گفت‌وگو با ابراهیم حسن‌بیگی دربارهٔ استفاده از شخصیت امام خمینی(ره) در ادبیات داستانی
آقای حسن‌بیگی شما به‌عنوان یکی از نویسندگانی که در مورد شخصیت حضرت امام (ره) کتابی به چاپ رسانده‌اید، تاکنون نویسندگان ما به چه میزان از شخصیت حضرت امام در داستان‌های خود استفاده کرده‌اند؟
نویسندگان امام خمینی(ره) را فراموش کرده‌اند، باید با دغدغه نسبت به امام(ره) زندگی کرد و آن را در آثار داستانی انعکاس داد. نه در کمیت و نه در کیفیت، آنچه دربارهٔ حضرت امام(ره) نوشته شده، به نسبت نقش و تأثیری که ایشان در دگرگونی جامعهٔ ایران داشتند، اصلاً رضایت بخش نیست. امروز متأسفانه چنین شخصیت بزرگی که نقش عمیقی در تحولات معاصر ایران و جهان داشته، جز برای کسانی که همزمان با ایشان زیسته و انقلاب اسلامی و امام(ره) را درک کرده‌اند، چهره‌ای آشنا و مأنوس نیستند، به‌ویژه برای نسل سوم؛ نسل جوانی که در دورهٔ حیات امام(ره) نبوده‌اند و امروز یا یک فاصلهٔ زمانی که پیش آمده، به امام(ره) نگاه می‌کنند و متأسفانه از امام(ره)، جز در ایام ارتحال ایشان و جز در ایام دههٔ فجر، به آن معنا که باید، یاد نمی‌شود. برای شناخت امام(ره) گام مؤثری برداشته نمی‌شود و این امر، چه در رسانهٔ ملی و چه در خلق آثار هنری، کم‌تر اتفاق می‌افتد و پس از گذشت ۳۰ سال از انقلاب و با توجه به تأثیر حضور امام(ره) در عرصهٔ اجتماع، فرهنگ و هنر، متأسفانه هنوز می‌بینیم آثار هنری دربارهٔ ایشان ارائه نشده است، جز یکی دو سریال و رمان که این نیز کار اندکی است.
به نظر شما کدام وجهه شخصیتی حضرت امام مناسب استفاده در ادبیات داستانی است؟
به اعتقاد من، برای هر نویسندهٔ رمانی مطلوب است شخصیت و قهرمان داستان‌هایی را که انتخاب می‌کند، چندوجهی، پیچیده و دارای ابعاد مختلف باشند، تا نویسنده بتواند شخصیت‌پردازی عالی داشته باشد. از سویی نیز شخصیت‌پردازی در داستانی که بتواند قابلیت‌های ادبی ایجاد کند، به‌صورت یک نمونه در جامعه خیلی کم است. اما شخصیتی مانند امام(ره) می‌تواند از این منظر مورد توجه نویسندگان قرار گیرد و چنین شخصیتی اگر در جایی غیر از ایران زندگی می‌کرد، نویسندگان آن کشور می‌توانستند از این فرصت گرانبها و آماده استفاده کنند و به یک چنین شخصیت بزرگی در قالب رمان بپردازند.
که به نظر شما از این فرصت استفاده نشده، درست است؟
بله متأسفانه، نویسندگان ما از مهم‌ترین و بهترین موضوعی که ممکن بود در اختیارشان قرار گیرد، غفلت کرده‌اند. اگر امام(ره) شخصیت گذرایی بودند که در یک مقطع می‌آمدند و می‌رفتند و در هاله‌ای از ابهام گم می‌شدند، ممکن بود نویسندگان به‌سختی بتوانند این هاله‌ها را از بین ببرند و به شخصیت اصلی امام(ره) برسند و پرداختش کنند؛ در حالی‌که این‌طور نیست؛ امام(ره) شخصیتی زنده و مأنوس دارند و آن چندوجهی بودن ایشان نیز برای هر نویسنده‌ای می‌تواند یک سرمایه باشد. این یک سوژهٔ کمیاب است که در کشورهای دیگر چنین شخصیت چندوجهی‌ای وجود ندارد و گاه نویسندگان برای به دست آوردن چنین شخصیتی از تخیل‌شان استفاده می‌کنند.
