یر گنبد مینا مستندی ۴۲ دقیقه‌ای است که به موضوع وندالیسم و یادگاری‌نویسی بر میراث فرهنگی ایران می‌پردازد؛ تخریب‌هایی که شکوه، عظمت و زیبایی آثار تاریخی کشور را با تهدید مواجه می‌کند. محمد احسانی سازنده این اثر کوشیده است تا چهره واقعی جامعه را در روایتی تماشایی و هرچند تلخ به تصویر بکشد.
ایده ساخت مستندی با موضوع میراث فرهنگی چطور به ذهن‌تان رسید؟
ایده فیلم به دو سال قبل برمی‌گردد؛ زمانی که من در هفته میراث فرهنگی در یک خبرگزاری گزارشی را درباره مساله نوشتن یادگاری روی بناهای تاریخی خواندم. جرقه اولیه کار از آنجا شکل گرفت و وقتی با پرس‌وجو از دوستان متوجه شدم که فیلمی در ارتباط با این موضوع کار نشده است، دست به کار شدم. بعد از آن سفرهایی به نقاط مختلف داشتم و متوجه شدم که این اتفاق در پهنه کشور گسترده است؛ چه در خصوص بناهای باشکوهی مثل تخت جمشید که ثبت جهانی به شمار می‌روند و چه در نقاط ناشناخته. تقریبا بیشتر افراد و خانواده‌هایی که برای بازدید به نقاط مختلف کشور رفته‌اند، نوشته‌ای از خود به یادگار گذاشته‌اند و این بسیار ناراحت‌کننده است. عظمت ابعاد این فاجعه من را مصمم کرد که کاری را در این رابطه صورت بدهم.
شما در کارتان فقط به یک ایده خوب بسنده نکرده‌اید و هنرنمایی‌هایی هم در زمینه دکوپاژ و انتخاب موسیقی در فیلم شما به چشم می‌خورد. درآوردن چنین صحنه‌هایی چقدر زمان برد؟
قطعا در کار مستند نباید فقط به نو بودن و اهمیت یک موضوع بسنده کرد؛ چون یک فیلم را فقط موضوع آن نمی‌سازد. فیلم از مجموعه‌ای از عناصر مثل تصویربرداری، تدوین، روایت و ... تشکیل شده است. به همین خاطر، این پروژه را بسیار جدی گرفتم و ساخت آن دو سال طول کشید. فیلم‌برداری این کار طی یک سال و در سه مرحله انجام شد و دلیل این امر، توجه به همین ظرافت‌ها بود.
هزینه انجام پروژه چقدر بود؟
این کار برای گروه مستند شبکه یک تهیه شد و هزینه کار بسیار بیشتر از آنچه برآورد ما بود، درآمد. تصویربرداری این فیلم در حال حاضر حداقل به ۳۰ میلیون تومان نیاز دارد؛ ولی برای ما با هزینه‌ای کمتر انجام شد.
به نظر می‌رسد که برای ساخت این پروژه با توجه به سفرهای متعددی که داشتید، با مشکلات زیادی هم مواجه شده باشید. به چند مورد از آنها اشاره می‌کنید؟
من این فیلم را با عشق ساختم. این موضوع یک بحث ملی است و به همین خاطر، هم خودم و هم اعضای گروهم به خاطر انگیزه‌های ملی که داشتیم، نه احساس خستگی کردیم و نه مشکلات کار را دیدیم. حضور در مکان‌های باعظمتی مثل پارسه یا تخت جمشید به ما انرژی می‌داد و جایی برای خستگی یا فکر کردن به مشکلات باقی نمی‌گذاشت.
ایده اولیه‌ای که در ذهن داشتید، تا چه حد به اجرا درآمد و موارد پیش‌بینی‌نشده چقدر بر نتیجه کار شما تاثیر گذاشت؟
نتیجه کار با ایده اولیه من فاصله زیادی ندارد. من همیشه با فیلمنامه کار می‌کنم و کار را دقیقا بر اساس آن پیش می‌برم و به یک طرح اولیه بسنده نمی‌کنم. البته در کار مستند ممکن است در لحظه اتفاقاتی رخ بدهد که مسیر کار شما را عوض کند و اتفاقاتی از این دست، در این فیلم هم اتفاق افتاد.
