همایش کتاب سال عاشورا
همایش کتاب سال عاشورا، یک جایزه مردم‌نهاد و غیردولتی در ایران است که به آثار منتشر شده در موضوعات فرهنگ عاشورایی و مرتبط با امام حسین(ع) اهدا می‌شود. این جایزه در ابتدا از سوی بنیاد دعبل خزایی تدارک دیده شده بود.
اهداف و اهمیت
جایزه کتاب سال عاشورا که با نام جایزه دعبل خزاعی نیز شناخته می‌شود، یک جایزه مردم‌نهاد و غیردولتی است که با هدف ارزیابی و معرفی آثار برتر در حوزه فرهنگ عاشورایی بنیان‌گذاری شده است. این جایزه به صورت دوسالانه و از سوی بنیاد دعبل خزاعی برگزار می‌شود. در سال ۱۴۰۲، خبرهایی در خصوص تأسیس سایت رسمی این جایزه منتشر شد.
به گفته اسماعیل امینی، از اعضای شورای علمی جایزه کتاب سال عاشورا، این جایزه که با تلاش پژوهشگران، نویسندگان و منتقدان این حوزه شکل گرفته و بستری برای بررسی و معرفی کتاب‌های شاخص در زمینه‌های ادبیات، تاریخ، پژوهش‌های هنری و دیگر شاخه‌های مرتبط با عاشورا از جمله آثار هنری فراهم می‌کند. تأسیس این جایزه، گامی ضروری برای نقد و بررسی کارنامه نشر آثار عاشورایی دانسته شده است. یکی از اهداف این جایزه، پالایش روایت‌های عاشورایی از اطلاعات نادرست و غیردقیق است که گاه در آثار ادبی و مداحی‌ها راه یافته‌اند. در کنار این جایزه، تشکیل کتابخانه‌ای ویژه از آثار پژوهشی و ادبی مرتبط با فرهنگ عاشورایی در دستور کار قرار گرفته است. برگزاری جایزه کتاب سال عاشورا، توجه ناشران، نویسندگان و پژوهشگران را به تولید و انتشار آثار باکیفیت در این حوزه جلب کرده و به مرور زمان معیاری برای سنجش آثار عاشورایی در سطح علمی و هنری خواهد شد. این جایزه همچنین می‌تواند نسل‌های آینده را در تدوین کتاب‌های عاشورایی مبتنی بر معیارهای دقیق علمی و هنری هدایت کند.
ارزیابی آثار
آثار پس از ارسال به جشنواره، ابتدا در دبیرخانه ثبت و سپس به مرحله داوری سپرده می‌شوند. داوران از میان کارشناسان رشته‌های مختلف انتخاب شده و در جلساتی مشترک، بررسی آثار صورت می‌گیرد. در ارزیابی آثار ارسال به این جایزه، شورای علمی، معیارهایی را برای بررسی آثار در ۱۵ شاخه مختلف مورد توجه قرار می‌دهند. این معیارها بسته به نوع اثر متفاوت‌اند؛ برای مثال، در حوزه ادبیات، معیارهای فنی شعر و داستان مورد بررسی قرار می‌گیرند، در حالی که در پژوهش‌های تاریخی، صحت محتوایی و استناد به منابع معتبر از اهمیت بالایی برخوردار است.
هیئت علمی جایزه کتاب سال عاشورایی، متشکل از جمعی از داوران و صاحب‌نظران برجسته علمی و هنری است که ریاست آن را محمدرضا سنگری بر عهده دارد. این شورا با انتخاب اعضای هیئت داوری و خریداری آثار لازم، زمینه را برای بررسی دقیق و جامع آثار عاشورایی فراهم می‌کند.
دوره‌ها و برگزیدگان
دوره اول
اولین دوره کتاب سال عاشورا، در سال ۱۳۹۴ برگزار شد. این مراسم توسط بنیاد دعبل خزاعی و با همکاری مجموعه خیمه شکل گرفت. در دوره اول، آثار ۵ سال قبل در موضوعات عاشورایی مورد توجه جشنواره قرار گرفت. در این دوره ۵۴۰ اثر در جشنواره شرکت کردند که در نهایت ۵۴ اثر به مرحله نهایی راه یافتند. از این میان ۱۷ اثر به عنوان اثر برگزیده معرفی و سه کتاب نیز شایسته تقدیر قرار گرفتند.
