زمانی که امام در فرانسه بودند نام و تصاویر ایشان را از رسانه‌های مسلمان می‌شنیدیم. همچنین وقایع مربوط به ایران را از یکسری مجلات معروف دنبال می‌کردم. در آن زمان ما برای دریافت اطلاعات به رسانه‌ها وابسته بودیم و عمدتاً رسانه‌های غربی. ما بسیار تحت تأثیر آنچه می‌شنیدیم بودیم، زیرا در آن زمان در دانشگاه نوعی جنگ ایدئولوژیک بین ما مسلمانانی که آینده کشور را اسلامی می‌دیدیم و کسانی که می‌گفتند آینده باید کمونیستی باشد وجود داشت؛ بنابراین آنچه در ایران اتفاق می‌افتاد، انگیزه‌های ما را تقویت کرد.[۱۶]
ابراهیم زکزاکی
| رهبر شیعیان نیجریه | |
 | |
| نام تولد | ابراهیم یعقوب زکزاکی |
|---|---|
| زمینه فعالیت | روحانی، فعال اجتماعی |
| ملیت | نیجریه |
| تاریخ تولد | ۱۵ اردیبهشت ۱۳۳۲ (۷۲ سال) |
| محل تولد | زاریا، ایالت کادونا، نیجریه |
| نام دیگر | شیخ زکزاکی |
| پیشه | روحانی و رهبر جنبش اسلامی |
| سال‌های فعالیت | حدود ۱۹۷۹ تا کنون |
| تحصیلات | لیسانس اقتصاد (دانشگاه احمدو بلو) حوزه علمیه قم |
| همسر | زینت‌الدین ابراهیم |
| تأثیرپذیرفته | امام خمینی |
ابراهیم یعقوب زکزاکی (زادهٔ ۵ می ۱۹۵۳میلادی برابر با ۱۵ اردیبهشت ۱۳۳۲) معروف به شیخ زکزاکی روحانی شیعه و رهبر جنبش اسلامی نیجریه است او از چهره‌های برجسته و رهبران شاخص شیعیان در آفریقا و از طرفداران پرنفوذ انقلاب اسلامی ایران و اندیشه‌های امام خمینی(ره) به شمار می‌رود.
او تحصیلات آکادمیک خود را در رشته اقتصاد در دانشگاه احمد بلو زاریا به پایان رساند و همزمان دروس دینی را فرا گرفت و امامت جماعت در یک مسجد دینی را بر عهده گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زکزاکی به ایران سفر کرد و در حوزه علمیه قم به تحصیل علوم دینی پرداخت. او تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران و آموزه‌های امام خمینی به تشیع گروید.
زکزاکی جنبش اسلامی نیجریه را تأسیس و بیش از ۳۰۰ مدرسه اسلامی در نیجریه و کشورهای همسایه راه‌اندازی کرد. او همچنین مؤسسات خیریه و آموزشی متعددی مانند مؤسسه الشهدا و مؤسسه الزهراء برای حمایت از یتیمان، ارائه خدمات درمانی و آموزشی تأسیس نمود. فعالیت‌های تبلیغی و آموزشی زکزاکی باعث رشد چشمگیر جمعیت شیعیان در نیجریه شد و او را به یکی از شخصیت‌های تأثیرگذار مذهبی در جهان اسلام تبدیل کرد.
به دلیل فعالیت‌های سیاسی و مذهبی‌اش، زکزاکی چندین بار توسط دولت نیجریه دستگیر و زندانی شد و در جریان حمله نیروهای نظامی به حسینیه‌های شیعیان، تعدادی از فرزندانش به شهادت رسیدند. بازداشت و حصر طولانی او و همسرش واکنش‌های گسترده داخلی و بین‌المللی را برانگیخت و نهایتاً در ۶ مرداد ۱۴۰۰ (۲۸ ژوئیه ۲۰۲۱) آزاد شد.
