تکیه نیاوران

از یاقوت
تکیه نیاوران
نمایی از تکیه نیاوران
نمایی از تکیه نیاوران
اطلاعات اوليه
بنيانگذارناصرالدین شاه قاجار
تأسیس۱۲۹۷قمری
کاربریتکیه
مکانهران، نیاوران، خیابان شهید دکتر باهنر، خیابان قنات شمالی، نرسیده به خیابان خیام
مشخصات
مساحت۱۵۰۰ مترمربع
وضعیتفعال
شماره ثبت۱۱۲۰۳
معماری
معماراستاد حسن خرپا[۱]
بازسازی۱۳۴۸ و ۱۳۶۳ شمسی
وبگاهwww.masjedniavaran.ir


تکیه نیاوران تکیه‌ای قدیمی در تهران است که به دستور ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۹۷قمری تأسیس شد. این تکیه بارها مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و هم‌اکنون به‌عنوان یکی از تکیه‌های فعال در تهران، میزبان مراسمات مذهبی است. برگزاری تعزیه و نخل‌گردانی در ایام محرم، از مهم‌ترین این مراسمات است.

اهمیت و موقعیت

تکیه نیاوران، قدیمی‌ترین تکیه پابرجای تهران است.[۲] این بنا در سال ۱۳۸۳ در فهرست ملی به شماره ۱۱۲۰۳ به ثبت رسید.[۳] تکیۀ نیاوران از جملۀ تکایای دولتی به شمار آمده و در ایام محرم در این تکیه، مراسم‌ تعزیه[یادداشت ۱] و نخل‌گردانی[یادداشت ۲] و در ماه رمضان، مراسم احیای شب‌های قدر برگزار می‌شد. بخش‌هایی از مجموعه تلویزیونی شب دهم، در این بنا فیلم‌برداری شده است.[۴] در حال حاضر، این تکیه در مناسبت‌های مختلف مذهبی، فعال است و مراسم‌ مذهبی همچون تعزیه در آن برگزار می‌شود.[۵]

تاریخچه

از قدیمی‌ترین تکیه‌های شمیران، تکیه نیاوران است که قدمت آن به بیش از ۱۵۰ سال پیش برمی‌گردد.[۶] فرمان تأسیس این تکیه توسط ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۷۳قمری صادر شد. این تکیه در کنار راسته بازار و در محل تلاقی کاخ صاحبقرانیه[یادداشت ۳] و مرکز محلۀ نیاوران برپا شد.[۷] مراحل ساخت تکیه در سال ۱۲۹۷قمری به پایان رسید و از همان سال تا ۱۳۱۳قمری که شاه در نیاوران بود و مراسم محرم در تابستان قرار داشت، در این تکیه مراسم عزاداری محرم برگزار می‌شد.

در دوره حکومت رضاخان، با ممنوعیت عزاداری در ماه محرم، این مکان به مخروبه تبدیل شد، اموال آن به غارت رفت و بنای تکیه نیز به عنوان انبار مورد استفاده قرار گرفت. در سال‌های بعد، تکیه توسط اهالی منطقه، مرمت شد و سقفی شیروانی بر روی آن قرار گرفت و کمی بعد، این سقف نیز دچار پوسیدگی شد. در سال ۱۳۴۸، فرح پهلوی پس از مشاهده وضع نامطلوب بنای تکیه، دستور مرمت آن را صادر کرد. در سال ۱۳۶۳ نیز بار دیگر این تکیه بازسازی شد.[۸]

معماری

مساحت این تکیه ۱۵۰۰ متر مربع و مشتمل بر صحن میانی مستطیل‌شکل با گوشه‌های پخ‌شده است که در چهار ضلع آن، طاق‌نما‌ها و غرفه‌هایی در دو طبقه ساخته شده‌اند. فضای میانی تکیه در اصل روباز بوده و تنها به هنگام مراسم با چادر مسقف می‌شده که حدود ۶۰ سال پیش با کمک افراد نیکوکار و استاد حسن بخارا با شیروانی پوشانده شد.

این تکیه نیز همچون دیگر تکیه‌ها سقفی از جنس پارچۀ ضخیم داشت که به هنگام برگزاری مراسم، عزاداران را از آفتاب، باد و باران مصون نگاه می‌داشت. در درون تکیه نیز دو خیمه سبز رنگ کار شده بود. میدان این تکیه نیز به وسیله نرده‌هایی از قسمت جلوی تکیه جدا شده بود. در معماری این تکیه سعی شده بود تا شبیه به هندسه واقعه کربلا ساخته شود.

