بسم‌اللّه‌الرّحمن‌الرّحیم
خیلی متشکّریم از جناب آقای جزائری و بقیّه‌ی آقایان که به فکر افتادند این شخصیّت بزرگ و گمنام را معرفی کنند. گمنام از این جهت که اگر چه مرحوم سیّد نعمت‌اللّه جزائری با دو کتاب معروف است: زهر الرّبیع و انوار نعمانیّه، (۲) لکن شأن
مرحوم سیّد نعمت‌اللّه خیلی بالاتر از اینها است. ایشان، هم فقیه بودند ــ فقیه ماهری است مرحوم سیّد نعمت‌اللّه ــ و هم محدّث خبیر و متوسّعِ در کتابهای اخبار بودند، هم ادیب بودند. جالب اینجا است که خانواده‌ی اینها یک خانواده‌ایاند که علاوه‌ی بر فقاهت و حدیث، اهل ادب و لغت و اینها هستند؛ مرحوم سیّد نورالدّین ــ پسر ایشان ــ کتاب معروف فروق اللّغات(۳) را نوشته که فقط یک کتاب لغت نیست، معنایش تسلّط کامل بر لغت عربی است؛ نوه‌ی ایشان هم مرحوم سیّد عبداللّه جزائری است؛ یعنی سه نسلْ پشت سرِ هم جزو علمای برجسته و معروفند، در حوزه‌های علمیّه شناخته شده هستند. البتّه هر سه بزرگوار اخباریاند؛ مرحوم سیّد عبداللّه بیشتر، سیّد نعمت‌اللّه و سیّد نورالدّین کمتر؛ لکن مرحوم سیّد نعمت‌اللّه با اینکه اخباری است، به آراء و نظرات اصولیّین توجّه دارد و کتابی هم ایشان دارد ــ من حالا اسم کتاب یادم نیست ــ در لزوم رجوع به کتب فقها؛ که مراد ایشان از فقها، طبعاً فقهای اصولی هستند. مرد بزرگی است ایشان.
آثار و تألیفات ایشان زیاد است. حالا جنابعالی فرمودید حدود شصت تألیف؛ من حالا آن طور که در ذهنم بود، میدانستم ایشان حدود سی چهل تألیف دارند؛ که در بین اینها شروح مهمّ کتب اربعه‌ی ما هست - یعنی ایشان شرح تهذیب دارد، شرح استبصار دارد، به‌نظرم شرح کافی دارد - شرح بسیاری از کتابهای صدوق را دارد - مثل توحید صدوق و مانند اینها. یعنی یک شخصیّت بسیار برجسته‌ای است ایشان در تبحّر و احاطه‌ی بر حدیث شیعه؛ و همراه با نگاه دقیق فقهی، نه فقط حدیث. ایشان شاگرد علّامه‌ی مجلسی است. خب، علّامه‌ی مجلسی مرد خیلی بزرگی است، یعنی کسی نگاه کند به بیانهایی که ایشان در بحار - در ذیل روایات - دارد، میفهمد که این مرد هم فقیه است، هم متکلّم است، هم اهل عقلیّات است. مجلسی خیلی بزرگ است، منتها فقط به حدیث معروف شده؛ در حالی که این‌جور نیست. ایشان محدّث هم هست - خب کتاب حدیث ایشان، بحارالانوار، کتاب بزرگی است - لکن فقیه متکلّم صاحب‌نظر] است [گاهی اوقات ایشان یک آراء بسیار برجسته‌ای در مسائل کلامی و عقلی - در ذیل روایات - دارد که اینها خیلی برجسته است. مرحوم سیّد نعمت‌اللّه شاگرد یک چنین کسی است، شاگرد مرحوم علّامه مجلسی. شاگرد فیض ظاهراً، به نظرم ایشان شاگرد فیض هم بوده است. به هر حال شخصیّت برجسته‌ای است.
