خورشید کاروان (تئاتر)
| پرونده:خورشید کاروان.jpg | |
| موضوع | مصائب واقعه عاشورا |
|---|---|
| سبک | تئاتر |
| کارگردان | حسین مسافر آستانه و محمود فرهنگ |
| نویسنده | ابوباسم حیادار و مهدی متوسلی |
| بازیگران | ۶۰ هنرور |
| شرکت/سازمان تولیدکننده | سازمان هنری رسانه‌ای اوج |
| زمان | ۱۳۶۹-کنون |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
تئاتر خورشید کاروان یک درام تاریخی و مذهبی ایرانی است که داستان اسیران کربلا و سر امام حسین (ع) در دیر راهب را روایت می‌کند. این نمایش از سال ۱۳۷۱ به کارگردانی حسین مسافر آستانه آغاز شد و بعداً توسط کارگردانانی مانند محمود فرهنگ ادامه یافت. نمایش در مناسبت‌های مذهبی مانند محرم و صفر اجرا شده و تا به امروز بیش از ۱۲۰۰ بار در ایران و کشورهای مختلف، از جمله انگلستان و امارات، به روی صحنه رفته است. با حضور بیش از ۶۰ بازیگر، این تئاتر با نقدهایی در زمینه سادگی صحنه‌پردازی مواجه شده اما متن و بازی بازیگران همواره تحسین شده است. در سال ۱۳۹۹، نسخه آنلاین این نمایش نیز به نمایش گذاشته شد.
موضوع و اجرا
تئاتر خورشید کاروان یک نمایش تاریخی و مذهبی ایرانی است که به روایت درام آیینی پرداخته و بر اساس داستان مشهور «دیر راهب» ساخته شده است. این نمایش وقایع پس از عاشورا و حضور اسیران کربلا و سر بریده امام حسین (ع) را در یکی از صومعه‌های میان راه کوفه تا شام به تصویر می‌کشد. در این اثر، سختی‌های اسیران و گفتگوهای راهب با سر امام حسین (ع) به عنوان نقاط اوج نمایش مورد توجه قرار گرفته است. در نسخه‌ای که در اصفهان اجرا شد، لحظات پایانی زندگی حضرت رقیه (س) نیز به نمایشنامه افزوده شد.
این نمایش که از پیشگامان تئاترهای مردمی در ایران به‌شمار می‌رود، ترکیبی از نمایش ایرانی و مذهبی است. هدف از اجرای آن ترویج فرهنگ اسلام و تبلیغ ارزش‌های دینی بود. در طول اجرای نمایش، از تکنیک‌های متنوعی همچون موسیقی و مرثیه‌سرایی استفاده شده تا شور و احساسات مخاطب برانگیخته شود. این تئاتر در مدت زمان ۷۵ دقیقه بر روی صحنه اجرا می‌شود.
طراحی و تاریخچه
طراحی تئاتر خورشید کاروان از سال ۱۳۶۹ آغاز شد و اولین اجرای آن در سال ۱۳۷۰ در تهران به روی صحنه رفت. تا سال ۱۳۸۱، نمایش با حضور بازیگران غیرسرشناس اجرا می‌شد، اما از سال ۱۳۸۲ بازیگران حرفه‌ای‌تری به صحنه راه پیدا کردند. پیش از آن، کارگردانی اثر بر عهده حسین مسافر آستانه بود، اما از سال ۱۳۸۲، محمود فرهنگ این مسئولیت را بر عهده گرفت. تغییر کارگردان در سال ۱۳۸۷ با تشخیص مسافر آستانه و به منظور ایجاد فضای خلاقانه و جلوگیری از افت کیفیت و تکرار صورت گرفت.