پس از این منظر، شخصیت امام(ره) می‌توانست و می‌تواند به قوت و استحکام ادبیات داستانی ما کمک کند؟
قطعاً همین‌طور است. هر ادبیات داستانی در هر کشوری زمانی می‌تواند موفق باشد که شخصیت‌هایی مانند امام(ره) و حوادثی همچون انقلاب را دست‌مایهٔ کار خودش قرار دهد و این مسائل شاید هر صد سال یک‌بار در جایی از دنیا اتفاق می‌افتد و چقدر هم نویسندگان به سراغ چنین موضوعاتی می‌روند. دربارهٔ آن شخصیت‌های نویسنده این فرصت گرانبها ایجاد شده تا اهل قلم بتوانند به چنین سوژهٔ بزرگی در ابعاد مختلف بپردازند؛ یعنی دربارهٔ شخصیت امام(ره) به دلیل چندوجهی بودن ایشان، اصلاً با یک یا دو رمان نمی‌شود نوشت. یک نویسنده با نوشتن یک رمان دربارهٔ امام(ره) نویسنده‌های دیگر را خلع سلاح نمی‌کند؛ بلکه آنها هم می‌توانند دربارهٔ ابعاد مختلف شخصیت امام(ره) بنویسند. خداوند ثروت بزرگی را در اختیار ما قرار داده که اهالی قلم متأسفانه نتوانسته‌اند از آن استفاده کنند.
به نظر شما این که داستان نویسان ما به سراغ ایشان نیامده انددلیل چیست؟ و آیا تنها آنها مقصرند؟
البته تعداد اندکی آثار دربارهٔ امام(ره) به نگارش درآمده‌اند، نویسندگان را در وهلهٔ اول، مقصران اصلی در این زمینه دانست و در ادامه از سیاست‌های اتخاذشده و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی به‌عنوان عامل دیگر کمبود آثار داستانی دربارهٔ امام(ره) یاد کرد. او از سویی بی‌اعتنایی دولتمردان، سیاستمداران و حتی دین‌داران را نسبت به امام(ره)، دلیل دیگر این موضوع دانست. هروقت نویسنده‌ها بخواهند، می‌توانند از شخصیت امام خمینی(ره) به‌عنوان یک شخصیت بزرگ و قابل طرح در داستان استفاده کنند؛ از این‌رو ضرورت دارد نویسندگان اراده کنند و این زمانی میسر است که امام (ره) به دغدغهٔ ذهنی و درونی نویسندگان تبدیل شوند و هروقت چنین شد، نویسنده قطعاً می‌تواند به امام(ره) بپردازد.
شما رمانی با نام «ریشه‌های ماندگار» در خصوص زندگی امام خمینی نوشته‌اید در این خصوص هم توضیح می‌دهید؟
برای نوشتن این کتاب با وجود این که با نظرات امام(ره) آشنا بودم اما مطالعات گسترده‌ای دربارهٔ زندگی و ابعاد وجودی ایشان داشتم. مردم استقبال خوبی از این آثار دارند و شاهدیم با وجود تبلیغ کم «ریشه‌های ماندگار» حتی به چاپ سوم رسیده است. سعی کردم تا در این رمان به برخی از جنبه‌های شخصیتی امام(ره) مثل دوری از دنیاطلبی و بعد عارف مسلکی ایشان توجه کنم، چرا که در یک داستان ۱۰۰ صفحه‌ای برای گروه سنی نوجوان، مجال گفتن بیش از این نبود.[۱]
ابراهیم حسن‌بیگی
 ابراهیم حسن بیگی | |
| زمینه فعالیت | داستان‌نویس، کارشناس ادبیات داستانی |
|---|---|
| ملیت | ایرانی |
| تاریخ تولد | ۱ خرداد ۱۳۳۶ (۶۸ سال) |
| محل تولد | بندر ترکمن، خواجه نفس |
| محل زندگی | تهران |
