عبدالمحمد آیتی
| نویسنده و مترجم | |
 | |
| زمینه فعالیت | ادبیات، ترجمه |
|---|---|
| ملیت | ایرانی |
| تاریخ تولد | ۱۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ (۹۹ سال) |
| محل تولد | بروجرد |
| جوایز | چهره ماندگار در سال ۱۳۸۱ |
عبدالمحمد آیتی (زادۀ ۱۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ در بروجرد- درگذشت: ۲۰ شهریور ۱۳۹۲) پژوهشگر، ادیب، مصحح و مترجم برجسته معاصر ایرانی، در حوزه فلسفه، تاریخ و ادبیات فارسی و عربی است. آیتی برای ترجمه کتاب «تاریخ ادبیات زبان عربی»، در سال ۱۳۶۲ موفق به کسب مقام دوم در دومین دوره کتاب سال ایران شد.
او در سال ۱۳۸۱ در دومین دوره همایش چهره‌های ماندگار به‌عنوان چهره ماندگار در حوزه فلسفه، ادب فارسی و عربی انتخاب شد.
بیشتر آثار آیتی در زمینه ترجمه است و عمده ترجمه‌ها مربوط به ترجمه عربی به فارسی است؛ از کارهای شاخص او ترجمه یک دوره از قرآن کریم است که با استقبال فارسی‌زبانان مواجه شده است. سلامت و استحکام جمله‌بندی و پرهیز از سَره‌نویسی فارسی و عربی‌گرایی افراطی از ویژگی‌های مهم ترجمه آیتی است که به گفته منتقدان و اهل فن، ارزش ادبی بالایی دارد.
تجلیل عبدالمحمد آیتی
تجلیل از عبدالمحمد آیتی در تالار کوثر شهرداری (مرداد ۱۳۹۰)
تشییع عبدالمحمد آیتی
مراسم تشییع آیتی/ شهریور ۱۳۹۲
زندگی
عبدالمحمد آیتی، فرزند صادق در اردیبهشت ۱۳۰۵ش در بروجرد به دنیا آمد. او در شش سالگی به مکتب رفت و به آموختن الفبا و خواندن کتاب‌های ادبی پرداخت؛ ابتدا در مکتبخانه سنتی آغاباجی، سپس در دبستان اعتضاد که از مدارس مدرن این شهر به شمار می‌رفت. در سال ۱۳۲۰ وارد دوره دبیرستان شد و در سال‌های پایانی تحصیل، به علوم حوزوی علاقه‌مند شد و در مدرسه علمیه نوربخش به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. [۱]
ورود به حوزه علمیه
آیتی به‌دلیل علاقه‌‌اش به علوم حوزوی، هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، تابستان‌ها به «مدرسه علمیه آقا» رفت و جامع المقدمات و سیوطی را خواند. عبدالمحمد آیتی در مهر ۱۳۲۴ش راهی قم شد و یک سال در حوزه علمیه قم کسب علم کرد. [۲]
ورود به دانشگاه
در سال ۱۳۲۵ وارد دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران شد و پس از اخذ مدرک لیسانس، به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد. او مدتی در بابل به تدریس پرداخت و بیش از سی سال به‌عنوان معلم در شهرستان‌ها و تهران فعالیت کرد. در دانشگاه‌های فارابی و دماوند نیز ادبیات فارسی و عربی تدریس کرد. در سال ۱۳۳۰ از خرم‌آباد به تهران منتقل شد و سپس مدتی را در ساوه و گرمسار گذراند.
وفات
آیتی در ۲۰ شهریور ۱۳۹۲ش (۸۷ سالگی) چشم از جهان فروبست و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
سوابق کاری و اجرایی
تدریس وسردبیری
آیتی از مهر ۱۳۳۲ش به مدت ده سال در دبیرستان‌های ساوه به تدریس پرداخت و سپس مدتی در تهران و گرمسار دبیر بود.
