پروژه تاریخ شفاهی ایران
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| تعداد جلد | بیست جلدی |
| قطع | قطع وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دانشگاه هاروارد |
| تاریخ نشر | ۲۰۰۰-۱۹۹۱ میلادی |
پروژهٔ تاریخ شفاهی ایران یک طرح تحقیقاتی است که با هدف ثبت و مستندسازی تجربیات و روایت‌های افرادی که در وقایع سیاسی ایران در دهه‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۶۰ نقش داشتند، آغاز شد. این پروژه منابع مهمی برای پژوهشگران تاریخ سیاسی معاصر ایران فراهم می‌کند و شامل مصاحبه‌هایی با ۱۳۴ نفر از بازیگران و تصمیم‌گیران اصلی آن دوره است.
پروژه تاریخ شفاهی ایران در پاییز ۱۹۸۱ (۱۳۶۰) در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد آغاز شد و به هدایت حبیب لاجوردی و ضیاء صدقی انجام شد. از دیگر افرادی که در این پروژه مشارکت داشته‌اند، می‌توان به شاهرخ مسکوب، شهلا حائری و جان مژدهی اشاره کرد که برخی از مصاحبه‌ها را انجام داده‌اند.
این طرح به‌طور جامع ۸۹۶ ساعت از خاطرات افراد مختلفی همچون نخست‌وزیران، اعضای کابینه‌ها، رهبران احزاب و گروه‌های سیاسی، افسران ارشد نظامی و دیپلمات‌ها ضبط کرده است. مصاحبه‌ها به دو زبان فارسی و انگلیسی انجام شده و شامل ۱۲۳ روایت به زبان فارسی و ۱۳ روایت به زبان انگلیسی است. متن بسیاری از مصاحبه‌ها به صورت پیاده‌سازی‌شده و در سایت پروژه قرار گرفته است. همچنین فهرست و نمایه‌های مربوط به هر مصاحبه برای جست‌وجو و تحقیق در دسترس پژوهشگران قرار دارد. برخی از مصاحبه‌ها به‌دلیل محدودیت‌های زمانی هنوز منتشر نشده‌اند.
درباره پروژه تاریخ شفاهی ایران
پروژه تاریخ شفاهی ایران در پاییز ۱۳۶۰ (۱۹۸۱) در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد آغاز شد. حبیب لاجوردی به‌عنوان مجری طرح، و ضیاء صدقی به‌عنوان دستیار اصلی او در این پروژه فعالیت داشتند. همچنین افرادی نظیر شاهرخ مسکوب، شهلا حائری و جان مژدهی به درخواست لاجوردی برخی از مصاحبه‌ها را انجام دادند.
مسئولیت پیاده‌سازی متن مصاحبه‌ها نیز بر عهده دلخانیان و شهین بصیری بود. لاجوردی در سال ۱۳۵۹ به پیشنهاد یکی از اساتید دانشگاه هاروارد، طرح اولیه این پروژه را تدوین کرد و سرانجام در شهریور ۱۳۶۰، اجرای آن به‌طور رسمی آغاز شد. در این پروژه، او و همکارانش با ۱۳۴ نفر از افرادی که در رویدادهای تاریخی ایران بین سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۶۰ نقش داشته یا ناظر بوده‌اند، مصاحبه کردند. این پروژه نزدیک به ۱۰ سال به طول انجامید و به مستندسازی بخش مهمی از تاریخ معاصر ایران پرداخت.
محتوای پروژه تاریخ شفاهی ایران
پروژه تاریخ شفاهی ایران شامل ۸۹۶ ساعت از خاطرات ضبط شده‌ای است که متعلق‌اند به نخست‌وزیران سابق، اعضای کلیدی کابینه‌ها، بخش‌های قانون‌گذاری، قضایی، رسانه‌ها و بخش خصوصی؛ رهبران قبائل، احزاب سیاسی، گروه‌ها مخالف، فرماندهان نیروهای مسلح، افسران ارشد سازمان امنیت (ساواک) و دیپلمات‌های خارجی که نقشی مهم در سیاست ایران داشته‌اند.
مصاحبه‌ها بنا بر تمایل مصاحبه‌شونده به زبان فارسی و انگلیسی انجام شده‌اند و از بین آن‌ها ۱۲۳ روایت به زبان فارسی و ۱۳ روایت به زبان انگلیسی هستند. مدت‌زمان هریک از مصاحبه‌ها از ۱ تا ۴۴ ساعت متغیر است. هر نوار ۶۰ دقیقه بوده و به طور میانگین در حدود ۲۱ صفحه فارسی مکتوب شده است. متن ۷۶۹ ساعت از مصاحبه‌ها پیاده شده و به‌شکل مکتوب درآمده است اما بعضی مصاحبه‌ها مکتوب نشده‌اند. ۶ روایت که معادل ۲۵ ساعت است تنها به‌صورت صوتی وجود دارند.
