سیدمحمدعلی صدری‌نیا کارگردان مستند «قائم مقام» در گفتگویی دربارهٔ این مستند گفت:
- بعنوان اولین سؤال دربارهٔ چگونگی شکل‌گیری ایده و پرداختن به شخصیت آقای منتظری که به دلیل حساسیت موضوع آن تا به امروز دست نخورده بود، توضیح دهید.
- موضوعات بسیار زیادی برای پرداختن مستندسازان به مسایل نهفته در تاریخ انقلاب وجود دارد، چرایی پرداختن شما به این موضوع حساس چه بوده است؟
براین اساس کار تولید مستند «قائم مقام» از خرداد ماه سال ۹۴ کلید خورد و حتی حدود ۹۰ درصد مصاحبه‌ها را گرفته بودیم که یکباره ماجرای فایل صوتی آقای منتظری منتشر شد و آن بخش هم به موضوع ما اضافه شد و توانستیم در مستند به آن توجه ویژه کنیم.
- با تماشای مستند «قائم مقام» می‌توان دریافت که اثر بسیار خوبی در زمینه تاریخ معاصر انقلاب تولید شد و دسترسی خوبی به مستندات تاریخی داشتید اما احساس می‌شود که در برخی از مقاطع مانند فعالیتهای قبل از انقلاب آقای منتظری و نمایش نقش آقای منتظری در جنبش سبز و وقایع سال ۸۸ به خوبی پرداخت نشده است، دربارهٔ این موضوع بفرمایید.
موضوع قبل از انقلاب و فعالیتهای مجاهدانه آقای منتظری موضوعی نیست که جریانات مختلف دربارهٔ آن اختلاف نظر داشته باشند و نهایتاً اینکه با یک درصدی همه قبول دارند و نیازی نیست که با جزییات وارد شد و به اهم این موضوعات هم در مستند پرداخته شد. ما سعی کردیم در موضوعاتی که ابهام وجود دارد وارد شویم و به مسئله اصلی مستند برسیم و سوالات نسل امروزی رسید و به سوالات آنها پاسخ داد که چرا آقای منتظری به عنوان «قائم مقامی» رهبری انتخاب می‌شود؟ چه شرایطی باعث این قضیه شده؟ و چرا اصلاً از بین انقلابیون ایشان انتخاب شدند؟ یا چی می‌شود که در فاصله ۴ ساله ماجرا به عزل آقای منتظری می‌رسد و اتفاقات بعد از آن.
و لذا تلاش ما در مستند «قائم مقام» این بوده که به موضوعاتی که اختلاف نظر بوده بپردازیم. به عنوان مثال در دهه‌های ۸۰ و فصل پنجم مستند، ماجرا این بود که بسیاری از افراد مؤثر ماجرا حاضر به مصاحبه با ما نشدند و ما برای آن فصل‌ها که حرفهای جدی هم داشتیم و موضوع ما بوده است با وجود همه پیگیری‌ها حاضر به مصاحبه نشدند که نام برخی از آنها هم در تیتراژ نهایی آمده است.
- با توجه به حساسیت موضوع درگذشت آقای منتظری به چه دلیل از موضوع خاکسپاری و درگذشت آقای منتظری زود عبور می‌کنید؟
- صحنه‌هایی از زمان خاکسپاری آقای منتظری نداشتید؟
- درخصوص آرشیوهایی که در مستند از آن استفاده کردید توضیحاتی بفرمایید.
بسیاری از تصاویر را از طریق ارتباط با دوستان مستندساز تاریخ انقلاب بدست آوردیم یا سایر منابعی که در تیتراژ اسامی کاملشان آمده؛ خود دسترسی به آرشیو هم با سختی و مشقت همراه بود و همین موضوع هم چندین ماه طول کشید. اگر دسترسی به آرشیو بیشتری داشتیم کار از این هم غنی‌تر می‌شد.