| بخش | شاخه | عنوان اثر | خالق | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| هنر | عکس | جامه دران | هادی لزیری | |
| خوشنویسی | ترکیب بند محتشم کاشانی | مجتبی ملک‌زاده | ||
| هنرهای تجسمی | روزی که شبیه هیچ روزی نیست | محمد فدایی | ||
| پژوهش هنری | شعر و موسیقی در نوحه‌های تهران قدیم | مهدی امین فروغی | ||
| ادبیات | داستانی | یاد یار و دیار | حمید گروگان | |
| تصویرگری | عطر گل سرخ | مرضیه صادقی | ||
| قصه عاشورا | فرهاد جمشیدی | |||
| شعر | ضربان ذات | قربان ولیئی | ||
| ادبیات داستانی | ماه به روایت آه | ابوالفضل زروئی نصرآباد | ||
| نوحه | هم صدا با جبرئیل | سیدمحمد سادات اخوی | ||
| نمایش نامه و تعزیه | دفتر تعزیه ۱۱ و ۱۲ | داود فتحعلی بیگی | ||
| این رستاخیز عام | غلامعلی نادعلی زاده | شایسته تقدیر | ||
| پژوهش ادبی | حسین زبانی | نرگس انصاری | ||
| تاریخ و فرهنگ | مقتل و تاریخ | تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا (ع) | مهدی پیشوایی | |
| شهادت نامه امام حسین (ع) | محمد محمدی ری شهری | |||
| پژوهش فرهنگی | تحول گفتمان در گزارش واقعه کربلا | رقیه میر ابوالقاسمی | ||
| پژوهش‌های اجتماعی | آئین و اسطوره در ایران شیعی | جبار رحمانی | شایسته تقدیر | |
| ترجمه | ترجمه به فارسی | ذبح عظیم | سیدعبدالحسین رئیس السادات | |
| زینب فریاد فرمند | غلامحسین انصاری | |||
| ترجمه به انگلیسی | کتاب طف | عمرالکومو |
دوره دوم
دومین دوره جایزه کتاب سال عاشورا، توسط بنیاد دعبل خزاعی و با همکاری معاونت فرهنگ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، عتبه مقدس حسینی، بنیاد بین‌المللی عاشورا و انتشارات خیمه، به دبیری محمدرضا سنگری در سال ۱۳۹۵–۱۳۹۶ برگزار شد. در این دوره آثار منتشر شده در دو سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ در ۱۹ رشته از جمله مقتل (تألیفی)، تصحیح، پژوهش تاریخی، پژوهش اجتماعی، پژوهش فرهنگی، پژوهش هنری، پژوهش ادبی، شعر، نوحه، ادبیات داستانی و نثر ادبی، نمایشنامه و تعزیه‌نامه، خوشنویسی، عکس، تجسمی، شعر کودک و نوجوان، داستان کودک و نوجوان، گرافیک و تصویرگری کتاب کودک و نوجوان، ترجمه به فارسی و ترجمه از فارسی، امکان شرکت در جایزه را داشتند. در این دوره، اهداف زیر دنبال می‌شد: «معرفی و شناسایی آثار با موضوع امام حسین و اهل‌بیت و یاران او، تاریخ و تحلیل واقعه عاشورا، ادبیات، هنر و آیین‌های عاشورایی». در این دوره ۳۴۰ اثر به جشنواره راه یافتند. اختتامیه این دوره در ۱۴ شهریور ۱۳۹۶ برگزار شد و در طول برگزاری جشنواره، ۳۴۳ اثر عاشورایی به آن راه یافتند که در دو سال گذشته منتشر شده بودند.
| بخش | شاخه | عنوان اثر | خالق |
|---|---|---|---|
| کلیات | دهم ماه | سعید کیایی | |
| تحلیل زیبایی شناختی تابلوی عزیمت مسلم بن عقیل از مدینه به کوفه | اردشیر صادق‌پور | ||
| آموزش موسیقی پیش خوانی | اسدالله علی‌عسگری | ||
| کودک و نوجوان | داستان | پیامبر و فرزندانش | نقی سلیمانی |
| تصویرگری | پیامبر و فرزندانش | رضا مکتبی | |
| فرهنگ و تاریخ | فرهنگ سوگ شیعی | محسن حسام مظاهری | |
| تصحیح و منبع شناسی کتاب الملهوف سید ابن طاووس | مصطفی صادقی کاشانی | ||
| عار یا شعار | مهدی مسائلی | ||
| سلوک ماتم | سیدمسعود عمرانی | ||
| ترجمه | روضه الاحباب | مظهر ادوای | |
| ادبیات | شعر | آتش مهر | غلامرضا سازگار |
| مراثی خوشدل | مهدی آصفی | ||
| ادبیات نمایشی | نمایشنامه اسب‌ها | محمد رحمانیان | |
| هفده مجلس شبیه‌خوانی | مرید قنبری | ||
| ادبیات داستانی | فردا مسافرم | مریم راهی | |
| شب‌های حرم خانه | مریم بصیری | ||
| پژوهش ادبی | محتشم‌نامه | مهدی امین فروغی | |
| بند بند عشق | حمیدرضا جدیدی | ||
دوره سوم
سومین دوره کتاب سال عاشورا، از بهمن ۱۳۹۷، با فراخوان اعلامی، کار خود را آغاز کرد. در این دوره، ۲۷۰ اثر جمع‌آوری و به جشنواره راه پیدا کرد که در نهایت ۴۴ اثر به مرحله نهایی راه یافتند. آثار شرکت کرده در این دوره، در بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷ منتشر شده‌اند. آیین اختتامیه این دوره در شهریور ۱۳۹۸ برگزار شد. در این دوره نیز محمدرضا سنگری دبیری این مراسم را بر عهده داشت.
