دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | به کوشش بهاءالدین خرمشاهی |
| تاریخ نگارش | ۱۳۷۶ |
| موضوع | دائرةالمعارف قرآنی |
| زبان | فارسی |
دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی دائرةالمعارفی درباره قرآن به زبان فارسی به سرویراستاری بهاءالدین خرمشاهی و با قلم ۱۷ قرآن‌پژوه و نویسنده است. این دائرةالمعارف دارای ۳۶۰۰ مقاله بوده که نیمی از آن، درباره اصطلاحات و معارف خود قرآن و نیمی دیگر، درباره قرآن‌پژوهی است. محتویات دانشنامه در ۱۹ مقوله کلی ازجمله اعلام قرآن، احکام قرآن، آیات مشهور، سوره‌های قرآن، علوم قرآن و قرآن‌پژوهی گنجانیده شده است.
نویسنده
بهاءالدین خرمشاهی در ۱۳۲۴ش در قزوین به دنیا آمد. او کار تألیف خود را با ترجمه آغاز کرد. دومین حوزه کار وی نقد کتاب است. حافظ‌پژوهی حوزه تخصصی کار پژوهشی خرمشاهی بوده و دیگر حوزه تخصصی که بسیار مورد علاقه او قرار گرفته، حوزه قرآن‌پژوهی است.
محتوای کتاب
نگارش مقالات این دانشنامه با همکاری ۱۷ نویسنده از فروردین سال ۱۳۷۶ آغاز شد و در بهار سال ۱۳۷۷ به پایان رسیده است. نویسندگان در مجموع ۱۹ مقوله قرآنی را سامان داده‌اند که مشتمل بر ۳۶۰۰ مقاله یا مدخل است.[۱]
مقولات نوزده‌گانه قرآنی
- اعلام قرآن که بر دو بخش است:
- اعلام تاریخی اعم از پیامبران و غیر پیامبران مانند لقمان و ذوالقرنین.
- اعلام جغرافیایی مانند مکه و مدینه و مدین، غار حرا، بحر احمر، حدیبیه، صفا و مروه، مسجدالحرام، مسجد الاقصی، بیت المقدس، مصر.
- احکام قرآن مانند وضو، تیمم، حج، امر به معروف و نهی از منکر، خمس، زکات، ایلاء، ظهار، جزیه، نکاح، طلاق، رضاع، متعه.
- سوره‌های قرآن که یکایک ۱۱۴ سوره طبق حروف الفبا طبق ترتیب و توالی قرآنی ارائه شده است.
- آیات مشهور مانند آیة الکرسی، آیه تیمم، آیه نور، آیه تطهیر، آیه وضو، آیه اکمال و دیگر آیاتی که عنوان مشهوری دارند و جمعا ۹۹ آیه است.
- اصطلاحات و تلمیحات ادبی مانند نار ابراهیم، حکمت لقمان، پیراهن یوسف، بیت العنکبوت، بضاعت مزجاة، سوط عذاب و ده‌ها نظیر آن.
- اخلاق قرآنی که در دو بخش است:
- اخلاق حمیده مثل احسان، تواضع، راستگویی و...
- اخلاق رذیله مثل طمع، بخل، ریا، دروغگویی، زنا، مساحقه، لواط و...
- کلمات کلیدی که دارای چندین معنی هستند مانند سوء، امر، کتاب، بیت، ریح، حکمت و دیگر کلمات جمعاً بیش از یک‌صد کلمه.
- موجودات قدسی یا امور غیبی و قدسی مانند آخرت، قیامت، معاد، بهشت، جهنم، میزان، لوح، قلم، عرش، کرسی، بیت المعمور، رق منشور، اعراف، جن، کرامات، شق القمر، وحی، حور، غلمان.
- اقوام و طوایف مانند مهاجران، انصار، بنی‌امیه، قریش، بنی‌اسرائیل، بنی‌قریظه، عاد، ثمود.
- ادیان و مذاهب و فرقه‌ها و مکتب‌ها مانند اسلام، یهود، نصاری، مجوس، صابئین، شیعه، معتزله، خوارج، مرجئه، حروفیه، زیدیه، شیخیه، احمدیه (قادیانیه)، اخباریان، مکتب تفکیک.
- وقایع تاریخی مانند غزوات پیامبر، صلح حدیبیه، حادثه افک.
- علوم قرآنی مانند علوم مکی و مدنی، اسباب شأن نزول، ناسخ و منسوخ، اعجاز قرآن، قصص قرآن، تاریخ قرآن.
- فرهنگ قرآن، قرآن و ادب عرب، قرآن و ادب فارسی، حافظ و قرآن، سعدی و قرآن، ناصر خسرو و قرآن، سنایی و قرآن، فرهنگ عامه قرآن، ختم قرآن، ختم انعام، دعاهای قرآنی و ده‌ها مدخل دیگر.
- قرآن‌پژوهی مانند معرفی تحقیقات و آثار و کتب قرآنی، شامل معرفی تفسیرها از شیعه و اهل سنت.
- قرآن‌پژوهان که در رأس آن ائمه اطهار هستند، خلفای راشدین، صحابه بزرگ، مفسران شیعه و سنی، مترجمان قرآن و معرفی شخصیت‌های قرآن‌پژوه نظیر ابن عباس، مجاهد، علامه طباطبایی، وَهَبه زُحَیلی، جواد مغنیه.
- قواعد و عبارت‌های قرآنی معروف
- قرآن و هنر مانند معرفی بیش از دویست قرآن خطی نفیس، معرفی قرآن‌های هنری و تاریخی.
- نهادهای قرآنی مانند معرفی دارالقرآن‌ها، ناشران قرآنی، مراکز ترجمه قرآنی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مرکز فرهنگ و معارف قرآن
- بلاغت و نحو قرآن نظیر تشبیه، استعاره، مجاز و صدها اصطلاح دیگر.[۲]
نقدهایی بر کتاب
در میان مزایایی که درباره کتاب، گفته شده و ستوده‌اند برخی محققان، این دانشنامه را به جهت نواقص و زواید در اعلام و شخصیت‌ها، اشتباهات محتوایی و غلط‌های ویرایشی، جهت‌گیری‌های شخصی و ناصواب، وجود مدخل‌های غیر قرآنی، دارای اشکال و ایراد دانسته‌اند.[۳][۴][۵]
پانویس
منابع
- هدایی، علی‌رضا، «نقدی بر دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی»، کتاب ماه دین، شماره ۱۴، آذر ۱۳۷۷.
- استادولی، حسین، «نگاهی به «دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی»، کتاب ماه دین، شماره ۱۴، آذر ۱۳۷۷.
- سلطانی، محمد علی، «تاًملی در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی»، کتاب ماه دین، شماره ۱۴، آذر ۱۳۷۷.
- معینی، محسن، «دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی»، بخارا، شماره ۴، بهمن ۱۳۷۷.
