باج (مستند)

باج

پوستر فیلم
نام فیلم	باج
سبک	مستند
کارگردان	محمد پایدار
تهیه‌کننده	علیرضا خاکدامن
نویسنده	محمد پایدار
تدوین	محمد پایدار محمد دیلماسی
فیلمبرداری	داوود میرزابیگی
شرکت/سازمان تولیدکننده	سفیر فیلم
زمان	۳۱ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی

باج عنوان مستندی ۳۱ دقیقه‌ای به کارگردانی محمد پایدار و تهیه‌کنندگی علیرضا خاکدامن است که روند توسعه مناطق آزاد را در ایران بررسی می‌کند. این مستند توسط سفیر فیلم در سال ۱۳۹۷ تولید شده است.

دربارهٔ مستند

مستند «باج» روند توسعه مناطق آزاد در ایران و همچنین چالش‌های تشکیل‌شده پیرامون آن در میان دولت، مجلس و دولت‌های مختلف با یکدیگر را بررسی می‌کند.

توسعه مناطق آزاد در سالیان اخیر محل مناقشات و دعواهای بسیاری از رجال سیاسی ایران بوده که محتوای مستند به رمزگشایی مناقشات مذکور پرداخته است. مستند با مرور مختصری از تاریخچه مناطق آزاد در جهان آغاز می‌شود و پس از آن به بررسی چالش‌های شکل‌گرفته حول مناطق آزاد در میان دولت و مجلس و همچنین دولت‌های مختلف می‌پردازد.

در واقع مناطق آزاد پدیده‌ای در حال گسترش است که اگرچه سطح زندگی مرزنشینان را کمی ارتقا می‌دهد، اما به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، منطق واردات حاکم بر آن، میلیون‌ها دلار هدررفت سرمایه ملی و تضعیف صنایع داخلی را به همراه دارد. مناطق آزاد باج‌هایی هستند که دولت‌های ضعیف مرکزی به مرزنشینان ناراضی از تنگ‌دستی پرداخت می‌کنند؛ این ادعای باج است.

عوامل

• کارگردان: محمد پایدار
• تهیه‌کننده: علیرضا خاکدامن
• نویسنده: محمد پایدار
• تدوین: محمد پایدار و محمد دیلماسی
• فیلمبرداری: داوود میرزابیگی