| بخش | شاخه | عنوان اثر | خالق | انتشارات |
|---|---|---|---|---|
| کودک و نوجوان | شعر | یک دختر بی‌گوشواره | شاهین رهنما | به‌نشر |
| داستان | کنار او فقط تو بوده‌ای | فریبا کلهر | دفتر نشر فرهنگ اسلامی | |
| تصویرگری | مختار؛ دادخواه نینوا | مهرداد شاهوردی | آثار سبز | |
| هنر | خوشنویسی | مجموعه گنجینة الاسرار عمان سامانی | اکبر نیکخو | نشر آماره |
| پژوهش هنری | نقوش سقانفارهای مازندران | محمدرضا شریف‌زاده و نسیم رمضان‌پور لمسو | آوای هدهد | |
| فرهنگ و تاریخ | پژوهش تاریخی | تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا | مشهدی نوش‌آبادی | آرما |
| پژوهش‌های اجتماعی | آیین‌های تلویزیونی و بازنمایی حزن و فرح مذهبی | علی جعفری | آرما | |
| ترجمه | ترجمه به فارسی | روزنامه عاشورا | جویا جهانبخش | دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان |
| وقعة الطف | محمدصادق روحانی | کتاب طه | ||
| ادبیات | شعر | ماه ارغوان | عبدالرضا رضایی‌نیا | سلمان پاک |
| شعر هیئت | شکوه شکفتن | محسن حافظی | سفیر اردهال | |
| ادبیات داستانی | داستان احضاریه | علی مؤذنی | اسم | |
| ادبیات غیرداستانی | کاشوب | نفیسه مرشدزاده | نشر اطراف | |
| ادبیات نمایشی | تعزیه‌نامه | غلامعلی نادعلی‌زاده | سمنگان | |
| پژوهش‌های ادبی | تاریخ مرثیه‌نگاری در شهر لکنهو هندوستان | کلب عباس | منشور سمیر |
در این دورهُ از کتاب تکیه دولت از بودن اثر علیرضا قاسم‌خان، انتشارات علمی و فرهنگی در بخش پژوهش‌های هنری، تقدیر به عمل آمد. همچنین از کتاب خبر سرخ، اثر شهاب سبزواری، در بخش شعر، تقدیر به عمل آمد.
دوره چهارم
در مهر ۱۴۰۰، دوره جدیدی از جایزه کتاب سال عاشورا با عنوان «دوسالانه جایزه کتاب عاشورا» اجرا گردید. در این دوره آثار در ۱۹ رشته مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. در این دوره ۱۹۵ عنوان کتاب که در بین سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ منتشر شده‌اند، مورد ارزیابی قرار گرفتند که ۲۳ اثر به مرحله نهایی راه‌یافتند. در این دوره، از سه چهره شاخص حوزه فرهنگ و هنر عاشورایی تقدیر به عمل آمد که عبارتند از مهدی پیشوایی، رحیم نیکبخت و حسین متقی.