برای هریک از روایتگران، هر یک‌ساعت مصاحبه به همراه متن آن که به‌صورت پیاپی شماره‌گذاری شده‌اند، یک واحد مجزا را تشکیل می‌دهد. همچنین هر نوار یا متن فهرست و نمایه منحصربه‌فردی دارند.
درباره حبیب لاجوردی
حبیب لاجوردی (زادهٔ ۴ فروردین ۱۳۱۴ در تهران - درگذشت ۳ مرداد ۱۴۰۰ در واشنگتن)، مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد بود. او در جوانی و نوجوانی در نیویورک بود. لاجوردی دارای کارشناسی در دانشگاه ییل، کارشناسی ارشد در دانشگاه هاروارد در رشته MBA و دکترای اقتصاد در دانشگاه آکسفورد است.
مصاحبه‌های منتشرشده
تا کنون مصاحبه‌های زیر از مجموعهٔ تاریخ شفاهی هاروارد در ایران نشر یافته‌اند:
| نام | عنوان | ناشر | سال انتشار | مصاحبه‌گر |
|---|---|---|---|---|
| محمدعلی مجتهدی‌گیلانی | مدیر دبیرستان البرز و بنیانگذار دانشگاه صنعتی شریف | نشر کتاب نادر | ۱۳۸۰ | حبیب لاجوردی |
| مظفر بقایی کرمانی | نمایندهٔ سابق مجلس شورای ملی و دبیرکل حزب زحمتکشان ملت ایران | نشر علمی | ۱۳۸۲ | حبیب لاجوردی |
| شاپور بختیار | آخرین نخست وزیر حکومت شاهنشاهی | نشر زیبا | ۱۳۸۰ | ضیاء صدقی |
| سپهبد حاجی علی کیا | رئیس اداره دوم ارتش شاهنشاهی ایران - رئیس سازمان کوک | نشر زیبا | ۱۳۸۱ | حبیب لاجوردی |
| ارتشبد حسن طوفانیان | مشاور عالی تسلیحاتی بزرگ ارتشتاران - رئیس سازمان صنایع نظامی | نشر زیبا | ۱۳۸۱ | ضیاء صدقی |
| محمود فروغی | فرزند محمد علی فروغی (آخرین نخست‌وزیر رضا شاه و اولین نخست‌وزیر محمدرضاشاه) | نشر کتاب نادر | ۱۳۸۲ | حبیب لاجوردی |
| امیر تیمور کلالی | رئیس ایل تیموری، نماینده مجلس شورای ملی، وزیر کشور و سرپرست شهربانی کل کشور در زمان حکومت ملی مصدق | نشر صفحه سفید | ۱۳۸۷ | حبیب لاجوردی |
| جعفر شریف‌امامی | رئیس مجلس سنا - نخست‌وزیر حکومت شاهنشاهی | نشر نگاه امروز | ۱۳۸۰ | حبیب لاجوردی |
| مهدی حایری یزدی | استاد فلسفه و فرزند بنیانگذار حوزه علمیه قم | نشر کتاب نادر | نا مشخص | ضیاء صدقی |
| محمد یگانه | رئیس کل بانک مرکزی - وزیر دارایی - وزیر مسکن و آبادانی - وزیر مشاور | نشر ثالث | ۱۳۸۴ | ضیاء صدقی |
| علی امینی | وزیر دارایی - نخست‌وزیر سال ۱۳۴۰ الی ۱۳۴۲ | نشر صفحه سفید | ۱۳۸۳ | حبیب لاجوردی |
| عبدالمجید مجیدی | وزیر مشاور - رئیس سازمان برنامه و بودجه | نشر گام نو | ۱۳۸۱ | حبیب لاجوردی |
| سلطان حمید میرزا قاجار | فرزند ولیعهد ایران در زمان قاجار (میرزا حسن خان قاجار) | نشر ثالث | ۱۳۸۷ | حبیب لاجوردی |
| کریم سنجابی | اولین وزیر خارجه دولت موقت- رهبر جبهه ملی ایران | نشر امیدها و ناامیدی‌ها | ۱۳۷۹ | حبیب لاجوردی |
| ریچارد فرای | ایران‌شناس و زبان‌شناس | شرکت سهامی انتشار | ۱۳۹۷ | شهلا حائری |
| دنیس رایت | دیپلمات | شرکت سهامی انتشار | ۱۳۹۹ | حبیب لاجوردی |
پانویس