گفتاورد

خاکدامن دربارهٔ دلیل تولید مستند «باج» به «فرهیختگان» این‌طور می‌گوید:
جزء تیم مستندسازی مجموعه سفیرفیلم به‌شمار می‌رویم و تمرکز اصلی‌مان روی مسائل اقتصادی است و از آنجایی که در سال تولید ملی قرار داشتیم، در ابتدای ساخت این مستند به سراغ بحث قاچاق رفتیم ولی از یک جایی به بعد بنا به دلایلی به موضوع مناطق آزاد و قاچاق در این مناطق برخورد کردیم. کمی که بحث محتوایی مستند به جلو رفت، مسائلی دربارهٔ اصل پدیده مناطق آزاد برای‌مان روشن شد که ما را واداشت به سراغ ساخت این مستند برویم. عامه مردم با موضوع مناطق آزاد آشنا هستند و اکثریت یا برای خرید و فروش جنس یا حداقل برای مسافرت به این مناطق رفته‌اند؛ البته این بخشی از موضوع است و بنا بر اذعان همه کارشناسان اقتصادی وضع این مناطق به‌گونه‌ای است که به یک حفره‌ای برای اقتصاد ملی تبدیل شده است. دولت در لایحه اخیر خود تصمیم بر دو برابر شدن تعداد مناطق آزاد گرفته است و تکثیر این مناطق به مرور باعث می‌شود تا همه مرزهای کشور شامل منطقه آزاد شوند و این یک زنگ خطر برای کشور است و ما هم تلاش کردیم به این مسئله در مستند بپردازیم؛ شاید مسئولان مرتبط عمیق‌تر به این موضوع فکر کنند. این لایحه از شهریورماه سال گذشته مطرح شده و ما در فرایند تولید این مستند، این دغدغه را داشتیم که بتوانیم تا قبل از رسیدن لایحه به مجلس، مستند را آماده کنیم تا هم فضای نخبگانی و دانشجویی آن را ببینند و هم برای نمایش به نمایندگان مجلس آماده شود. متأسفانه مناطق آزاد براساس آمار هیچ آورده‌ای برای کشور نداشته‌اند و همیشه تراز تجاری این مناطق منفی بوده و وضعیت واردات از همان سال ابتدایی ایجاد این مناطق نسبت به صادرات بیشتر بوده است؛ در صورتی که در دنیا مناطق آزاد به مناطق پردازش صادرات معروف هستند و ایجاد آنها برای تشویق سرمایه‌گذار خارجی است و نمونه‌های موفقی نیز در سطح دنیا وجود دارد که جبل‌علی‌امارات که همزمان با کیش ما ایجاد شده، یکی از آنها ست. مناطق آزاد به محلی برای دعواها و نمایش‌های سیاسی در کشور تبدیل شده‌اند و ما از این نمایش‌ها به نتیجه رسیدیم که نوع روایت مستند را به‌صورت بیان دعواها میان مسئولان مختلف انتخاب کردیم و به نظرمان می‌رسید که همه مسائل دعوای زرگری برای یک اقدام سیاسی است و نه اقتصادی. معتقدیم مناطق آزاد باج‌هایی هستند که دولت مرکزی ناتوان به مناطق مرزی که از لحاظ پیشرفت نسبتاً عقب‌مانده‌اند، تقدیم می‌کند و منظور نیز همه دولت‌ها هستند، از دولت سازندگی گرفته تا اصلاحات که عملکرد مناسبی نداشتند تا دولت احمدی‌نژاد که مدیریت مناطق را در فرآیندی به حد زیادی تضعیف کرده و دولت فعلی که بدون منطق دقیق برای مناطق آزاد، در حال انجام یک اقدام صرفاً سیاسی است که اثرات زیان‌باری برای اقتصاد ملی دارد. امروزه چه نماینده مجلس که بخواهد منطقه خود را جزء مناطق آزاد کند، برنده می‌شود و چه دولت که می‌تواند به مردم گزارش ایجاد مناطق آزاد را بدهد و تنها اقتصاد و منافع ملی در این میان دچار ضرر می‌شوند. ما در بحث پژوهش از خروجی مراکزی که توسط دانشجویان خوشفکر اداره می‌شوند و چندین سال است در بحث مناطق آزاد فعالیت می‌کنند، استفاده کردیم و در نسخه نهایی کار را نیز به آنها نشان دادیم و سعی کردیم اشکالات موجود در آن را از بین ببریم. منظور از شرایط جنگی هم از لحاظ اقتصادی و شرایط پیچیده فعلی و هم تلاش برای رساندن مستند به پیش از تصویب لایحه در مجلس است، البته قطعاً این مستند اشکالاتی را از لحاظ محتوایی و تولید دارد، ولی هدف‌مان این بود که این اثر هر چه سریع‌تر به لایحه دولت و مجلس برسد و سعی کنیم تا روی تصویب این اتفاق مهم اثرگذار باشیم. ما احساس کردیم در زمان ۳۰ دقیقه می‌توانیم حرف‌مان را که همان «باج» بودن مناطق آزاد است، بگوییم؛ از سوی دیگر مخاطب این مستند مردم هستند و نه کارشناسان اقتصادی و به همین دلیل نیازی به ارائه آمار و ارقام دربارهٔ مناطق آزاد نبود؛ چراکه می‌خواستیم مستند به‌گونه‌ای باشد که کشش و جذابیت را تا پایان ۳۰ دقیقه حفظ کند.»
تهیه‌کننده «باج» دربارهٔ عدم پخش این مستند از آنتن رسانه ملی که پیشتر به آن اشاره کرده بود، توضیح می‌دهد: «با مسئولان شبکه اول سیما برای پخش این مستند رایزنی کرده‌ایم ولی چون در این مستند علیه دولت و لایحه افزایش مناطق آزاد تند صحبت کرده‌ایم، اجازه پخش به آن داده نشده است. هر دو طیف سیاسی شامل این مصلحت‌اندیشی می‌شود و به همین دلیل می‌بینیم که وقتی اتفاقی در کشور می‌افتد، تلگرام و کانال‌های غیررسمی بسیار جلوتر از رسانه ملی عمل می‌کنند و این موضوع باعث از بین رفتن جایگاه تلویزیون در اذهان مردم می‌شود؛ از سوی دیگر اگر قرار باشد که حرف انتقادی علیه برخی قسمت‌های کشور زده شود، تیغ رگولاتوری رسانه ملی آن اثر را بی‌نصیب نمی‌گذارد. قطعاً نمی‌توان در شرایطی که شاهد بروز مشکلاتی هستیم، حرفی را بزنیم که به کسی برنخورد؛ در حالی که رسانه ملی دقیقاً می‌خواهد حرفی زده شود که به هیچ‌کس برنخورد؛ البته ما نیز هیچ مشکلی با این موضوع نداریم و آثارمان را در فضای مجازی منتشر می‌کنیم؛ البته این به معنی بی‌قانونی و تهمت زدن نیست؛ بلکه تلاش می‌کنیم تا حرف‌مان را براساس آنچه در رسانه‌ها اعلام شده و مسجل هستند، بازگو کنیم.»
تهیه‌کننده «باج» دربارهٔ بازخوردها نسبت به این اثر می‌گوید: «حرف‌مان در این اثر به‌گونه‌ای است که نه به کسی اتهام زده شده و نه بی‌احترامی کردیم، بلکه تنها ماوقع را شرح داده‌ایم و همین باعث می‌شود هر کسی که این اثر را می‌بیند به‌خصوص در بخشی که وعده‌های دولت فعلی را نشان می‌دهیم، یک لبخند تلخی می‌زند، شاید به محتوا و سایر بخش‌های اثر نقدهایی وارد است اما ما اتفاقات عجیب و غریبی را در مستند نداشتیم و تنها حرف‌های مطرح شده را دوباره بازگو کردیم. ما همچنان روی مسائل اقتصادی متمرکز هستیم و باید ببینیم که در آینده چه اتفاقی می‌افتد، قطعاً اگر در حوزه مناطق آزاد همچنان کشش ساخت اثر وجود داشته باشد و به سوژه‌های جدیدی برسیم، به آنها خواهیم پرداخت؛ در غیر این صورت ما همچنان سرباز جنگ اقتصادی در حوزه رسانه هستیم و باج‌های دیگر در حوزه‌های دیگر ساخته می‌شود.

پیوند به بیرون

• سفیرفیلم از مستند جدید خود رونمایی کرد «باج» دولت به مرزنشینان با امتیاز «مناطق آزاد» + دانلود