| پیشه | نویسنده |
| سبک نوشتاری | رمان |
| کتاب‌ها | اشکانه • ریشه در اعماق • نشانه‌های صبح و معمای مسیح • رمان محمد • قدیس • سال‌های بنفش • شب ناسور • ناقوس‌ها به صدا در می‌آیند |
ابراهیم حسن‌بیگی متولد ۱ خرداد ۱۳۳۶ در روستای خواجه‌نفس از توابع بندرترکمن در استان گلستان، نویسنده‌ای پیشکسوت در عرصه ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. او در سال ۱۳۵۹ در آموزش و پرورش استخدام شد و پس از دو سال مدیر امور برنامه‌های رادیو گرگان می‌شود. سفر به کردستان در سال ۱۳۶۴، سرآغاز حرکت نوینی برای این نویسنده می‌شود. حاصل این سفر، دریافت حس و حال‌ها و سوژه‌های داستانی خوبی برای وی می‌شود. حسن‌بیگی در سال ۱۳۶۴ وارد دانشگاه می‌شود و در رشته زبان و ادبیات فارسی (کارشناسی) به ادامه تحصیل می‌پردازد. وی در سال ۱۳۶۷ به دفتر انتشارات کمک آموزشی وزارت آموزش و پرورش منتقل می‌شود تا به‌عنوان کارشناس بخش داستان انتشارات مدرسه مشغول به کار شود.
سفرهای پی‌درپی، از کودکی تا به حال برای این نویسنده حاصل خوبی داشته است که بسیاری از آثار او را می‌توان حاصل سفرها و آشنایی‌اش با مردم نقاط مختلف ایران دانست. گفتنی است وی تا به حال در مسابقات و جشنواره‌های متعددی شرکت کرده و موفق به کسب جوایزی هم شده است. کتاب «ریشه در اعماق» او در طی سال‌های ۱۳۷۵، ۱۳۷۷، ۱۳۷۹ و ۱۳۸۱ به‌عنوان کتاب برگزیده ۲۰ سال داستان‌نویسی انقلاب و دفاع مقدس انتخاب شده و جوایز متعددی کسب کرده است.
حسن‌بیگی تاکنون بیش از ۱۴۰ کتاب داستانی منتشر کرده است که از مشهورترین‌های آن می‌توان به رمان‌های «محمد»، «قدیس»، «بنفش»، «شب ناسور» و «ریشه در اعماق» نام برد. همچنین، «غنچه بر قالی» در سال ۲۰۰۰ میلادی از سوی کتابخانه ملی مونیخ به‌عنوان اثر برگزیده در حوزه ادبیات کودک معرفی شد. کتاب «صوفی و چراغ جادو» نیز در نوزدهمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان اثر تقدیری در بخش کودک و نوجوان معرفی شد.
در حوزه جوایز، حسن‌بیگی موفق به دریافت لوح زرین دست‌خط حضرت امام خمینی(ره) در سال ۱۳۶۷ به مناسبت خلق آثار ادبی در حوزه دفاع مقدس شد. همچنین، کتاب‌های او جوایز متعددی از جمله جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، کتاب فصل، کتاب دفاع مقدس، جشنواره شهید غنی‌پور و جشنواره کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را کسب کرده‌اند.
حسن‌بیگی علاوه بر نویسندگی، در عرصه‌های مدیریتی و فرهنگی نیز فعال بوده است. او عضو هیئت مؤسس انجمن قلم ایران، معاون رایزنی فرهنگی ایران در ترکمنستان، نماینده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در مالزی و عضو هیئت‌امنا و هیئت‌مدیره بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان بوده است.