در سال‌های ۱۳۴۸ و ۱۳۶۳، تکیه دو مرتبه بازسازی و مرمت شد که در مرتبه اول، بنای آجری به جای بنای گلی و در مرتبه دوم بنای بتن و آهنی به جای بنای آجری جایگزین شد. با وجود تعمیر هنوز هم ساختار اولیه تکیه، حفظ و از قسمت‌های سکوی دایره‌ای‌شکل میانی، برای اجرای شبیه‌خوانی استفاده می‌شود.[۹] نمای ظاهری و فعلی تکیه، آجری است و سقفی شیروانی بر روی آن قرار دارد. در تزئین این تکیه از صنعت کاشی‌کاری و نقاشی استفاده شده است.[۱۰]

سخنرانان و مداحان

ملا ابوتراب، حاج آقا دین پرور[یادداشت ۴]، حاج آقا دربندی، شیخ هادی نوری و حاج آقا مصطفایی در این تکیه منبر داشته و به وعظ و سخنرانی پرداخته‌اند. همچنین، مرشد اکبر دل‌خوش و حاج اسدالله خیری از مداحان معروف این تکیه بوده‌اند.

گفتاورد

فرم تکیه در طول زمان تغییرات زیادی کرده است؛ در آن روزگار خبری از شیروانی و خرگاه و طاق‌نما نبود. دور تا دور این تکیه طاق‌نما بوده و هرکدام از این طاق‌نماها نیز مربوط به یکی از خانواده‌های نیاوران می‌شد که می‌آمدند در قسمت خودشان چای درست می‌کردند و با چراغ نفتی و پارچه سیاه به استقبال محرم می‌رفتند.
محرم‌ها اینجا را چادر می‌زدند و عزاداری می‌کردند. اما بعد از محرم و صفر، اینجا تعطیل بود و تبدیل به کاه انبار می‌شد. بعدها آمدند اینجا را شیروانی زدند و سر و شکلی دادند و در طول سال نیز فعال شد.


پانویس

  1. «روایت مسجدجامعی از قدیمی‌ترین تکیه‌های تهران». ۱۵ دی ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۴ مرداد ۱۴۰۳.
  2. «تکیه نیاوران»، خبرگزاری ایرنا.
  3. طایفه و مرادیان منفرد، تکیه نیاوران، ج ۲.
  4. طایفه و مرادیان منفرد، تکیه نیاوران، ج ۲.
  5. «تکیه نیاوران به عنوان قدیمی‌ترین تکیه تهران همچنان فعال است»، پایگاه تخصصی کربلا.
  6. «روایت مسجدجامعی از قدیمی‌ترین تکیه‌های تهران». ۱۵ دی ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۴ مرداد ۱۴۰۳.
  7. طایفه و مرادیان منفرد، تکیه نیاوران، ج ۲.
  8. طایفه و مرادیان منفرد، تکیه نیاوران، ج ۲.
  9. «روایت مسجدجامعی از قدیمی‌ترین تکیه‌های تهران». ۱۵ دی ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۴ مرداد ۱۴۰۳.
  10. طایفه و مرادیان منفرد، تکیه نیاوران، ج ۲.

یادداشت

  1. تعزیه‌خوانی یا شبیه‌خوانی، نوعی نمایش‌ مذهبی برگرفته از رویدادهای تاریخی و حماسی حزن‌انگیز درباره واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) و اهل بیت و یاران او و مصائب خاندان پیامبر(ص) است.
  2. نَخْل‌ْگَردانی، مراسمی است که شیعیان برخی مناطق به عنوان تشییع نمادین پیکر امام حسین(ع) در عزاداری روز عاشورا برگزار می‌کنند. در این مراسم اتاقکی شبیه تابوت با پوشش سیاه و آراسته با انواع شال‎های رنگارنگ و آیینه در حسینیه‌ها، تکایا و محل‎هایی که در آن عزاداری محرم برگزار می‌شود توسط مردم حمل می‌گردد.
  3. کاخ صاحبقرانیه کاخی در تهران است که در سال ۱۲۲۹ خورشیدی به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار بنیان شد و مکان پادشاهی وی گردید. پس از پایان حکومت قاجاریان و براندازی آن توسط رضا شاه، این مکان به‌عنوان دفتر کار محمدرضا شاه پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. این کاخ، در منطقهٔ نیاوران و در مجموعهٔ فرهنگی و تاریخی نیاوران واقع است.
  4. سید حسین دین‌پرور (متولد ۱۳۱۷ درتهران)، مشهور به سید جمال‌الدین، مترجم، مفسر بزرگ نهج‌البلاغه، نماینده ولی فقیه و رئیس بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه است.

منابع

  • «تکیه نیاوران»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۳ فروردین ۱۴۰۳ش.
  • «تکیه نیاوران به عنوان قدیمی‌ترین تکیه تهران همچنان فعال است»، پایگاه تخصصی کربلا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۳ فروردین ۱۴۰۳ش.
  • طایفه، سیما؛ مرادیان منفرد، علی‌محمد، «نیاوران، تکیه» در دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۲ش.