چقدر از نتیجه کار راضی هستید؟
رضایت من به عنوان فیلمساز اهمیت چندانی ندارد؛ فیلم باید خودش حرف خودش را بزند و تماشاگران از نتیجه کار راضی باشند. این روزها احساس می‌کنم که هنوز چیزی که دنبال آن هستم، اتفاق نیفتاده است و این فیلم و فیلم‌های قبلی‌ام را کارهای متوسطی ارزیابی می‌کنم. سینمای مستند ایران سینمای باقابلیتی است و سرزمین ما بهشت مستندسازان است. در کشور ما موضوع برای کار مستند زیاد است. امیدوارم روزی بتوانم موضوع خوبی را انتخاب کنم و آن‌چنان از پس کار بربیایم که فیلم ماندگاری را خلق کنم.
آیا شما خودتان را مصلح اجتماعی می‌دانید و فکر می‌کنید سینمای مستند این قابلیت را دارد که دنیای ما را به دنیایی بهتر تبدیل کند؟
من هنوز به چنین سطحی نرسیده‌ام؛ اما در سطوح بالا و در کار فیلمسازان بزرگ، این اتفاق می‌افتد. سینمای مستند روایتگر و تصویرگر زمان خود است و به عنوان یک سند تاریخی از هر دورانی برای آیندگان باقی می‌ماند. با این حال، فیلمساز فکور سینمای مستند فقط مشاهده‌گر و روایتگر نیست؛ بلکه در برخی موارد مانند یک فیلسوف عمل می‌کند. مستندساز می‌تواند تحلیل اجتماعی منحصربه‌فردی را از موضوع ارایه دهد، فلسفه و جهان هستی خود را در فیلم منعکس کند و حتی ممکن است دست به پیش‌گویی بزند و یک نظریه اجتماعی را مطرح کند. من در تلاش برای رسیدن به چنین نقطه‌ای هستم.
فکر می‌کنید جایزه بگیرید؟
چون نتوانستم تمام فیلم‌های بخش خودم را ببینم، نمی‌توانم در این خصوص اظهار نظر کنم.
بزرگ‌ترین چالش پیش روی مستندسازی در ایران را چه می‌دانید؟
سینمای مستند ما بیش از هر چیز از فقدان بودجه و محدودیت‌های مالی رنج می‌برد.
پیشنهاد خاصی برای بهتر شدن این وضعیت دارید؟
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی باید تقویت شود و وزارت ارشاد باید بودجه بیشتری را به این سازمان اختصاص بدهد تا بودجه بیشتری در اختیار مستندسازان قرار بگیرد. نهادهای دیگر فرهنگی مثل شهرداری و غیره نیز باید توجه بیشتری به مستندسازی نشان بدهند.
آینده سینمای مستند را چطور می‌بینید؟
آینده روشن است. شرایطی که اکنون در آن به سر می‌بریم، فقط مختص ما نیست و همه جوامع در سراسر دنیا مشکلات سیاسی و اجتماعی مشابهی را پشت سر گذاشته‌اند. هنر از میان‌رفتنی نیست؛ فقط گاهی با دشواری پیش می‌رود. باید به آینده امیدوار بود.[۶]
محمد احسانی (مستندساز)
| مستندساز ایرانی | |
 محمد احسانی در یکی از نشست‌های انجمن مستندسازان ایران | |
| نام تولد | محمد احسانی |
|---|---|
| زمینه فعالیت | سینمای مستند ایران، فیلم‌سازی، محیط زیست |
| ملیت | ایرانی |
| تاریخ تولد | ۲۰ آبان ۱۳۵۲ (۵۲ سال) |
| محل تولد | تبریز، ایران |
| محل زندگی | تهران |
| پیشه | کارگردان، مستندساز، نویسنده |
| سال‌های فعالیت | از دههٔ ۱۳۸۰ تاکنون |
| شروع فعالیت | ۱۳۸۲ |
| تحصیلات | ادبیات و زبان انگلیسی |
| دانشگاه | دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز |
| تأثیرات | سینمای مستند اجتماعی، فیلم مستند محیط زیست |
| تأثیرپذیرفته | مستندسازان ایرانی و سینمای نئورئالیسم |
| جوایز | جایزه یونسکو در جشنواره DMZ، جایزه سیاره سبز، جایزه اکوتاپ، جایزه موندنس |
| آثار | رخش بر نقش، ایدز ایران ۱۳۸۳، بانوی ارومیا، کارون، روزگاری هامون، آب ما را خواهد برد |
| وبگاه | صفحه محمد احسانی در انجمن مستندسازان ایران |
محمد احسانی (زاده ۲۰ آبان ۱۳۵۲ در تبریز) مستندساز ایرانی و کارگردان مستند «آب ما را خواهد برد» است. عمده آثار او در حوزه محیط زیست جلوی دوربین رفته است.