حضور علامه شیخ ابراهیم زکزاکی رهبر مسلمانان نیجریه در برنامه معلی ۱۴۰۲
مبدا آشنایی شیخ ابراهیم زکزاکی با مقام معظم رهبری
مستند شیخ ابراهیم زکزاکی
دیدار رهبر انقلاب با شیخ ابراهیم زکزاکی
زندگی و تحصیلات
ابراهیم یعقوب زَکزاکی در سال ۱۳۳۲ (۱۳۷۲قمری) در شمال نیجریه زاده شد. وی تا سال ۱۳۵۴، علاوه بر تحصیلات آکادمیک، دروس دینی را نیز در شهر کانو آموخت و تا سال ۱۳۵۷، مدرک اقتصاد خود را در مقطع کارشناسی، از دانشگاه احمد بلو زاریا دریافت کرد؛ پس از مدتی، امامت جماعت در مسجد یکی از مدارس دینی را به عهده گرفت. زکزاکی ابتدا به عضویت در اتحادیه دانشجویان مسلمان درآمد و سپس به دبیرکلی آن برگزیده شد.
ابراهیم زکزاکی، در سفر به پاریس در سال ۱۳۵۷، با امام خمینی دیدار کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برای تحصیل علوم دینی وارد حوزه علمیه قم شد. وی از تاثیر شگفت‌انگیز امام خمینی و انقلاب اسلامی بر خود سخن گفته است. زکزاکی ابتدا از اهل‌سنت و مالکیه بود و پس از دیدار با امام خمینی، شیعه شد.
فعالیت‌ها و نقش سیاسی
زکزاکی از بدو ورود به دانشگاه فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد. در سال‌های ۱۹۷۷ و ۱۹۷۸، وی دبیرکل انجمن دانشجویان مسلمان نیجریه در پردیس اصلی دانشگاه احمدو بلو بود و در سال ۱۹۷۹ به عنوان معاون امور بین‌الملل کمیته ملی همان انجمن انتخاب شد. در دوران دانشجویی، زکزاکی از چهره‌های اصلی اعتراض‌های سراسری دانشجویی بود که خواستار گنجاندن قوانین شریعت در بازبینی قانون اساسی نیجریه بودند. فعالیت سیاسی او در ابتدا محدود به محیط دانشگاه بود، اما پس از فارغ‌التحصیلی به شهرها و روستاها گسترش یافت و موجب شد جنبش دانشجویی او به یک جنبش ملی تبدیل شود.
در سال ۱۹۸۰، زکزاکی به همراه ۳۰ نفر از اعضای انجمن دانشجویان مسلمان نیجریه به ایران سفر کرد و شخصاً با روح‌الله خمینی دیدار نمود. تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر او موجب شد پس از بازگشت، جنبش اسلامی نیجریه (IMN) را تأسیس کند. این جنبش با تأکید بر آموزش دینی، مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های خیریه توانست میلیون‌ها نفر را در شمال نیجریه و بخشی از جمهوری نیجر جذب کند.
زکزاکی حدود ۳۰۰ مدرسه اسلامی در نیجریه و کشورهای همسایه تأسیس کرد و در تأسیس چند مؤسسه خیریه نقش داشت، از جمله:
- مؤسسه الشهدا برای رسیدگی به فرزندان شهدا و یتیمان،
- مؤسسه الزهراء برای ارائه خدمات اجتماعی و عمرانی،
- و مؤسسه‌ای با هدف ارائه خدمات درمانی و آموزشی.
او همچنین یکی از اعضای عمومی مجمع جهانی اهل‌بیت است. بر اساس گفته‌های نسیبه زکزاکی، فرزند شیخ، فعالیت‌های تبلیغی او موجب شده است که بیش از ۱۲ میلیون نفر در نیجریه شیعه شوند. فعالیت تبلیغی زکزاکی از اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ آغاز شد و بعد از ده سال به صدها هزار نفر رسید و در دهه ۱۳۹۰ شمسی به میلیون‌ها نفر پیرو اهل‌بیت(ع) رسیده است.
نقدهای زکزاکی به فساد گسترده در دولت، ضعف زیرساخت‌ها و وضعیت رفاه اجتماعی، از او چهره‌ای محبوب در بین بسیاری از مردم نیجریه ساخته است. همچنین او از منتقدان سرسخت سیاست‌های عربستان سعودی است و مداخله این کشور در یمن، بحرین و سرکوب اقلیت شیعه و فاجعه منا را محکوم کرده است. این مواضع، زکزاکی را در قطب مخالف گروه‌های سنی، به ویژه سلفی‌ها، قرار داده است.
جنبش تحت رهبری او، علاوه بر فعالیت‌های سیاسی، برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای دارد؛ از جمله راه‌اندازی مدارس، مؤسسات آموزشی و خدمات اجتماعی و خیریه، انتشار روزنامه «المیزان» به زبان هوسا و ترویج مشارکت فعال زنان در فعالیت‌های دینی و اجتماعی.
