احمد نجفی زنجانی
| از احیاگران خط ثلث | |
 تصویر ترمیم شده با هوش مصنوعی | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام اصلی | احمد نجفی زنجانی معصومی |
| نام‌های دیگر | معصومی خوشنویس |
| تاریخ تولد | ۱۲۸۷ |
| محل تولد | نجف |
| محل اقامت | تهران |
| محل درگذشت | تهران |
| تاریخ درگذشت | ۱۷ تیر ۱۳۶۱ (۷۳–۷۴ سال) |
| آرامگاه | مشهد |
| شاگردان | سید مرتضی نجومی |
| اساتید | عبدالجواد محلاتی حسن زرّین‌خط تهرانی هاشم البَغْدادی حامد الآمدی |
| اطلاعات هنری | |
| زمینه فعالیت | کتیبه‌نویس، کاتب قرآن و احیاگر خط ثُلث |
احمد نجفی زنجانی معصومی
احمد نجفی زنجانی معصومی (۱۲۸۷–۱۳۶۱) روحانی و خوشنویس اهل ایران است. او را از احیاگران خط ثلث در تاریخ خوشنویسی ایران دانسته‌اند.
پنج دوره کتابت قرآن، کتابت سوره اخلاص بر روی دانه برنج با امضا و تاریخ، کتیبه‌نویسی مسجد دانشگاه تهران به طول ۲۵۰ متر و خطوط ضریح چهارم امام رضا (ع) از آثار به جای‌مانده از احمد نجفی زنجانی است.
از مشهورترین شاگردان معصومی در خط ثلث سید مرتضی نجومی است.
زندگی و تحصیلات
احمد نجفی زنجانی فرزند محمدحسین در سال ۱۲۸۷ در نجف به دنیا آمد.[۱] از هفت‌سالگی برای تحصیل به مدرسه مرتضوی ایرانیان نجف رفت. پس از پایان تحصیلات ابتدائی به علوم حوزوی علاقمند شد و به یادگیری ادبیات عرب، فقه و اصول پرداخت.[۲] معصومی پس از نزدیک به ۲۵ سال زندگی در عراق، به ایران بازگشت و در محله درخونگاه تهران مشغول به زندگی شد.[۳]
نجفی زنجانی در ۱۷ تیر ۱۳۶۱ در سن ۷۴سالگی در تهران درگذشت و در مشهد به خاک سپرده شد.
آغاز مسیر هنری
نجفی زنجانی در ۲۵سالگی به‌عنوان خوشنویس شناخته شد.[۴] معصومی خط ثلث را از میرزاعبدالعلی ثانی یزدی ملقب به اَشْرَفُ الکُتّاب و خط نسخ را از میرزاعبدالجواد محلاتی فراگرفت. او در نستعلیق نیز شاگرد میرزا حسن زرّین‌خط تهرانی بود.[۵]
معصومی پس از یادگیری خوشنویسی به کتابت و استنساخ (نسخه‌برداری) کتب مذهبی و دینی زیرنظر استادان خط پرداخت.[۶] حبیب‌الله فضائلی از پژوهشگران هنر خوشنویسی، شروع کتابت وی را از سال ۱۲۹۵ می‌داند.[۷] اولین اثری که معصومی کار کتابت آن را انجام داد، خصائص زینبیه بود که در آن زمان ۱۳ سال داشت.[۸]
نجفی از جمله خوشنویسانی بود که در نوشتن خط‌های نَسخ، ثُلث، نَسْتَعْلیق، رِقاع، کوفی، شکسته، طُغْرا و… مهارت داشت.[۹] انجمن خوشنویسان ایران در دهه ۱۳۵۰ شمسی، زمانی که سعی بر احیای خط ثلث داشت، با نظر به آثار ثلث‌نویسان آن دوره، آثار نجفی زنجانی را منطبق بر تمامی قواعد دانسته و از او برای همکاری دعوت نمود.[۱۰]
معصومی را آخرین بازمانده خوشنویسان به سبک دوره صفویه و قاجاریه می‌دانند که به هنر کتیبه‌نگاری مشغول بود.[۱۱]
او پیش از انقلاب اسلامی ایران، وظیفه اصلاح و تکمیل کتیبه‌های تاریخی، شجره‌نامه‌ها، قرآن‌های خطی و نسخه‌برداری کتاب‌های ارزشمند به دستور وزارت فرهنگ وقت برعهده وی گذاشته شده بود.[۱۲]
سید مرتضی نجومی، مجتهد و ثلث‌نویس از جمله شاگردان معصومی در هنر خوشنویسی بود که از او اجازه توقیع و امضا نیز داشت.[۱۳]
آثار
کتاب‌های تألیف شده به خط معصومی، بیش از صد جلد است.[۱۴] پنج دوره کتابت قرآن، سفینة البحار در دو جلد، مفاتیح الجنان با چاپ سنگی، رسائل و کتاب الطهارة سید حسین بروجردی از جمله کتاب‌های نوشته شده به خط زنجانی است.[۱۵]
