آیین مشعل‌گردانی
 مشعل‌گردانی نجفی‌های مقیم قم | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | تکلیف |
| زمان | دهه محرم |
| مکان | معابر عمومی و اطراف اماکن مقدس (ایران و عراق) |
| حواشی | در زمان رضاشاه پهلوی، شعله‌گردانی ممنوع بوده است |
| مرتبط | این مراسم به دو شیوهٔ نجفی و کربلایی برگزار می‌شود |
مشعل‌گردانی، از آیین‌های سوگواری محرم در ایران و عراق است. این آیین در دهه محرم، در کشور عراق و مناطق مرکزی و جنوبی ایران برگزار می‌شود. در این آیین، آتش‌دان‌هایی را در خیابان‌ها و میدان‌ها و مکان‌های مقدس می‌گردانند. این مراسم در برخی نواحی، ثبت ملی شده است.
تاریخچه
از میزان قدمت آیین مشعل‌گردانی، اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی پیشینهٔ آن را به حدود پانصد سال پیش (دوره صفویه) برمی‌گردانند. در دوره‌هایی از تاریخ، از جمله در زمان رضاشاه پهلوی، شعله‌گردانی ممنوع بوده است. در برخی مناطق، از این آیین، با نام‌های دیگری یاد می‌شود؛ از جمله در اردکان یزد، به آن «تکلیف» گفته می‌شود.
شیوه برگزاری
آیین مشعل‌گردانی، در مناطق مختلف، به‌صورت متفاوت برگزار می‌شود. در شیوه نجفی، به‌وسیله آتش‌دان‌های کوچک چوبی یا فلزی، سازه‌ای ساخته می‌شود که به آن «مَشاعل» گفته می‌شود. هنگام عزاداری، آتش‌دان‌ها را روشن می‌کنند و مَشاعل را در معابر عمومی، میدان‌های اصلی شهر و محوطهٔ بیرونی اماکن مقدس حرکت می‌دهند. به‌علت وزن بالای مشاعل، برای حمل آن، نیاز به توانایی و قدرت جسمانی بالایی است. مشاعل‌ها در اندازه و شکل، با هم تفاوت دارند. در برخی نواحی، مشعل‌های ۷۲ گانه منصوب بر روی علم‌ها را روشن کرده و می‌گردانند که به نوعی تداعی کننده وقایع روز عاشورا باشد.
در برخی مناطق مثل کربلا و اَردَکان یزد، گاهی به‌جای سازهٔ چندمشعلیِ مذکور، از مشعل‌های جدا و آتش‌دان‌هایی با دسته‌های بلند، مشابه عَلَم، استفاده می‌شود. این مشعل‌ها توسط عزاداران و در برخی مناطق، اختصاصاً توسط سادات، همراه با خواندن اشعاری خاص، در معابر حرکت داده می‌شود. همراه مشعل‌گردانی، معمولاً طبل‌زنی و سنج‌زنی هم انجام می‌شود.
زمان برگزاری
مشعل‌گردانی در مناطق مختلف، در روزهای متفاوتی از دهه محرم برگزار می‌شود. غالباً این مراسم در شب عاشورا اجرا می‌شود. نجفی‌ها در شب‌های هشتم، نهم و دهم مشعل‌گردانی دارند. در برخی از مناطق، مانند اردکان یزد، در اول محرم، مشعل‌گردانی می‌کنند تا آغاز محرم را اعلام و مردم را به عزاداری دعوت کنند. در مناطقی نیز از شب تاسوعا تا صبح روز عاشورا مشعل‌گردانی می‌کنند. در برخی جاها در شام غریبان هم این مراسم اجرا می‌شود.
گستره جغرافیایی
این آیین در برخی از شهرهای ایران و عراق برگزار می‌شود. در عراق غالباً در شهرهای نجف، کاظمین و کربلا مشعل‌گردانی می‌کنند. در ایران هم بیشتر مناطق مرکزی و جنوبی و شهرهایی مثل قم و شهر ری و اردکان یزد، میزبان مراسم مشعل‌گردانی هستند و غالباً عرب‌ها آن را اجرا می‌کنند. منطقه آذربایجان و تهران در ایران نیز از محل‌هایی است که این آیین در آنجا مرسوم است.