دستگیری، زندان و شهادت فرزندان
زکزاکی و همسرش در ابتدای ربیع‌الاول ۱۴۳۷قمری (دی ۱۳۹۴)، در حمله نیروهای ارتش نیجریه به حسینیه بقیةالله شهر زاریا که به کشته و مجروح‌شدن تعدادی از شیعیان منجر شد، دستگیر و زندانی شدند.[۱] پیش از آن، در مرداد ۱۳۹۳ بیش از ۳۳ تن از شیعیان، در جریان حمله نیروهای نظامی نیجریه به راهپیمایان روز قدس، به شهادت رسیدند که سه فرزند ابراهیم زکزاکی نیز در میان آنها قرار داشتند.[۲]
دادگاه عالی نیجریه، در شهریور ۱۳۹۵، با آزادی شیخ زکزاکی مخالفت کرد، ولی در آذر ۱۳۹۵ش حکم آزادی زکزاکی و همسرش را صادر کرد.[۳] با این حال وی آزاد نشد و در دی ۱۳۹۶ در پی انتشار شایعاتی دربارهٔ درگذشت وی در زندان، در جمع خبرنگاران حضور یافت.[۴] زکزاکی در اردیبهشت ۱۳۹۷، در تماسی تلفنی با فرزند خود، کشتار شیعیان در شهر زاریای نیجریه را ناشی از کمک مالی دولت عربستان سعودی به ارتش نیجریه دانست.[۵] زکزاکی در سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۵ (۱۹۸۱ تا ۱۹۸۹میلادی) هم سه بار و جمعاً به‌مدت هفت سال از سوی دولت نیجریه زندانی شد.[۶]
واکنش‌ها به بازداشت زکراکی
حمله به شیعیان، کشتن آنها و بازداشت زکزاکی و همسرش در نیجریه، اعتراضات فراوانی را در نیجریه و نقاط دیگر جهان از جمله ایران، آمریکا، استرالیا، سوئد و ترکیه برانگیخت.[۷]
آیت الله حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه، در مرداد ۱۳۹۳، در واکنش به کشته‌شدن راهپیمایان روز قدس در نیجریه و همچنین کشته‌شدن سه فرزند ابراهیم زکزاکی توسط نیروهای دولتی نیجریه، در تماس تلفنی با زکزاکی، شهادت شیعیان و سه فرزندش را به وی تسلیت گفت.[۸] آیت الله سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، ابراهیم زکزاکی را از شخصیت‌های مظلوم دنیا خواند[۹] و در جمع مسئولان کشور ایران و مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، با اشاره به وقایع نیجریه، زکزاکی را «مصلح تقریبی مؤمن» دانست که شش فرزند او در طی دو سال به شهادت رسیده‌اند و همچنین حمله به شیعیان در نیجریه را فاجعه خواند.[۱۰] شیخ عیسی قاسم، رهبر شیعیان بحرین، حمله به شیعیان و کشتن آنها را جنایت، و دولت نیجریه را مسئول آن دانست.[۱۱]
اجرا نکردن حکم آزادی زکزاکی واکنش‌هایی را در نیجریه نیز در پی داشت. در مراسم اربعین سال ۱۳۹۷ش گروهی از شیعیان نیجریه در واکنش به زندانی بودن و عدم اجرای حکم آزادی او در شهر ابوجا تظاهرات کردند و خواستار آزادی او شدند. ارتش نیجریه به تظاهرکنندگان حمله کرد و بنا به گزارش منابع خبری بیش از ۴۰ تن از شیعیان در این حملات کشته شدند. همچنین در اواخر تیر ۱۳۹۸ش در پی وخامت حال زکزاکی، گروهی از شیعیان در ابوجا، پایتخت نیجریه در راهپیمایی خواستار آزادی وی شدند، پلیس و نیروهای امنیتی نیجریه به آنها حمله کردند، بنا به گزارش منابع خبری در این حمله ۱۱ تن کشته و ۳۰ تن زخمی شدند.