حالا کتاب زَهرُ الرّبیع هم با اینکه یک کتابی است که در حوزه‌های علمیّه به عنوان یک کتاب فکاهی و اینها معروف شده، لکن نشان‌دهنده‌ی این است که فقهای ما، بزرگان ما، علمای ما، در عین کارهای عمیق علمی و فقهی به این جور مسائل هم توجّه داشتند. یعنی ایشان در اوّل زهر الرّبیع - ما شاید پنجاه شصت سال قبل از این زهر الرّبیع را نگاه میکردیم - میگوید که دیدم طلبه‌ها احتیاج دارند به یک تفنّنی و تفکّهی، این کتاب را برای آنها نوشتم؛ یعنی کتابی است که ایشان نوشته برای اینکه طلبه‌ای که حالا غرق در کارهای علمی در مدرسه و در حجره و اینها است، یک وسیله‌ای برای تفکّه داشته باشد؛ یعنی غافل از این چیزها نبودند. حالا ما اینجا خشک بنشینیم، تا یک کسی آن طرف یک شوخیای کرد فوراً به ما بربخورد! این‌جوری نبودند علمای ما؛ آن هم عالمی مثل سیّد نعمت‌اللّه که اخباری و متصلّب و اینها است دیگر؛ امّا این چیزها را هم داشتند. به نظر من این تفنّن علمای گذشته‌ی ما خیلی مهم است؛ که یک نمونه‌اش هم همین فروق اللّغات است که عرض کردیم سیّد نورالدّین - پسر ایشان - با اینکه فقیه است، با اینکه محدّث است، شاگرد پدرش است، امّا در عین حال این‌جور چیزی را در باب لغت مینویسد. به هر حال به نظر ما شخصیّت برجسته‌ای است مرحوم سیّد نعمت‌اللّه.
و خب خاندان هم خاندان علم‌اند، بحمداللّه تا امروز هم این خاندان خاندان علم بوده‌اند، و امیدواریم همیشه همین‌جور باشد. و تجلیل از ایشان تجلیل از علم است و تجلیل از معارف الهیّه است؛ این بزرگواران معرفی بشوند خیلی خوب است. بخصوص اگر بتوانید، کتابهای ایشان را تحقیق بکنید، چاپ کنید. انوار نعمانیّه مکرّر چاپ شده البتّه، آن کتاب کتاب معروفی است، لکن کتابهای دیگر ایشان در دسترس نیست، یعنی کمتر توجّه شده به کتابهای حدیثی ایشان و شروحی که ایشان بر احادیث نوشتند. ان‌شاءاللّه موفّق و مؤیّد باشید. از آقای حسینی(۴) هم که کمک میکنند به این کارها تشکّر میکنیم.
والسّلام علیکم و رحمةاللّه
سید نعمت‌الله جزایری
 | |
| نام کامل | سید نعمت‌الله جزایری |
|---|---|
| لقب | محدث جزایری |
| نسب | سادات جزایری - امام کاظم(ع) |
| تاریخ تولد | ۱۰۵۰ قمری |
| زادگاه | روستای صَباغیه از جزایر بصره ، محلی میان دجله و فرات |
| تاریخ وفات | ۱۱۱۲ قمری |
| شهر وفات | پلدختر |
| محل دفن | پلدختر |
| استادان | علامه مجلسی شیخ حر عاملی محقق سبزواری محقق خوانساری |
| شاگردان | ابوالحسن بن محمد زمان بن عنایت الله تستری
ابوالقاسم بن محمد مرعشی شوشتری عبدالحسین بن خواجه کلبعلی گَرگَری |
| محل تحصیل | هویزه، شیراز، اصفهان، عتبات عالیات |
| تالیفات | الانوار النعمانیة انیس الوحید جواهر الغوالی کشف الاسرار النور المبین ریاض الابرار |
سید نعمت‌الله جزایری (۱۰۵۰ -۱۱۱۲ قمری) معروف به محدث جزايرى، فقیه، محدّث و ادیب، فرزند سيد عبدالله كه نسبش به دوازده واسطه به عبدالله بن امام موسى بن جعفر(ع) مى‌رسد، يكى از اعلام بزرگ شيعه در اواخر قرن يازدهم و اوايل قرن دوازدهم هجرى است. سید نعمت‌الله را به سرعت قلم و کثرت تألیفات وصف کرده‌اند. عبداللّه بن نورالدين جزائری نوه ایشان می‌باشد.