از سال ۱۳۴۸ به پیشنهاد مرکز انتشارات آموزشی به تهران آمد و ده سال سردبیری ماهنامه آموزش و پرورش را برعهده داشت تا اینکه در سال ۱۳۵۹ بازنشسته شد. پیش از بازنشستگی کتاب‌هایی چون «باتلاق»، «کشتی شکسته»، «کالسکه زرین»، «تحریر تاریخ وصاف» و ترجمه «تقویم البلدان» را منتشر کرده بود. در دوران بازنشستگی ترجمه شش جلدی «تاریخ ابن خلدون (العبر)» و همچنین آثار مهمی مانند «تاریخ دولت اسلامی در اندلس» در پنج جلد، «تاریخ ادبیات زبان عربی» و «تاریخ فلسفه در جهان اسلام» را انجام داد.
نویسندگی و عضویت در فرهنگستان زبان فارسی
آیتی در سال ۱۳۵۹ش بازنشسته شد و از آن پس اوقات خود را به نوشتن اختصاص داد و در ۲۰ مهر ۱۳۷۰ به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی در آمد. او پس از تشکیل گروه دانشنامۀ تحقیقات ادبی در سال ١٣٧١ش تا سال ١٣٧٩ش ریاست این گروه و پس از آن ریاست شورای علمی دانشنامۀ تحقیقات ادبی فرهنگستان را نیز برعهده داشت.
فعالیت‌های پژوهشی
آیتی در کنار آموزش همواره به تحقیق و پژوهش مشغول بوده است. او چنان که خود می‌گوید از ۱۳۲۹ش که نوشتن را شروع کرد هیچ‌گاه قلم را بر زمین نگذاشت.[۳] حاصل کوشش علمی او حدود بیست عنوان کتاب در بیش از چهل مجلد است. اولین اثر منتشرشده او در سال ۱۳۴۰ در «کتاب هفته» با عنوان «باتلاق» بود و پس از آن ترجمه رمان «کشتی شکسته» از تاگور را ارائه داد. آیتی یکی از مترجمان برجسته عربی به فارسی محسوب می‌شود و ترجمه‌های مهمی همچون قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را منتشر کرده است.
ترجمه قرآن
او سه سال از عمر خود را صرف ترجمۀ قرآن کریم کرد. در این ترجمه صرفاً متن به فارسی برگردانده شده است. بهاءالدین خرمشاهی، قرآن‌پژوه و مترجم قرآن، ترجمه آیتی را یکی از سه چهار ترجمه برتر قرآن می‌داند که زبانی شیوا، استوار و امروزین دارد.[۴] به گفتۀ اهل فن سلامت و استحکام جمله‌بندی و پرهیز از سَره‌نویسی فارسی، و عربی‌گرایی افراطی و دوری از هرگونه حَشْو و زوائد، از ویژگی‌های ترجمه آیتی است که از ارزش ادبی فراوانی برخوردار است.[۵]
ترجمه نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه
آیتی افزون‌بر قرآن، یک دوره نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را نیز ترجمه کرده است. بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه ترجمه نهج‌البلاغه و انتشارات سروش ترجمه صحیفه سجادیه آیتی را چاپ و منتشر کرده است.
آثار
ترجمه ها
- قرآن مجید،
- نهج البلاغه،
- صحیفه سجادیه،
- آمرزش، ابوالعلاء معری، تهران، اشرفی، ۱۳۴۷ش
- آواره، رابیندرانات تاگور، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ۱۳۴۴ش.
- باتلاق، می‌کاو التاری، تهران، کیهان، ۱۳۴۱ش.
- بسی رنج بردم، رمان فردوسی، ساتم الغ زاده، سروا، ۱۳۷۷ش، ترجمه از زبان تاجیکی.
- تاریخ ادبیات زبان عربی، حنا الفاخوری، تهران، توس، ۱۳۶۲ش.
- کتاب الغارات نوشته ابراهیم بن محمد ثقفی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش.
- الحوادث الجامعه (١٣٨١)، ابن الفوطی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ۵ جلد، عبدالله عنان، تهران، کیهان، ۱۳۶۶-۱۳۷۱ش.
- تاریخ مختصر الدول، ابن العبری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۷۷ش.
- تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی.
- تفسیر من هدی القرآن، سید محمد تقی مدرس، ج۲-۴ و ۷.
- تقویم البلدان، عمادالدین اسماعیل ابوالفداء، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش.
- حجاز در صدر اسلام، احمد العلی، مرکز تحقیقات حج، ۱۳۷۵ش.
- دربارۀ فلسفۀ اسلامی، ابراهیم بیومی مدکور، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.