| بخش | عنوان اثر | خالق | انتشارات |
|---|---|---|---|
| تصحیح | رسائل الشعائر الحسینیه | محمد حسون | دلیل ما |
| پژوهش فرهنگی | حقیقت عاشورا | محمد اسفندیاری | نشر نی |
| پژوهش تاریخی | طعنه رقیب یا خطای تاریخ | ابراهیم صالحی حاجی‌آبادی | نشر نگاه معاصر |
| تبیین جایگاه کوفیان در فرایند نهضت امام حسین (ع) | حسین قاضی‌خانی | پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی | |
| پژوهش اجتماعی | مجالس مذهبی در ایران معاصر | محسن‌حسام مظاهری | نشر آرما |
| شعر | منظومه آینه‌داران آفتاب | اعظم حسینی | نوید شیراز |
| ادبیات داستانی | سنگ | قدسیه پائینی | نشر اسم |
| ادبیات نمایشی | مجلس‌نامه غم | اسماعیل مجللی |
در این دوره از کتاب «اکسیر السعادة فی اسرار الشهادة» اثر عبدالحسین شوشتری و تحقیق محمدجاسم الماجدی متعلق به مؤسسه الصادق للطباعة و النشر، در رشته تصحیح، تقدیر شد. همچنین در رشته پژهش‌های تاریخی، کتاب «اسلام علوی، اسلام اموی» اثر صابر اداک متعلق به انتشارات کویر مورد تقدیر قرار گرفت. دیگر اثر شایسته تقدیر در این دوره، کتاب سنگ و سینه اثر مجتبی صفایی متعلق به انتشارات سوره مهر بود که در رشته پژوهش‌های هنری جای گرفته بود. در رشته شعر نیز از کتاب امان‌نامه اثر سیداکبر میرجعفری متعلق به نشر قو و همچنین کتاب «هیئت، کلیات دیوان محمدامین خیابانی (دلسوز تبریزی)» تحقیق محمد سالک‌رحیمی و زینب سالک‌رحیمی متعلق به انتشارات سفیر اردهال، تقدیر به عمل آمد.
دروه پنجم
در مهر ۱۴۰۲، دوره دیگری از کتاب سال عاشورا برگزار شد که با عنوان «دومین دوسالانه جایزه کتاب عاشورا» معرفی گردید. در این دوره، ۱۷۰ اثر منتشر شده در بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ مورد بررسی قرار گرفت و از این میان ۳۲ اثر به مرحله نهایی رسیدند. دبیری این دوره را محمدرضا سنگری برعهده داشته است و جوایز این دوره از سوی سید جواد شهرستانی تقبل شده بود. در این دوره از سه چهره شاخص در حوزه فرهنگ عاشورا تقدیر به عمل آمد که عبارت بودند از: حسین انصاریان، علی بلوکباشی و محمدرضا فخر روحانی
| بخش | عنوان اثر | خالق | انتشارات | نوع جایزه |
|---|---|---|---|---|
| مقتل و تاریخ | پژوهشنامه عاشورا | محمدسالم محسنی | انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه | شایسته تقدیر |
| مقتل پیوسته: گزارش مستند واقعه عاشورا | محمد محمدی ری‌شهری | نشر دار الحدیث | شایسته تقدیر | |
| ترجمه و تصحیح | واقعه عاشورا: تحلیلی ساختارگرایانه از درام کربلا به گزارش طبری | تورستن هیلن ـ ترجمهٔ احسان موسوی خلخالی | نشر کرگدن | شایسته تقدیر |
| وحی بر توفان: اشعار مقبل اصفهانی بر اساس پانزده نسخه خطی | امیرحسین مدرس | سوره مهر | شایسته تقدیر | |
| تحلیل و تبیین عاشورا | زیارت عاشورا از آغاز تا امروز | سیدمهدی محمودی | مؤسسه کتابشناسی شیعه و انتشارات آستان قدس حسینی | برگزیده |
| تباکی: مواجهه نواندیشان ایرانی با محرم حسینی | سیدهادی طباطبایی | انتشارات کویر | شایسته تقدیر | |
| عرفان اجتماعی در نهضت حسینی | محمدجواد رودگر | انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی | شایسته تقدیر | |
| پژوهش‌های ادبی و هنری | شست‌بستن دیو در منظومه‌های مذهبی و مجالس تعزیه | مسلم نادعلی‌زاده | کلام سلیس | شایسته تقدیر |
| مطالعات آیین‌های عزاداری | آیین نیکی | محمدرضا پویافر | آرما | برگزیده |
| عزاداری محرم و کرونا | مهدی مولایی آرانی | انتشارات پژوهشکده باقرالعلوم | شایسته تقدیر | |
| کاروان عشق: درآمدی بر پیشینه و آیین‌های عزاداری هیئت‌های حسینی استان همدان | علی‌اصغر حمدیه و محسن صیفی‌کار | نشر طلایی | شایسته تقدیر | |
| شعر | دیوان مؤید | سیدرضا مؤید خراسانی | بنیاد دعبل خزاعی | برگزیده |
| شبیه: نیمایی‌های عاشورایی | علی داودی | شهرستان ادب | برگزیده | |
| ادبیات داستانی | شیر نشو | مجید قیصری | کتابستان معرفت | برگزیده |
| کودک و نوجوان | کبوتر پرطلا | سیده مرضیه مرعشی | رود آبی | شایسته تقدیر |
| ننه اربعین و ساک عجیب و غریب | ثنا ثقفی | رود آبی | شایسته تقدیر |