زندگی‌نامه
سید نعمت الله جزایری سرسلسله خاندان سادات جزایری است که سه قرن در منطقه خوزستان ، به ویژه شوشتر، خدمات علمی و دینی ارائه می‌کردند.[۱] نسب آنان به عبدالله بن موسی بن جعفر، فرزند امام کاظم (ع)، می‌رسد.[۲] به نوشته سید نعمت‌الله او در ۱۰۵۰ در روستای صَباغیه از جزایر بصره ، محلی میان دجله و فرات، به دنیا آمد.[۳]
بزرگ‌ترین فرزندِ پسرِ او سید نورالدین بود که نسبت بیشتر سادات جزایری به وی می‌رسد، از این رو آنان به سادات نوریه نیز مشهورند.[۴] برخی از فرزندان و نوادگان او در شوشتر ماندند و برخی در هند، نجف و جاهای دیگر ساکن شدند.
زیست علمی
وى در جزائر(جنوب) و فارس، مقدمات و قسمتى از سطوح فقهى را به پايان برد. سپس در دارالعلم اصفهان سالها از حضور اساتيد مختلف بهره‌مند بردند.
سيد جزائرى در فقه و حديث و روايات و تفسير و ساير علوم متداوله مهارت داشت. اكثر اصحاب تراجم علما، وى و خاندان و نياكان و نوادگان او را در رديف اعلام بزرگ شيعه ذكر كرده‌اند. قسمت زيادى از سنوات عمر او در اصفهان گذشت و خيلى با مرحوم علامه مجلسى مأنوس بود و در اكثر اوقات شبانه‌روز در محضر علامه همكارى صميمانه‌اى داشت. سيد در سنواتى كه علامه مشغول تدوين و تأليف بحار الانوار بود بهترين همدم و مددكار استاد بود.[۵]
اساتید
- علامه مجلسی
- فیض کاشانی
- محقق خوانساری
- محقق سبزواری
- ملا ابراهیم، فرزند ملا صدر
- سید اسماعیل بن محمدباقر خاتون‌آبادی
- شیخ جعفر بن کمال‌الدین بحرانی
- شیخ حسین بن سبتی حویزی
- شاه ابو الولی بن شاه تقی‌الدین شیرازی
- شیخ صالح بن عبد الکریم کرکزانی بحرانی
- شیخ عبد العلی بن جمعة عروسی حویزی
- میرزا رفیعا (محمد) بن حیدر طباطبائی[۶]
شاگردان
- فرزندش، سید نورالدین جزائری
- شیخ محمد علم الهدی، فرزند فیض کاشانی
- مولی ابوالحسن اصفهانی غروی، معروف به شریف
- حاج أبوالحسن بن حاج زمان شوشتری
- میر ابو القاسم بن میر محمد حسینی مرعشی شوشتری
- ملا احمد بن ملا کاظم کبابی شوشتری
- شیخ بهاءالدین محمد جزائری
- شیخ حسین بحرانی ملا عبد الغفار صراف شوشتری [۷]
درگذشت
سید نعمت‌الله در ۱۱۱۱ قمری برای زیارت به مشهد رفت و در راه بازگشت به شوشتر، در خرم آباد بیمار شد و در پلدختر درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. وفات وی را در ۲۳ شوال ۱۱۱۲ قمری ذکر کرده‌اند.[۸]
نکوداشت
پانویس
- ↑ اعتمادالسلطنه، مرآة‌البلدان، ۱۳۶۷ـ۱۳۶۸ش.، ج۱، ص۷۰۳ـ ۷۰۵؛ جزایری، ۱۳۹۷، ج۱، ص۲۲.
- ↑ جزایری، تذکره شوشتر، کتابفروشی صافی، ص۷۵؛ اعرجی، مناهل الضرب، ۱۳۷۷ش، ص۴۹۸ـ ۴۹۹.
- ↑ جزایری، کشف الاسرار، ۱۴۰۸ق، ج۱، مقدمه موسوی جزائری، ص۱۵؛ جزایری، الانوار النعمانیة، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۳۰۲.
- ↑ جزایری، نابغه فقه و حدیث، ص۳۵۵.
- ↑ جزایری، الانوار النعمانیة، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۳۰۳.
- ↑ خوانساری، روضات‌الجنات، ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲، ج۸، ص۱۵۰.
- ↑ جزایری، تذکره شوشتر، کتابفروشی صافی، ص۱۵۷ـ۱۶۳.
- ↑ جزایری، تذکره شوشتر، کتابفروشی صافی، ص۷۶؛ شوشتری، تحفة العالم، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۵؛ خوانساری، روضات‌الجنات، ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲، ج۸، ص۱۵۹.