این بحث مهمی است که بیت آقای منتظری بخش قابل توجهی از آن آرشیوها که شامل کلاس‌ها و سخنرانی‌های ایشان را می‌شود را احتمالاً دارند و این برای ما خیلی عجیب است که درخصوص در اختیار قرار دادن آنها با ما همکاری نکردند و برای مخاطب سؤال ایجاد می‌شود که چرا این آرشیو به صورت گزینشی منتشر می‌شود.
این سؤال پیش می‌آید که چرا این اتفاق می‌افتد که جایی تصمیم می‌گیرد آرشیوهای آقای منتظری را منتشر نکند؟ و آنوقت متوجه می‌شوید که تصویری که منتشر می‌شود هدفدار است و از این طرف نگاه کنید که فایل صوتی منافقین از آن بیرون می‌آید اما کلی از آن فیلمهایی که در مستند استفاده کردیم این است که آقای منتظری ضدمنافقین صحبت می‌کند که کاری نکنید دادگاه‌های انقلاب حکم اعدام برایتان اعلام کند و استدلال می‌کند که به این دلیل که «امیرالمومنین ۴ هزار مسلمان نماز شب خوان را به دلیل فتنه کشت» خوب شما ببینید همچنین فیلمی هیچ‌گاه از بیت آقای منتظری بیرون نمی‌آید جز اینکه کاملاً هدفدار و جهت دار است و سعی می‌کنند ابعادی از شخصیت آقای منتظری را بولد و بخشهایی را سانسور کنند که به نظرم در اختیار قرار ندادن آن آرشیوها برای مخاطب ایجاد سؤال می‌کند و اگر کل آرشیو در اختیار مخاطب قرار بگیرد به ابعاد بسیار زیادی از زندگی آقای منتظری از تاریخ می‌رسد که شاید بیت ایشان صلاح نمی‌داند مردم این واقعیت‌ها را بدانند.
- با توجه به اینکه در این مستند استفاده بسیار بجا و درستی از مستندات موجود تاریخی انجام دادید تا مخاطب به شناخت درست و دقیقی از شخصیت آقای منتظری برسد بفرمایید که منابع آرشیوی شما چه بود؟
- بخش آخر گزارش «بی بی سی» و نمایش آن در مستند و تحلیل‌های آن با کل روح مستند متفاوت است که احساس می‌کنم کمی به ذوق می‌زند. نظر شما چیست؟
- در نامه امام خمینی (ره) در عزل آقای منتظری در جایی که می‌فرمایند: "شما این کشور و انقلاب اسلامی عزیز مردم مسلمان ایران را پس از من به دست لیبرال‌ها و از کانال آنها به منافقین می‌سپارید…" به ارتباط بیت آقای منتظری با نهضت آزادی و بحث جنگ چیزهایی گفته شده اما دربارهٔ نحوه ارتباط با منافقین خوب بیان نشده است و نیز اینکه چگونه آقای منتظری در دهه ۶۰ می‌آید و آن حرفها را بیان می‌کند که تأثیرگذار بوده است خوب تبیین نشده است. می‌خواهم بگویم به نظر من دلیل برکناری آقای منتظری توسط امام دقیق و کامل بیان نشده است. نظر شما چیست؟
- چرا بیت امام خمینی (ره) نسبت به انتساب نامه امام و نگارش توسط احمد آقا واکنش نشان نمی‌دهند و پاسخی به شبهات نداده است؟
البته بین نوع مواجهه افرادی مثل آقایان انصاری و آقای سراج موسوی و دوستان مؤسسه حفظ و نشر و بعضی بزرگواران دیگر و نزدیکان امام از لحاظ نسبی تفاوت وجود داشت؛ مثلاً حجت الاسلام سید علی خمینی مستند برایشان پخش شد و نسبت به محتوای کار کاملاً نظرشان مثبت بود و این موضوع را تأیید می‌کردند و در حقیقت نگاه مستند و خط تحلیلی آن را درست می‌دانستند.