فعالیت‌ها
| عنوان | ناشر | نوع | سال انتشار |
|---|---|---|---|
| غنچه بر قالی | کانون پرورش فکری؛ ترجمه به زبان‌های انگلیسی، عربی، چینی و ترکمنی | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۷۹ |
| عموجان عباس | مدرسه؛ ترجمه به زبان ترکمنی | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۷۴ |
| به ماه نگاه کن | مدرسه: موضوع آن استقلال ترکمنستان و ضرورت رفت و آمد و روابط مسالمت‌آمیز ملّت ایران و ترکمن | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۹۰ |
| آفتاب مهربانی | مدرسه؛ زندگی‌نامهٔ حضرت محمّد (ص) | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۸۹ |
| ماهی طلایی و ماهی نقره‌ای | لوح بصر | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۸۶ |
| شش تن و یک فریاد | کانون پرورش کودکان | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۷۸ |
| بوسه بر خورشید | حوزه هنری | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۷۵ |
| فاطمه و نقاشی‌هایش | محراب قلم؛ دورهٔ چهار جلدی | ردهٔ سنی کودک | ۱۳۸۰ |
| صوفی و چراغ جادو | کانون پرورش فکری | نوجوان | ۱۳۸۹ |
| امیر حسین و چراغ جادو | کانون پرورش فکری | نوجوان | ۱۳۹۱ |
| دور شو کور شو | مدرسه | نوجوان | ۱۳۸۵ |
| نیکوتر از طلا | مدرسه | نوجوان | ۱۳۷۶ |
| پیش از نماز | حوزه هنری؛ ترجمه به زبان‌های عربی و آذربایجانی | نوجوان | ۱۳۷۶ |
| آژیر قرمز | پیام آزادی | نوجوان | ۱۳۶۸ |
| گلستان در آتش | حوزه هنری؛ مجموعهٔ ۱۷ جلدی از قهرمانان انقلاب؛ موضوع زندگی شهید باهنر و برای آشنایی نوجوانان با این شخصیت | نوجوان | ۱۳۸۸ |
| مروارید ری | مدرسه؛ داستانی بر اساس زندگی حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام | نوجوان | ۱۳۷۲ |
| مرگ در مرداب | مدرسه؛ خاطراتی از روزهای تبعید رضا شاه | نوجوان | ۱۳۹۱ |
| مرد سوم | امیر کبیر؛ مجموعه داستان | داستان کوتاه | ۱۳۸۹ |
| کوه و گودال | حوزه هنری؛ مجموعه داستان | ۱۳۶۸ | |
| ریشه در اعماق | حوزه هنری | داستان کوتاه | ۱۳۷۲ |
| سال‌های بنفش | علم | داستان کوتاه | ۱۳۷۶ |
| نشانه‌های صبح | حوزه هنری | داستان کوتاه | ۱۳۷۶ |
| اشکانه | قدیانی | داستان کوتاه | ۱۳۸۳ |
| محمّد رسول‌الله | مدرسه؛ ترجمه به زبان‌های عربی، ترکی استانبولی، ازبکی، انگلیسی و فرانسه | داستان کوتاه | ۱۳۸۷ |
| قدیس | نیستان (پرفروشترین کتاب دهه ۹۰) | داستان کوتاه | ۱۳۹۰ |
| عالی‌جناب شهردار؛ این رمان را سال ۱۳۸۸ نوشت ولی از سوی وزارت ارشاد غیرمجاز تشخیص داده شد و منتشر نشد. | نیستان | داستان کوتاه | ۱۳۹۳ |
| معمای مسیح | مدرسه | داستان کوتاه | ۱۳۷۱ |
| ناقوس‌ها به صدا درمی‌آیند | عهد مانا (پرفروشترین کتاب دهه ۹۰) | داستان کوتاه | ۱۳۹۶ |
جوایز و افتخارات
- نفر دوم به خاطر رمان مرتفع اولین مسابقه قصه و نمایشنامه‌نویسی دانشجویان سراسر کشور (۱۳۶۶)
- در اختتامیه سومین جشنواره هنری‌ادبی روستا لوح تقدیر و تقدیم جایزه ویژه به خاطر داستان په‌له به‌عنوان قصه سوم (۱۳۶۷)
- دریافت لوح زرین دست‌خط حضرت امام به مناسبت خلق آثار ادبی در حوزه دفاع مقدس (۱۳۶۷)