فیلم‌های محمد احسانی، در بیش از ۶۰ جشنواره داخلی و جهانی فیلم به نمایش درآمده و موفق به کسب جوایزی از جشنواره‌هایی چون سینما حقیقت، جایزه جشنواره فیلم‌های مستند آسیایی (۲۰۰۴)، جایزه بهترین فیلم کوتاه از فستیوال موندنز (۲۰۰۶) و… شده است.
احسانی در آثار خود به‌طور خاص به شرایط و مسائل زیست‌محیطی مهمی چون سیل گلستان، لرستان و خوزستان، دریاچه هامون، دریاچه ارومیه و آلودگی هوای تهران پرداخته و از منظر پرداخت به مسائل زیست‌محیطی جزو پیشتازان عرصه مستند کشور به حساب می‌آید. عضو انجمن مستند سازان ایران و انجمن بین‌المللی مستند سازان جهان است.[۱]
زندگی و تحصیل
محمد احسانی در سال ۱۳۵۲ در تبریز متولد شد. تحصیلات آکادمیک او در رشتهٔ ادبیات و زبان انگلیسی بود. از همان ابتدای فعالیت حرفه‌ای، وی به ساخت فیلم مستند با موضوعات اجتماعی، تاریخی و مردم‌شناسی پرداخت و در سال‌های بعد دغدغه‌های زیست‌محیطی را نیز به آثار خود افزود.[۲]
آغاز فعالیت حرفه‌ای
احسانی نخستین فیلم مستند بلند خود را با عنوان رخش بر نقش در سال ۱۳۸۲ ساخت. در سال ۱۳۸۳ مستند ایدز ایران ۱۳۸۳ را تولید کرد که در جشنواره فیلم‌های مستند آسیایی در کره جنوبی جایزه دریافت نمود.[۳] او با تمرکز بر موضوعات بومی، تاریخی و سپس بحران‌های محیط زیست ایران توانست جایگاه ویژه‌ای در سینمای مستند ایران پیدا کند.
موضوع و سبک کاری
احسانی در سه مقطع متفاوت فعالیت کرده است:
- دورهٔ نخست: تمرکز بر مسائل اجتماعی، تاریخی و مردم‌شناسی
- دورهٔ دوم: پرداخت به میراث فرهنگی و هویت محلی
- دورهٔ سوم: گرایش جدی به بحران‌های زیست‌محیطی ایران مانند خشکی تالاب هامون و دریاچه ارومیه
سبک کار او ترکیبی از روایت میدانی، مصاحبه با اهالی منطقه و استفاده از تصاویر محیطی است. منتقدان، او را مستندسازی می‌دانند که «توسعه بدون محیط زیست را امکان‌پذیر نمی‌داند».[۴]
تأثیر و اهمیت
فعالیت‌های احسانی در سینمای مستند ایران تأثیر چشمگیری داشته و او با استفاده از ابزار سینما، بحران‌های محیط زیستی مانند خشکی تالاب‌ها، آلودگی هوا، بحران آب و مهاجرت ناشی از نابسامانی‌های محیطی را به تصویر کشیده است. آثار او در جشنواره‌های بین‌المللی متعددی به نمایش درآمده‌اند و توجه منتقدان جهانی را نیز جلب کرده‌اند.