و یا آقای مرتضی اشراقی نوه دیگر امام کار را که دیدند معتقد بودند مستند «قائم مقام» از لحاظ مستندات تاریخی درست است و از این لحاظ همکاری داشتند با کار. اما نوع مواجهه دوستان مؤسسه حفظ و نشر برای ما هم سؤال ایجاد می‌کرد.
- در نسخه اولیه اکران شده مستند «قائم مقام» صحبت‌های حجت‌الاسلام ناطق نوری وجود نداشت اما در نسخه توزیع شده اضافه شد، دربارهٔ این توضیح بدهید.
بیش از یک ماه از رونمایی کار می‌گذرد اما اتفاقی که افتاد این بود که یادداشت تحلیلی که بخواهد استنادات مستند را زیر سؤال ببرد وجود ندارد و تا دلتان بخواهد کارهای تخریبی ضدمستند انجام می‌دهند که مثلاً این مستند تاریخی را زیر سؤال ببرند یا شبهاتی پیش بیاوردند که تا این لحظه موفق نبودند.
- در بخشی از صحبت‌های احمد منتظری در مستند «قائم مقام» به نظر می‌رسد که چون ایشان با افرادی از بیت مشکل دارد شما فقط روایت ایشان را آورید و این روایت در جاهایی یکطرفه جلوه می‌کرد. نظر شما چیست؟
داستان این مصاحبه که انجام شده و در مستند قرار دارد، این است که ما متوجه شدیم چند ماه گذشته با یک تیم دیگر مستندسازان مصاحبه‌ای انجام دادند و با همکاری آن تیم، بخشهایی که به موضوع آقای منتظری نزدیک بود را استفاده کردیم.
- آیا پس از پخش مستند «قائم مقام» شاهد واکنش‌هایی از سوی بیت آقای منتظری یا شخصیت‌های سیاسی دیگر بودید؟
یکی هم بعضی از افراد که برای زیر سؤال بردن مستند تلاش کرده‌اند بگویند کار غیراخلاقی رخ داده؛ یکی از مثالها در رد این موضوع، آشنایی ما با آقای عمادالدین باقی بود که تجربه خیلی خوبی برای ما بوده است و از ابتدا تا انتها هم بدون هیچ مشکلی کار را پیش بردیم و نگرانی ایشان را با دادن تعهدی مبنی بر اینکه مستند و نظرات خود را می‌توانید ببینید تا منظور حرفتان را درست منتقل شود، انجام دادیم و از طرف دیگر تعهد دادیم که مشروح مصاحبه‌هایشان را منتشر می‌کنیم تا همه از نقطه نظراتشان مطلع باشند و همین روند نیز انجام شد و کاملاً تعهدات انجام شد. حالا ما بالاتر از این را هم گفتیم که مشروح تمام مصاحبه‌ها را منتشر می‌کنیم چون از روز اول می‌دانستیم که دست روی موضوع چالشی گذاشته‌ایم و می‌دانستیم که روزی به ما می‌گویند که تقطیع و تحریف شده است و ما مشروح نظرات را منتشر می‌کنیم تا شبهه‌ای باقی نماند.
- در مستند «قائم مقام» و نمایش بسیاری از شخصیت‌های سیاسی کشور موضع آنها دربارهٔ آقای منتظری مشخص است اما در این مستند موضع رهبر انقلاب مشخص نیست، دلیل این امر چه بوده است؟
- آقای منتظری برخی از مسئولیت‌ها را برعهده داشتند، اما خودشان از کم‌کاری در همین مسئولیت‌ها شکایت می‌کنند و به نوعی تناقض در رفتارهای ایشان مشاهده می‌شود. شما در این مجموعه در حد یک دیالوگ به این موضوع اشاره کرده‌اید، اما به نظر می‌رسد بایستی بیشتر بر روی این موضوع تأکید می‌شد.