- راز صخره‌ها، مجموعه داستان، سروا، ۱۳۷۷ش.
- رِنْدا، مجموعۀ بیست داستان از بیست نویسندۀ معاصر سوریه، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
- العبر، تاریخ ابن خلدون، ۶ جلد، تهران، مؤسسۀ اطلاعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳-۱۳۷۱ش.
- قصاید سبع علویات، ابن ابی الحدید، تهران، بشارت، ۱۳۷۴ش.
- معلقات سبع، تهران، اشرفی، ۱۳۴۵ش.
- گزیده و شرح خمسه نظامی (١٣٧١ - ١٣٥٥)، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
- گزیده مقامات حمیدی (١٣٨٣)، تهران، میراث مکتوب.
- شکوه سعدی در غزل (١٣٦٩)، گزیده و شرح تعدادی از غزل‌های سعدی، تهران، هیرمند.
- گنجور پنج گنج، گزیده و شرح اشعار نظامی (١٣٧٤)، تهران، علمی.
- شاهنامه بنداری (١٣٨٠)، (ترجمه)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ترجمه داستان‌های کوتاه
- «طلوع سپیده» از خلیل جبران
- «مست» از فرانک اوکونر
- «کودکی که گنجشک‌ها را دوست می‌داشت» از میخائیل نعیمه
- «پیر مطرود» از برتراند راسل
- «دزد» از فرانسوا کوپه
- «پدر» از ویلهلم شیمبتون
- «کوه نقره» از سلمان لاکمرلوف
- «آشتی» از امینه السعید
- «ندای ایمان» از پر بم چند
- «سکه قلب» از دواد سکاکینی
- «دو برادر» از می‌ریام آلن دوفورد
- «بازگشت» از محمود تیمو
- «انگشتری» از ایزاک دنیسن
- «زندگی» از موپاسا
- «دوست» از همینگوی
تلخیص و شرح متون ادبی
- تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۴۶ (آیتی این تاریخ ۵ جلدی را که نثری متکلف و مصنوع دارد در یک مجلد به زبان ساده و روان تحریر کرده و لغت‌های دشوار آن را توضیح داده است.)
- شرح منظومۀ مانلی و پانزده قطعۀ دیگر از نیما یوشیج، تهران، فرزان، ۱۳۷۵ش.
- شکوه سعدی در غزل، تهران، هیرمند، ۱۳۶۹ش.
- شکوه قصیده، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵ش
مقالات
- «اثری تازه درباره شاه نعمت الله ولی»
- «فارابی»
- «خود غریبی در جهان چون شمس نیست»
- «داستان خلق قرآن و محنه»
- «رساله طیر ابوعلی سینا»
- «نقدی بر غزل معاصر»
- «سخنی چند در پیرامون شعر نو»
نکوداشت‌ها و تجلیل
مراسم تجلیل از مقام علمی و ادبی عبدالمحمد آیتی، نویسنده و مترجم قرآن کریم ۹ مرداد ۱۳۹۰ در تالار کوثر شهرداری منطقه ۱۴ تهران برگزار شد. این مراسم عبدالمحمد آیتی که به دلیل کهولت سن با صندلی چرخدار در این مراسم حاضر شده بود، به کمک جمعی از حاضرین به روی صحنه رفت و لوح تقدیری به امضاء شهرداری تهران گرفت و از کتاب «قدر استاد» نوشته عزت‌الله الوندی که ویژه گرامیداشت وی منتشر شده بود، رونمایی کرد.[۶]
پانویس
- ↑ شجاع کیهانی، جعفر، «آیتی آیتی بود»، ص۱۴.
- ↑ مجله رشد معلم، آذر ۱۳۷۹، شماره ۱۵۳ (از صفحه ۱۰ تا ۱۹).
- ↑ عبد المحمد آیتی، مترجمان عامل نقل فرهنگ‌ها هستند، س ۳، شم ۱، مسلسل ۲۵، ص۳.
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن شناخت، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۸، ۲۹۹.
- ↑ محمدعلی کوشا، «نقدی بر ترجمه آقای عبدالمحمد آیتی از قرآن کریم»، ص۲۲.
- ↑ «خبرگزاری مهر/مراسم بزرگداشت عبدالمحمد آیتی». ۱۰ مرداد ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۳۱ خرداد ۱۴۰۴.