آزادی
زکزاکی و همسرش که از شهریور ۱۳۹۵ به مدت شش سال در حبس خانگی و زندان بودند، در ۶ مرداد ۱۴۰۰ (برابر با ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۱میلادی) از تمامی موارد اتهامی تبرئه و آزاد شدند.[۱۲]
اعطای دکترای افتخاری از سوی دانشگاه تهران
ابراهیم زکزاکی که به همراه همسرش به ایران سفر کرده بود، در ۲۲ مهر ۱۴۰۲ در مراسمی در دانشگاه تهران از وی تجلیل و مدرک دکترای افتخاری اعطا شد.
حضور در برنامه حسینیه معلی
شیخ زکزاکی در قسمت اول از فصل پنجم برنامه حسینیه معلی که در ایام اعیاد شعبانیه پخش شد، به عنوان مهمان ویژه حضور یافت. در این قسمت تعداد کثیری از مستمعان از گروه‌های سنی مختلف مشتاقانه در صحنه حضور داشتند که با ورود شیخ زکزاکی شگفت‌زده شدند.[۱۳]
درنگاه دیگران
آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب خطاب به شیخ زکزاکی فرمودند:
شما مصداق مجاهد حقیقی فی سبیل‌الله هستید و امیدواریم که بتوانید مجاهدت خود را ادامه دهید.[۱۴]
آیت الله مکارم در دوران محبوس بودن شیخ زکزاکی:
شیخ زکزاکی در حقیقت شهید زنده جهان اسلام است، امیدواریم صدای شخصیت‌ها به گوش رهبران نیجریه برسد و آنها موافقت کنند که شیخ زکزاکی به یکی از کشور اسلامی منتقل و روند درمان او پیگیری شود.[۱۵]
آثار درباره وی
کتاب
کتاب «شیخ ابراهیم یعقوب زاکزاکی و نقش بنیادین او در شکل‌گیری و گسترش تشیع در نیجریه اثر امیربهرام عرب‌احمدی در سال ۱۳۹۷ منتشر شده است.
مستند
- مستند ابراهیم، دربارهٔ سه دهه فعالیت شیخ ابراهیم زکزاکی
- مستند از خون جون، روایتی از گسترش مذهب تشیع به همت شیخ ابراهیم زکزاکی در نیجریه
- مستند خلیل آفریقا به کارگردانی روح‌الله رفیع
گفتاورد
پانویس
- ↑ «اLeader of Nigerian Shiite Muslims Arrested After Deadly Clashes With Army». دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «خبرگزاری ابنا/تسلیت تلفنی آیت الله وحید خراسانی به شیخ ابراهیم زکزاکی». ۱۲ مرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «خبرگزاری تسنیم/دادگاه حکم آزادی فوری «شیخ زکزاکی» را صادر کرد». ۱۲ آذر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «وب‌سایت سیاست روز/افشاگری‌های شیخ زکزاکی». دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «خبرگزاری جمهوری اسلامی/شیخ زکزاکی عربستان را عامل کشتار شیعیان نیجریه دانست». ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ امام خمینی منادی حق و احیاگر تفکر دینی»، ص۲۶؛ «شیخ ابراهیم زکزاکی؛ رهبری که باعث گرویدن میلیون‌ها آفریقایی به مکتب اهل بیت شد»، روزنامه خراسان، ص۱۲.
- ↑ «خبرگزاری جمهوری اسلامی/مراسم گرامیداشت چهلم شهدای نیجریه در قم برگزار شد». ۱ بهمن ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «خبرگزاری ابنا/تسلیت تلفنی آیت الله وحید خراسانی به شیخ ابراهیم زکزاکی». ۱۲ مرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه با رهبر انقلاب». ۱۲ تیر ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی». ۸ دی ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «خبرگزاری رکنا/دستگیری روحانی مشهور شیعه و همسرش در آفریقا». ۱۵ آذر ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «خبرگزاری جمهوری اسلامی/شیخ زکزاکی و تبرئه پس از شش سال زندان». ۱۰ مرداد ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۱ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «ضیافت شعبانیه در حسینیه معلی». روزنامه جام جم. ۲۴ بهمن ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۲ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ «دیدار شیخ ابراهیم زکزاکی رهبر جنبش اسلامی نیجریه، همسر و فرزندان ایشان با رهبر انقلاب». ۲۲ مهر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۲ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ «آیت‌الله مکارم شیرازی: شیخ زکزاکی شهید زنده جهان اسلام است». ۸ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۴ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «زکزاکی از اسلام، ایران و امام گفت؛ شیخ تلاش و تشیع». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲۲ آذر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۲ مرداد ۱۴۰۳.