این تئاتر در ایام مذهبی چون ماه‌های محرم و صفر به نمایش درمی‌آید و در طول سال‌ها در بسیاری از شهرها و کشورهای مختلف به اجرا درآمده است. از جمله کشورهای میزبان می‌توان به ایران، انگلستان، هلند و امارات اشاره کرد. در ایران، این تئاتر در شهرهای مختلفی همچون اصفهان، کاشان، ایلام، کرمانشاه، سنندج، گرگان، قم، دزفول، مشهد، اهواز، کرج، شوشتر، ابهر، محلات، تفرش، دلیجان، ارومیه، تبریز، زابل و شاهین‌شهر به صحنه رفته است. تا سال ۱۳۹۸، بیش از ۱۲۰۰ اجرای این تئاتر در شهرها و کشورهای مختلف به نمایش گذاشته شد. در سال ۱۳۹۹، این تئاتر به صورت آنلاین نیز اجرا شد. نمایش این تئاتر هر ساله در ماه‌های محرم و صفر به‌طور ویژه برگزار می‌شود.
در سال ۱۴۰۳، به کارگردانی عبدالرضا کیهانی، نمایش‌نامه‌خوانی این تئاتر در تهران برگزار شد و در پایان از تمام عوامل اجرایی آن تقدیر به عمل آمد.
عوامل
عوامل اجرای تئاتر خورشید کاروان در برخی اجراها تغییر کرده‌اند. این نمایش ابتدا توسط گروه فرهنگی فدک طراحی و به روی صحنه برده شد. نمایش بر اساس هیئات نوشته ابوباسم حیادار و با بازنویسی و تدوین مهدی متوسلی اجرا شد. کارگردانی آن ابتدا بر عهده حسین مسافر آستانه بود. در سال‌های بعد، کارگردانی این اثر به محمود فرهنگ، جواد طاهری، اصغر لشکری و جواد ایزددوست سپرده شد. عبدالرضا کیهانی، علی رضوانی و حسین عالم‌بخش به ترتیب مسئولیت‌های دستیار کارگردان، مدیر تولید و طراحی صحنه را بر عهده داشتند.
همچنین گروه همسرایی تحت سرپرستی محمد سراج در این تئاتر به اجرای موسیقی پرداخته است. سازمان هنری رسانه‌ای اوج نقش مهمی در برگزاری این نمایش در شهرهای مختلف ایران داشته است.
این تئاتر با هنرمندی بیش از ۶۰ بازیگر، از جمله پنج بازیگر خانم و ۲۰ بازیگر کودک اجرا می‌شود. نقش راهب در این نمایش ابتدا توسط انوشیروان ارجمند ایفا می‌شد و پس از درگذشت او، جلیل فرجاد این نقش را بر عهده گرفت. از دیگر بازیگران این تئاتر می‌توان به کرامت رودساز، اسدالله بابایی، فرهاد بشارتی، مهدی امینی، محمود راسخ‌فر، سید محسن موسوی‌خواه، سید حسین انتظار، محمد طاهر، اسماعیل ساری، مهدی حسین‌زاده، بیژن گنجعلی، اسماعیل زنگل‌گیاه، هاشم شمس فلاورجانی، احسان متین و کیهان روحانی اشاره کرد.
نقد و بررسی
یکی از انتقادهایی که به این نمایش وارد شده، استفاده کم از تکنیک‌های نورپردازی و صحنه‌پردازی و همچنین میزانسن‌های ساده آن بوده است. با این حال، موفقیت این تئاتر در جلب مخاطبان در طول سال‌های متمادی، به عنوان یکی از نکات مثبت و مورد توجه در ارزیابی آن مطرح شده است. بازی بازیگران نیز همواره تحسین شده و یکی از نقاط قوت نمایش به‌شمار می‌آید. از دیگر نکات مثبت این تئاتر، ساختار متن آن است که به گفته منتقدان، با پرهیز از کلی‌گویی و شعارزدگی، ارتباط مستمر و مؤثری با مخاطب برقرار کرده است. استقبال از این نمایش، علی‌رغم قیمت نسبتاً بالای بلیت، توجه رسانه‌ها و منتقدان را جلب کرده است. یکی از نوآوری‌های قابل توجه این تئاتر، ایجاد ارتباط کلامی میان بازیگران و مخاطبان بوده است که پیش از این در تئاترهای مشابه چندان رایج نبود.