عضویت‌ها
احسانی عضو انجمن مستندسازان سینمای ایران و انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند ایران است.[۵]
آثار
مستند
| سال تولید | نام فیلم | جوایز و افتخارات |
|---|---|---|
| ۱۳۸۲ | رخش بر نقش | |
| ۱۳۸۳ | ایدز ایران ۱۳۸۳ | جایزه جشنواره فیلم‌های مستند آسیایی- کره جنوبی- ۲۰۰۴ |
| ۱۳۸۵ | تبریز: تصاویر دنیای فراموش شده | برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه از فستیوال موندنس آمریکا - ۲۰۰۶ |
| ۱۳۹۱ | گنبد مینا | تندیس بهترین فیلم بخش اجتماعی و بهترین فیلم نیمه‌بلند ششمین دوره جشنواره فیلم مستند ایران- سینما حقیقت
و جایزه سوم از جشنواره بین‌المللی میراث فرهنگی و باستان‌شناسی اشپلیت کرواسی ۱۳۹۲ |
| ۱۳۹۲ | بانوی ارومیا | جایزه ویژن از جشنواره بین‌المللی رد آیلند در آمریکا ۱۳۹۳
جایزه ویژه هیئت داوران از جشنواره فیلم‌های زیست‌محیطی واسا – فنلاند ۱۳۹۳ جایزه بخش محیط زیست جشنواره فیلم رشد |
| ۱۳۹۵ | روزگاری هامون | جایزه اصلی از جشنواره فیلم محیط زیست اکو تاپ اسلواکی ۱۳۹۶
جایزه از جشنواره فیلم محیط زیست سینه اکو پرتغال ۱۳۹۶ |
| ۱۳۹۶ | دود | |
| ۱۳۹۷ | کارون | جایزه سیاره سبز از جشنواره بین‌المللی فیلم رد آیلند آمریکا ۱۳۹۸ |
| ۱۴۰۰ | وقتی دارکوب‌ها می‌روند | |
| ۱۴۰۱ | آب ما را خواهد برد | جایزه ویژه دبیر پانزدهمین جشنواره مستند سینما – حقیقت
نمایش در ۷فستیوال بین‌المللی فیلم |
جوایز و افتخارات
| سال | نام فیلم | جایزه | جشنواره | کشور |
|---|---|---|---|---|
| ۱۳۹۸ | کارون | جایزه سیاره سبز | سی و هفتمین جشنواره فیلم ردآیلند | آمریکا |
| ۱۳۹۷ | روزگاری هامون | جایزه بزرگ | دهمین جشنواره محیط‌زیست سیلافست | صربستان |
| ۱۳۹۶ | روزگاری هامون | برنده جایزه بخش اکولوژی | هفتمین جشنواره آمرگس | یونان |
| ۱۳۹۶ | روزگاری هامون | جایزه اصلی | چهل و چهارمین جشنواره فیلم محیط‌زیست اکوتاپ | اسلواکی |
| ۱۳۹۶ | روزگاری هامون | بهترین مستند | بیست‌و سومین جشنواره فیلم محیط‌زیست سینه‌اکو | پرتغال |
| ۱۳۹۳ | بانوی ارومیا | جایزه ویژه | سی و دومین جشنواره ردآیلند | آمریکا |
| ۱۳۹۳ | بانوی ارومیا | جایزه ویژه هیئت داوران | دوازدهمین جشنواره فیلم‌های محیط‌زیستی واسا | فنلاند |
| ۱۳۹۳ | بانوی ارومیا | جایزه محیط‌زیست | چهل و پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم رشد | ایران |
| ۱۳۹۲ | گنبد مینا | جایزه سوم | پنجمین جشنواره میراث فرهنگی و باستان‌شناسی اشپلیت | کرواسی |
| ۱۳۹۱ | گنبد مینا | تندیس بهترین فیلم بخش اجتماعی، بهترین فیلم نیمه‌بلند | ششمین جشنواره فیلم مستند ایران، سینما حقیقت | ایران |
| ۱۳۸۶ | تبریز؛ تصاویر دنیای فراموش‌شده | جایزه بهترین فیلمنامه خارجی | دهمین جشنواره فیلم موندنس | آمریکا |
| ۱۳۸۳ | ایدز ایران | جایزه اولین جشنواره فیلم‌های مستند آسیایی | اولین جشنواره فیلم‌های مستند آسیایی | ایران |
| - | - | کسب جایزه خلاقیت در بخش سینما از سازمان جهانی اسلامی آیسسکو | - | - |
گفتاورد
پانویس
منابع
- انجمن مستندسازان سینمای ایران
- فیلم‌با
- انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند ایران
- تیوال
- همشهری آنلاین
- سینما سینما