- رمان جشن گندم برگزیده اولین جشنواره کتاب (۱۳۶۸)
- تقدیر و تقدیم جایزه به‌خاطر نگارش کتاب پیش از نماز توسط ستاد اقامه نماز (۱۳۷۱)
- برگزیده شدن کتاب مروارید ری توسط هیئت‌داوران مجله «سوره نوجوانان» به‌عنوان کتاب شایسته سال (۱۳۷۲)
- اهدای انگشتر هفت نگین جلال آل احمد توسط شمس آل احمد (۱۳۷۲)
- معرّفی چته‌ها به‌عنوان اثر برتر توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس (۱۳۷۳)
- کتاب نیکوتر از طلا و تابه آفتاب شایسته تقدیر در برگزیدگان جشنواره کتاب سال قصه‌های قرآنی (۱۳۷۴)
- معرفی و تقدیر کتاب چشم‌اندازی از یک دهه ادبیات داستانی از سوی جشنواره مطبوعات وزارت فرهنگ به‌عنوان نقد برگزیده سال (۱۳۷۴)
- تقدیر ریشه در اعماق از سوی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس (۱۳۷۵)
- اثر ریشه در اعماق برنده دیپلم افتخار جایزه بیست سال ادبیات داستانی انقلاب اسلامی (۱۳۷۷)
- رمان معمای مسیح شایسته تقدیر در نخستین جشنواره بزرگ هنری مهر که به مناسبت یکصدمین سالروز تولد امام خمینی(ره) (۱۳۷۸)
- کتاب غنچه بر قالی برگزیده کتاب سال ۲۰۰۰ از سوی کتابخانه ملی مونیخ آلمان (۱۳۷۸)
- رمان نشانه‌های صبح برنده رتبه اول نخستین جشنواره کتاب معلم (۱۳۸۰)
- رمان اشکانه اثر برگزیده از سوی هیئت انتخاب نهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس (۱۳۸۴)
- اخذ نشان درجه دو هنر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۸۵)
- رمان ریشه‌های ماندگار از برترین کتاب در موضوع امام خمینی (۱۳۸۵)
- دریافت عنوان کتاب برگزیده جشنواره فرهنگی هنری امام رضا(ع) برای کتاب نشانه‌ها موفق (۱۳۸۷)
- رمان صوفی و چراغ جادو شایسته تقدیر در نوزدهمین دوره کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۹)
- رمان صوفی و چراغ جادو شایسته تقدیر در بخش کودک و نوجوان در بیست و نهمین دوره کتاب سال جمهوی اسلامی ایران (۱۳۹۱)
- تجلیل از رمان قدیس در دهمین دوره جایزه قلم زرین (۱۳۹۱)
- رمان محمّد برگزیده در بیست و یکمین دوره جایزه جهانی کتاب سال در بخش مطالعات اسلامی (۱۳۹۲)
- رمان محمّد نامزد دریافت جایزه ادبی روچستر آمریکا (۱۳۹۲)
- صدور نشان درجه‌‌یک هنر (معادل مدرک دکترا) (۱۳۹۳)
- رمان روایت ساده از ماجرای پیچیده شایسته تقدیر شانزدهمین جایزه قلم زرین (۱۳۹۷)
- رمان روایت ساده از ماجرای پیچیده تجلیل در دهمین دوره جشنواره داستان انقلاب در حوزه هنری در بخش رمان نوجوان (۱۳۹۷)
- رمان دو روایت از یک عکس اثر برگزیده نخستین دوره جایزه ادبی شهید سیدعلی اندرزگو (۱۳۹۸)
- رمان دو روایت از یک عکس برگزیده و تقدیرشده در هفدمین دوره جایزه قلم زرین (۱۳۹۸)
گفتاورد
برای مطالعه بیشتر
- ابراهیم حسن‌بیگی پیرامون برگزاری جشنواره «خاتم» گفت
- تحریفات عاشورا اصلاً جدی گرفته نشده است و هزار سال است برخی دروغ‌ها به واقعه کربلا بسته شده و خیلی‌ها در طول تاریخ اصرار دارند آنها را تکرار کنند.
پانویس
- ↑ «گفت و گو با ابراهیم حسن بیگی». پرتال امام خمینی. ۲۴ شهریور ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۴۰۳.
