شیخ مفید
 | |
| نام کامل | محمد بن محمد بن نُعمان |
|---|---|
| لقب | ابن المعلم شیخ مُفید |
| تاریخ تولد | ۱۱ ذی‌القعده سال ۳۳۶قمری |
| تاریخ وفات | روز جمعه، ۳ رمضان سال ۴۱۳قمری |
| شهر وفات | بغداد |
| محل دفن | حرم کاظمین(َع) |
| خویشاوندان سرشناس | ابویعلى جعفری (داماد) |
| استادان | شیخ صدوق ابن جنید اسکافی ابن‌قولویه قمی |
| شاگردان | شیخ طوسی سید مرتضی سید رضی احمد بن علی نجاشی |
| محل تحصیل | بغداد |
| تالیفات | المقنعه اوائل المقالات الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد ادامه |
محمد بن محمد بن نُعمان (۳۳۶- ۴۱۳ قمری) مشهور به شیخ مُفید فقیه و متکلم، از علمای برجسته شیعه قرن ۴ هجری قمری است. از معروف‌ترین آثار وی، «المُقنِعَة» در علم فقه، «اوائل المقالات» در دانش کلام و «الاِرشاد» در شرح حال امامان شیعه است. ابویعلى جعفری داماد ایشان است.
زندگی‌نامه
محمدبن محمدبن نعمان[۱] در ۱۱ ذی‌القعده سال ۳۳۶قمری [۲] یا ۳۳۸قمری [۳] در عُکبَری نزدیکی بغداد به دنیا آمد.[۴]
پدرش شغل معلمی داشت و بدین جهت شیخ مفید به «ابن المعلم» مشهور بوده است. عکبری و بغدادی نیز دو لقب دیگر او هستند.[۵] درخصوص ملقب‌شدن به مفید هم گفته‌اند: در مناظره‌ای که با علی بن عیسی رُمانی دانشمند معتزلی داشت، توانست استدلالات طرف مقابل را باطل کند؛ پس از آن رُمانی او را «مفید» خواند.[۶]
زیست علمی
مفید قرآن و علوم مقدماتی را نزد پدر فراگرفت، سپس برای ادامه تحصیل همراه پدر، به بغداد رفت و از محدثان، متکلمان و فقهای برجسته شیعه و اهل سنت بهره برد.[۷]
شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی، ابن قولویه، ابوغالب زراری (درگذشت۳۶۸قمری) و ابوبکر محمّد بن عمر جعابی (درگذشته ۳۵۵قمری) از مشهورترین استادان شیعی او بوده‌اند.[۸]
شیخ مفید نزد حسین بن علی بصری معروف به جُعَل از اساتید بزرگ معتزله و ابویاسر شاگرد متکلم نامی ابوالجیش بلخی علم کلام آموخت. او همچنین به پیشنهاد ابویاسر در مجلس درس علی بن عیسی رمانی دانشمند معروف معتزلی شرکت کرد.[۹]
وی از حدود ۴۰ سالگی ریاست شیعیان را در فقه، کلام و حدیث عهده‌دار شد و در دفاع از عقاید شیعه، با علماء دیگر مذاهب مناظره می‌کرد.[۱۰]
شاگردان
شیخ مفید شاگردان بسیاری پرورش داد که برخی از آنان علما صاحب‌نام شیعه بوده‌اند. افراد زیر از جمله آن‌ها هستند:[۱۱]
- سید مرتضی
- سید رضی
- شیخ طوسی
- احمد بن علی نجاشی
- سلار|سلَّار دیلمی
- ابوالفتح کراجکی
- ابویعلی جعفری[۱۲]
تألیفات
شیخ مفید آثار متعددی نگارش کرد که بر اساس فهرست احمد بن علی نجاشی تعداد آن‌ها ۱۷۵ کتاب و رساله است.[۱۳] گفته شده نیمی از این آثار درباره امامت است.[۱۴] معروف‌ترین اثر شیخ مفید در علم فقه، المُقنَعَة، در علم کلام، اوائل المقالات و در شرح حال‌نگاری امامان، الاِرشاد است.[۱۵]
مجموعه آثار مکتوب شیخ مفید در مجموعه‌ای چهارده جلدی با عنوان «مُصَنَّفات» شیخ مفید منتشر شده است. این مجموعه در سال ۱۳۷۱، برای برگزاری کنگره جهانی شیخ مفید منتشر شد.[۱۶]
ویژگی‌های اخلاقی
گفته‌اند شیخ مفید بسیار صدقه می‌داد، فروتن بود، بسیار نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت و لباس خشن بر تن می‌کرد؛ تا آنجا که وی را «شیخ مشایخ الصوفیه» (استاد استادان صوفیان) خواندند.[۱۷] ابویعلی جعفری، داماد وی، گزارش کرده است که او شب‌ها کم می‌خوابید و بیشتر وقتش صرف مطالعه و نماز و تلاوت قرآن و یا تدریس می‌شد.[۱۸] در نامه ای که امام زمان(ع) برای شیخ مفید نوشته، او را با عناوین مانند: سَدید (استوار و راست) و ولیِّ رشید خطاب کرده است.[۱۹]
رحلت
شیخ مفید در جمعه، دوم یا سوم ماه رمضان سال ۴۱۳قمری درگذشت.[۲۰] شیخ طوسی، ازدحام مردم از همه مذاهب برای نماز گزاردن و گریستن در مرگ او را بی‌سابقه توصیف کرده است.[۲۱] او چند سالی در خانه‌اش مدفون بود و سپس به سوی مقابر قریش، نزدیک قبر امام جواد(ع) در حرم کاظمین منتقل شد.[۲۲]
مجموعه تلویزیونی شیخ مفید
شیخ مفید با نام اصلی خورشید شب مجموعه تلویزیونی محصول سال ۱۳۷۴ بوده که درباره زندگی شیخ مفید، فقیه قرن چهارم هجری، ساخته شده است. فریبرز صالح و سیروس مقدم کارگردان، محمود حسنی، نویسنده و محمدرضا ذوالفقاری، هادی مشکوه و مجید اوجی تهیه‌کنندگی این مجموعه تلویزیونی را برعهده داشته‌اند. این سریال از شبکه دو پخش شد.
کنگره جهانی شیخ مفید
کنگره جهانی هزاره شیخ مفید از رویدادهای علمی و فرهنگی است که به مناسبت هزارمین سال وفات شیخ مفید در فروردین ۱۳۷۲ شمسی مصادف با ۱۴۱۳ق در حوزه علمیه قم برگزار شد. در این کنگره، آرا و اندیشه‌های کلامی، فقهی، حدیثی شیخ مفید و ویژگی‌های عصر او مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۹۹، رقم ۱۰۶۷.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۴۰۲.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۵۰ش، ص ۱۹۷؛ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۹.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۷.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۷.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۹.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۹.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۳-۲۴.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳ تا ۱۴۴.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۰۷، ص ۳۹۹-۴۰۲.
- ↑ فرمانیان و صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه، ۱۳۹۴ش، ص۵۴.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۶.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۶-۲۷.
- ↑ طبرسی، الإحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۳۹.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۴۰۳-۴۰۲.
