بدرالزمان قریب
| زبان‌شناس | |
 | |
| زمینه فعالیت | زبان‌های باستانی |
|---|---|
| ملیت | ایرانی |
| تاریخ تولد | ۱ شهریور ۱۳۰۸ |
| محل تولد | تهران |
| تاریخ درگذشت | ۷ مرداد ۱۳۹۹ |
| تحصیلات | دکترای زبان باستانی |
| جوایز | چهره ماندگار نشان درجه یک فرهنگ و هنر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۵) و (۱۳۷۴) جایزه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی (۱۳۷۷) |
| آثار | فرهنگ زبان سُغدی |
بدرالزمان قریب (۱ شهریور ۱۳۰۸ – ۷ مرداد ۱۳۹۹)، زبان‌شناس برجسته ایرانی و نخستین و تنها زنِ عضوِ پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. او در دومین همایش چهره‌های ماندگار به‌عنوان چهره ماندگار در حوزۀ زبان‌های باستانی ایران انتخاب شد.
او از کسانی است که تلاش‌های زیادی برای حفظ و پاسداشت زبان باستانیِ سُغدی انجام داده است و در این باره آثاری همچون فرهنگ زبان سُغدی را به چاپ رساند. از آنجایی که واژه‌های زیادی همچون سنگسار، آغاز از زبان سُغدی وارد زبان فارسی شده است، قریب با پژوهش‌های گسترده خود درباره در شناخت و معرفی این زبان، نقش جدی در شناخت کامل‌تر نسبت به زبان فارسی ایفا کرد و به همین دلیل او زنده‌کنندۀ زبان سُغدی می‌دانند.
قریب برای کتاب‌های «زبان‌های خاموش» (۱۳۶۵) و «فرهنگ زبان سُغدی» (۱۳۷۴) دو بار موفق به دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.
رونمایی از سردیس بدرالزمان قریب
رونمایی از سردیس بدرالزمان قریب/تیر ۱۴۰۰
بزرگداشت بدرالزمان قریب
مراسم بزرگداشت بدرالزمان قریب/تیر ۱۳۹۳
زندگی و تحصیلات
بدرالزمان قریب در ۱ شهریور ۱۳۰۸ در تهران متولد شد. او از خانواده‌ای فرهنگی با اصالتی از روستای گرکان (آشتیان)، و نوادۀ شمس‌العلما قریب گرکانی است. بدرالزمان قریب پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه (دبیرستان منوچهری و نوربخش)، دیپلم علوم طبیعی گرفت. تحت تأثیر بیماری چشمی، تحصیل در ادامه متوقف شد، اما پس از بازیابی، به ادبیات فارسی علاقه‌مند شد و در سال ۱۳۳۳ وارد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد.
او در سال ۱۳۳۶ لیسانس زبان و ادبیات فارسی گرفت و با بورسیه به دانشگاه پنسیلوانیا رفت، سپس فوق‌لیسانس زبان‌شناسی در آن دانشگاه را گرفت و دوره‌ای در دانشگاه میشیگان در زمینه آواشناسی و زبان‌شناسی گذراند. در نهایت در سال ۱۳۴۴ دکترای خود را در موضوع «تحلیل ساختاری فعل در زبان سُغدی» از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی دریافت کرد.
پس از بازگشت به ایران، قریب استاد زبان فارسی باستان، پهلوی و تاریخ زبان فارسی در دانشگاه شیراز شد و پس از چندی به دانشگاه تهران منتقل گردید. او همچنین به عنوان استاد مدعو در دانشگاه‌های یوتا و هاروارد نیز حضور داشت.
حضور در فرهنگستان زبان و ادب فارسی
در سال ۱۳۷۷ به عضویت پیوسته فرهنگستان انتخاب شد و در سال‌های بعد سرپرست گروه گویش‌شناسی (۱۳۷۸) و سپس ریاست گروه زبان‌های ایرانی (۱۳۸۳) فرهنگستان را برعهده گرفت. وی تنها زن عضو پیوسته این فرهنگستان بود و بیش از دو دهه در شورای علمی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی نیز حضور داشت.
آثار
- تحلیل ساختار فعل در زبان سُغدی (انگلیسی)
- زبان‌های خاموش - نوشته یوهانس فریدریش - ترجمهٔ یدالله ثمره و بدرالزمان قریب (کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۶)
- داستان تولد بودا
- فرهنگ سُغدی (سُغدی - فارسی - انگلیسی)
- کشف کتیبه پهلوی در چین
- وسنتره جاتکه، داستان تولد بودا به روایت سُغدی
- تاریخچه گویش‌شناسی در ایران
- مطالعات سُغدی (مجموعه مقالات)
- پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه
- قطوف الربیع (اصول فقه به شعر عربی)
نکوداشت و بزرگداشت‌ها
آذرماه ۱۳۹۳، مراسم بزرگداشت دکتر بدرالزمان قریب، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و زبان‌شناس و سُغدی‌پژوه، با حضور جمعی از اعضای پیوسته و وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و استادان و فرهیختگان برگزار شد.[۱]
- شهريورماه ۱۳۹۹ مراسم گراميداشت بدرالزمان قريب به مناسبت چهلمين روز درگذشت او به‌صورت مجازی برگزار شد. اين مراسم از طريق صفحه اينستاگرام و آپاراتِ مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.[۲]
آثار هنری درباره بدرالزمان قریب
- مستند بیوگرافی «با زبان خاموش» پرتره‌ای از بدرالزمان قریب است که مروری بر زندگی شخصی و دغدغه‌های این ادیب در حوزه حفظ و گسترش ادبیات فارسی سوژه اصلی این فیلم مستند است. در این مستند، تصاویری کمتر دیده شده از کتبیه‌های باستانی که با زبان فارسی مزین شده است، به نمایش درآمده است.[۳]
- کتاب «جشن‌نامه بدرالزمان قریب» به‌کوشش زهره زرشناس و ویدا نداف با مقالاتی از کسانی چون ژاله آموزگار، در سال ۱۳۹۷، ازسوی نشر طهوری برای بزرگداشت کارهای بدرالزمان قریب منتشر شده است.[۴]
جوایز و افتخارات
- چهره‌های ماندگار زبان‌های باستانی (۱۳۸۱)
- جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای دو کتاب زبان‌های خاموش (۱۳۶۵) و فرهنگ زبان سُغدی (۱۳۷۴)
- جایزه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی (۱۳۷۷)
- اهدای هفدهمین قالیچه ابریشم بدرالزمان قریب، جایزه ادبی تاریخی بنیاد موقوفات محمود افشار (۱۳۸۷)
پانویس
- ↑ «فرهنگستان زبان و ادب فارسی». دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۴۰۴.
- ↑ «بزرگداشت بدرالزمان قريب». دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۴۰۴.
- ↑ «سینماخانه». دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۴۰۴.
- ↑ «ایران کتاب/معرفی کتاب جشن نامه دکتر بدرالزمان قریب». دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۴۰۴.
پیوند به بیرون
- زندگی‌نامه بدرالزمان قریب
- زنان ایرانی چنین هستند! (بدرالزمان قریب)/ فرزند ایران
- مراسم دیدار با بدرالزمان قریب در فرهنگستان زبان و ادب فارسی