از دیگر آثار کتابت معصومی خوشنویس، نوشتن سوره اخلاص با امضا و تاریخ بر روی یک دانه برنج است که چهار بار این کار را انجام داده است. دو دانه از آن‌ها در کتابخانه امام امیرالمؤمنین در نجف و دو دانه دیگر در تهران نگهداری می‌شود.[۱۶]
زیارت‌نامه‌های نصب‌شده در برخی مکان‌ها همچون حرم عبدالعظیم حسنی در شهرری به خط معصومی خوشنویس است.[۱۷]
معصومی غیر از کتابت به هنر کتیبه‌نویسی بر روی ضریح‌های ائمه (ع) و امامزاده‌ها، بُقاع متبرکه، آرامگاه‌ها و مساجد داخل و خارج از ایران نیز مشغول بود.[۱۸] کتیبه بزرگ مسجد دانشگاه تهران به طول ۲۵۰ متر،[۱۹] کتیبه آرامگاه ابوعلی سینا در همدان، کتیبه مسجد آئینه قم، خطوط ضریح چهارم امام رضا (ع) و خطوط ضریح حضرت رقیه (ع) در دمشق از جمله آثار کتیبه‌نویسی نجفی زنجانی است.[۲۰] گفته شده که کتیبه‌های مسجد الاقصی نیز متعلق به وی است.[۲۱]
بزرگداشت
در سال ۱۳۹۶ نشریه تندیس که از مهم‌ترین نشریات هنرهای تجسمی کشور به‌شمار می‌رود، با همکاری سازمان زیباسازی شهر تهران پنجاه‌ونهمین نشست پژوهشی هنر را به نکوداشت احمد نجفی زنجانی معصومی اختصاص داد.[۲۲]
نگارخانه
پانویس
- ↑ زارعی، «خطّاط کتیبه‌های ضریح چهارم حرم رضوی نجفی زنجانی- احمد (۱۲۸۷–۱۳۶۱ش)»، ص۱۰۸.
- ↑ «حاج میرزا احمد نجفی زنجانی»، مجله هنر و مردم، ص۳۱.
- ↑ قاسمی، «نقطه عطفی در خط نسخ ایرانی: گفت و گو با استاد طریقتی، دربارهٔ قرآن کتابت شده توسط مرحوم نجفی زنجانی»، ص۱۹.
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۷.
- ↑ «هنر کتیبه‌نگاری آخرین بازمانده خود را از دست داد»، فصلنامه هنر، ص۱۸۳.
- ↑ «حاج میرزا احمد نجفی زنجانی»، مجله هنر و مردم، ص۳۱.
- ↑ فضائلی، اطلس خط تحقیقی در خطوط اسلامی، ۱۳۹۱ق، ص۳۷۱.
- ↑ «بیست و پنجمین سال درگذشت خوشنویس کتیبه‌های حرم امام رضا (ع)». دریافت‌شده در ۱۹ مهر ۱۴۰۳.
- ↑ فضائلی، اطلس خط تحقیقی در خطوط اسلامی، ۱۳۹۱ق، ص۳۷۱.
- ↑ «هنر کتیبه‌نگاری آخرین بازمانده خود را از دست داد»، فصلنامه هنر، ص۱۸۳.
- ↑ «هنر کتیبه‌نگاری آخرین بازمانده خود را از دست داد»، فصلنامه هنر، ص۱۸۳.
- ↑ زارعی، «خطّاط کتیبه‌های ضریح چهارم حرم رضوی نجفی زنجانی- احمد (۱۲۸۷–۱۳۶۱ش)»، ص۱۰۸.
- ↑ «استاد نجومی سرآمد ثلث‌نویسان»، مجله کیهان فرهنگی، ص۱۲؛ نجومی، کیمیای هستی زندگینامه خودنوشت کمترین بندگان سید مرتضی نجومی، ۱۳۷۹ش، ص۱۸۹.
- ↑ «حاج میرزا احمد نجفی زنجانی»، مجله هنر و مردم، ص۳۱؛ قاسمی، «نقطه عطفی در خط نسخ ایرانی: گفت و گو با استاد طریقتی، دربارهٔ قرآن کتابت شده توسط مرحوم نجفی زنجانی»، ص۲۰.
- ↑ قاسمی، «نقطه عطفی در خط نسخ ایرانی: گفت و گو با استاد طریقتی، دربارهٔ قرآن کتابت شده توسط مرحوم نجفی زنجانی»، ص۲۰.
- ↑ زارعی «خطّاط کتیبه‌های ضریح چهارم حرم رضوی نجفی زنجانی- احمد (۱۲۸۷–۱۳۶۱ش)»، ص۱۰۹.
- ↑ قاسمی، «نقطه عطفی در خط نسخ ایرانی: گفت‌وگو با استاد طریقتی، دربارهٔ قرآن کتابت شده توسط مرحوم نجفی زنجانی»، ص۲۰.
- ↑ «حاج میرزا احمد نجفی زنجانی»، مجله هنر و مردم، ص۳۱.
- ↑ «هنر کتیبه‌نگاری آخرین بازمانده خود را از دست داد»، فصلنامه هنر، ص۱۸۳.
- ↑ فضائلی، اطلس خط تحقیقی در خطوط اسلامی، ۱۳۹۱ق، ص۳۷۱.
- ↑ قاسمی، «نقطه عطفی در خط نسخ ایرانی: گفت‌وگو با استاد طریقتی، دربارهٔ قرآن کتابت شده توسط مرحوم نجفی زنجانی»، ص۲۰.
- ↑ «نکوداشت استاد میرزا احمد نجفی زنجانی». دریافت‌شده در ۱۹ مهر ۱۴۰۳.