در این راستا حتی بعضی از مخاطبان پیشنهاد ساخت سریال این مستند را هم می‌دهند که به آن هم فکر می‌کنیم البته آن نیازمند یک کار پرزحمتی است. شاید هم در قالب پیوست موضوعاتی کار را منتشر کنیم.
انتقاد بسیاری که روی این مستند شده بود یکی بر روی عدم بی‌طرفی و سانسورشدن این مستند بوده است و دیگری عدم نمایش حامیان آقای منتظری. تا چه اندازه این انتقادات را قبول دارید.
بی طرفانه بودن را نباید با این اشتباه گرفت که باید کاری بسازیم که نه سیخ بسوزد و نه کباب و اینکه هر دو جناح نسبتاً راضی باشند. بلکه بی طرفانه بودن این است که شما قضاوت‌ها و پیش داوری‌های خودتان را کنار بگذارید و ماجرا را آنچه که هست روایت کنید و ما خارج از هر قضاوتی داستان را روایت کردیم و این بی‌طرفانه بودن مستند است.
در طول مستند شبهات و نقدهای جدی احمد منتظری به موضوعات موجود است یا قضیه سیدمهدی هاشمی را می‌توانستیم نگاه یکطرفانه کنیم و تمام شود اما با نگاه آقای باقی که گفتند من سیدمهدی را یکی دو بار دیدم، ما تناقضات را نمایش دادیم و در مقاطع بعدی هم ما همین‌طور نامه ششم فروردین سال ۶۸ را هم آوردیم و حتی شبهه جعلی بودن نامه را هم گذاشتیم و با سؤال به سراغش رفتیم که آیا شبهه درستی است یا نه؟ خب اینجا ما خاطرات شاهدان عینی را داریم. حتی خاطرات مرحوم هاشمی موجود است که گفته ما چهار نفره رفتیم و نامه را خواندیم و درخواست دادیم که نامه از طریق رادیو و تلویزیون پخش نشود و حالا کنار هم گذاشتن اینها در کنار یکدیگر به معنی این است که در واقع نمی‌تواند این اتفاق افتاده باشد.
و یا از آن طرف توجه کنید، خیلی از موضوعاتی که در این سی سال جریان موافق و مخالف آقای منتظری می‌گفتند و به صورت مرسوم هم می‌گفتند اما ما به هیچ مستندی نرسیدیم و سندی پیدا نکردیم آن را قرار ندادیم و این یعنی منصفانه بودن. خب اینگونه منتقدها در مصداق‌ها هیچ‌گاه ورود نمی‌کنند و با کلی گویی سعی می‌کنند کار را برچسب بزنند.
- درخصوص حامی مالی ساخت مستند بفرمایید و اینکه آیا با این روند هزینه‌های خود را بدست می‌آورد یا خیر؟
در کلیه اکرانهای مستند «قائم مقام» هزینه برای نمایش آن پرداخت می‌شود؛ به این معنا که نسخه‌ای از کار خریداری می‌شود و اکران می‌کنند و از آن طرف فروش اینترنتی کار هم به همین ترتیب ادامه دارد و نگاه ما این بوده که هزینه‌های مستند تأمین شود تا در ادامه مسیر سرمایه‌ای برای تولید مستندهای دیگر وجود داشته باشد.
- محمدعلی صدری‌نیا بعد از اکران موفق مستند «قائم مقام» ساخت چه مستندی دربارهٔ تاریخ معاصر را آغاز می‌کند.
فعلاً موضوعی که انتخاب کرده باشیم نداریم. به دلیل اینکه یک بازه زمانی نیاز داریم که تجدید قوایی انجام شود. ولی قطعاً دوست داریم موضوع بعدی هم دست روی آن می‌گذاریم موضوع مهمی از تاریخ انقلاب باشد تا گره‌ای را باز کنیم.[۲]
