۳
- ↑ بلوکباشی، نخل گردانی، ۱۳۸۳ش، ص۱۰۲
- ↑ بلوکباشی، همان، ص۱۰۱، قهوه خانه‌ها...، ص۱۷۳؛ ستوده، ص۳۲۸
- ↑ معتمدی، عزاداری سنتی شیعیان، قم، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۸۴-۵۸۵
- ↑ شریعت زاده، «احیای هستۀ فرهنگی بافت قدیم شاهرود»، مجموعۀ مقالات مردم شناسی ایران، تهران، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۲-۲۹۵
پیوند به بیرون
- دایرةالمعارف بزرگ اسلامی - توغ
- دانشنامه جهان اسلام
- ویژگی‌های ساختاری و نمادین توغ ایرانی
- رنگ سفید نماد صلح طلبی حضرت عباس(ع) در شاهرود
