آیین گرگیعان

آیین گرگیعان

اجرای مراسم گرگیعان در نمایشگاه بین المللی اهواز ۱۳۹۵ش
اطلاعات کلی
زمان	هر ساله در نیمه ماه رمضان
مکان	کشورهای مسلمان عربی و شهرهای عرب‌زبان ایران مانند خوزستان
شرکت‌کنندگان	کودکان
مرتبط	ثبت ملی در ایران به عنوان میراث معنوی

گَرگیعان از آیین‌های سنتی مسلمانان عرب‌زبان و جشن کودکانه که در نیمه ماه رمضان به مناسبت زادروز ولادت امام حسن مجتبی(ع) برگزار می‌شود. در این آیین، کودکان در دسته‌های بزرگ و کوچک، به خیابان‌ها آمده، با خواندن اشعار، درب خانه‌ها را می‌زنند و اهالی خانه‌ها نیز با شیرینی و عیدی به استقبال کودکان می‌روند. در برخی مناطق، این مراسم در نیمه شعبان و به مناسبت تولد امام زمان(عج) نیز برگزار می‌شود. این آیین سال ۱۳۹۵ش در ایران به ثبت ملی رسید.

این سنت در کشورهای مختلف عربی و نواحی عرب‌نشین ایران مانند خوزستان، مرسوم است. قدمت این مراسم را به صدر اسلام و دوران پیامبر اسلام(ص) منتسب کرده‌اند. براساس این دیدگاه، پس از تولد اولین نوه حضرت محمد(ص)، ایشان به درب خانه حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) رفته و به ایشان تبریک گفتند. مسلمانان نیز به همین منظور برای تبریک به درب خانه پیامبر آمدند. به تدریج این رسم در میان مسلمانان رایج شد.

قدمت: از آیین‌های سنتی و محبوب مسلمانان عرب

آیین گَرگیعان از آیین‌های سنتی کودکانه اعراب در کشورهای مختلف اسلامی و از محبوب‌ترین آیین‌های سنتی مردم عرب خوزستان و یک جشن کودکانه است. برخی معتقدند این آیین از دوران پیامبر(ص) به جا مانده است. با تولد امام حسن(ع) و خوشحالی رسول خدا برای تولد اولین نوه‌اش، مردم برای عرض تبریک به امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) به درِ خانه‌شان می‌رفتند. کم‌کم به صورت مناسبتی هر ساله در میان مسلمانان رواج یافت. این رسم، در جنوب ایران همه ساله هم‌زمان با ولادت امام حسن(ع) در شب ۱۵ رمضان برگزار می‌شود.

این سنت در سال ۱۳۹۵ش توسط مجموعه فرهنگی گرگیعان خوزستان، به عنوان میراث معنوی ناملموس در ایران به ثبت ملی رسید.

آیین گرگیعان در اهواز.

این مراسم ۱۴ رمضان سال ۱۳۹۲ش برای نخستین بار در موزه هنرهای معاصر اهواز و تحت نظر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان هم‌زمان با نمایشگاه قرآن برگزار شد. از آن پس، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی این مراسم را در موزه هنرهای معاصر اهواز به صورت نمادین اجرا می‌کند. به باور مردم محلی در جنوب ایران، این مراسم، موجب افزایش رزق و روزی و برکت خانه‌ها می‌شود.

گفته شده در برخی مناطق، این مراسم در نیمه شعبان و به مناسبت تولد امام زمان(عج) نیز برگزار می‌شود.

این مراسم در کشورهای عربی همجون کویت و عربستان نیز برگزار می‌شود.

معناشناسی گرگیعان

نام اصلی این آیین «قرقیعان» است؛ اما با توجه به این‌که عرب‌های خوزستان حرف «قاف» را در بیشتر کلمات «گاف» تلفظ می‌کنند به آن «گرگیعان» گفته می‌شود. در معنای این کلمه اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که این کلمه از «قرع الباب» به معنای درب زدن گرفته شده است. به خاطر اینکه کودکان درب خانه‌ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می‌کوبند. بعضی آن را از کلمه «قرّة العین» به معنای نور چشم، می‌دانند که به معنای شادی و سرور است. از آن جایی که مراسم گرگیعان مصادف با تولد امام حسن مجتبی(ع) و خوش حالی رسول خدا(ص) برای تولد اولین نوه‌اش بود، گفته می‌شود مردم برای عرض تبریک به امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) «قرة عین! قرة عین!» گویان به درب منزل‌شان می‌رفتند. از آن به بعد این مراسم کم‌کم و هر ساله در سالروز تولد امام حسن مجتبی(ع) در میان مسلمانان رواج یافت.

مراسم گرگیعان در مناطق گوناگون، با نام‌های مختلفی گزارش شده است. مردم بغداد آن را «ماجینه»، اهالی جنوب بغداد به آن «کرکیعان»، کشورهای خلیج فارس و بحرینی‌ها «قرقاعون»، قطری‌ها به نام «قرنقعوه»، مردم کویت و عربستان به نام «قرقیعان»، در عمان به «قرنقشوه» و در امارات متحده عربی به آن «حق اللیله» و در بوشهر و هرمزگان به آن «گِرگِشو» گفته می‌شود.

شیوه اجرا

در شب نیمه ماه رمضان مصادف به مناسبت تولد امام حسن مجتبی(ع) و پس از مراسم افطار، دختران و پسران با بر گردن انداختن کیسه‌هایی، برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی و پوشیدن لباس‌های محلی خود (پسران با پوشیدن دشداشه و دختران با پوشش عبا یا چادر عربی) و با به هم زدن دو قطعه سنگ با ریتمی خاص به درب خانه‌ها برای دریافت شیرینی و عیدی ماه مبارک می‌روند. کودکان به صورت دسته‌های کوچک یا بزرگ در محله‌ها گشت می‌زنند و با شعارهای متفاوتی ابراز شادی می‌کنند. اهالی خانه‌ها نیز در این شب، آماده کوبیده‌شدن درب خانه‌های خود هستند تا با خوراکی یا عیدی، به استقبال کودکان بروند.

اجرای این مراسم با شعارهای مختلفی از سوی کودکان برگزار می‌شود. برای نمونه در میان کودکان کویتی شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان»، در امارات، «انطونه حق الله یرضی علیکم الله» و در دیگر کشورها شعار «عطونا الله یعدیکم بیت مکه یودیکم» مرسوم است. اعراب ایرانی شعارهای «ماجینه یا ماجینه حل الکیس و انطینا؛ آمدیم آمدیم، کیسه را بازکن و شیرینی بده» و «گرگشون گرگشون کل السنه واتعیشون» است. در برخی مناطق، ﮐﻮﺩﮐﺎﻧ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ می‌ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﻧﺨﺴﺖ می‌گوﯾﺪ: «ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ» ﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺩﻭﻡ ﺟﻮﺍﺏ ﺩﻫﺪ «ﺍﻟﻠﻪ ﯾﻌﻄﯿﮑﻢ ﺭﺿﻌﺎن؛ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﭽﻪ ﺩﻫﺪ» ﯾﺎ ﺍﯾنﮐﻪ «ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ؛ ﺍﻟﻠﻪ ﺍﯾﺨﻠﯽ ﺍﻭﻟﯿﺪﮐﻢ؛ ﺧﺪﺍ ﭘﺴﺮﮐﻮﭼﻮﻟﻮﯾﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭﺩ».

این مراسم تا نیمه‌های شب ادامه دارد. این مراسم در ایام فراگیری کرونا به صورت مجازی برگزار شد. در این روش، جوانان با ارسال پیام به بزرگان، این روز را تبریک می‌گویند.