حبیب‌الله چایچیان
| شاعر و مرثیه‌سرای آیینی | |
 | |
| نام تولد | حبیب‌الله چایچیان |
|---|---|
| زمینه فعالیت | شعر آیینی، مرثیه‌سرایی |
| ملیت | ایرانی |
| تاریخ تولد | ۸ خرداد ۱۳۰۲ |
| محل تولد | تبریز، ایران |
| والدین | محمدحسین چایچیان و سیده ملوک داورپناه |
| محل زندگی | تهران |
| محل درگذشت | تهران، ایران |
| تاریخ درگذشت | ۹ آذر ۱۳۹۶ |
| مدفن | بهشت زهرا (س)، تهران |
| خویشاوندان سرشناس | نوادگان میرزا احمد آشتیانی (از طریق همسر) |
| نام دیگر | حسان (تلخص) |
| پیشه | شاعر، مترجم |
| سال‌های فعالیت | دههٔ ۱۳۲۰ تا ۱۳۹۶ |
| شروع فعالیت | ۱۳۱۷ (نخستین شعر در پانزده‌سالگی) |
| فرزندان | هاله، لاله، محسن، مهدی |
| تأثیرات | علامه عبدالحسین امینی، علامه سیدمرتضی عسکری |
| جوایز | تقدیر از سوی آیت‌الله خامنه‌ای و علامه امینی |
| آثار | گل‌های پرپر، خزان گلریز، باغستان عشق، سایه‌های غم، ای اشک‌ها بریزید، خلوتگاه راز، زمزمه‌های قلب من، ترجمهٔ زینب (س) بانوی قهرمان کربلا |
حبیب‌الله چایچیان (زاده ۸ خرداد ۱۳۰۲ در تبریز – درگذشته ۹ آذر ۱۳۹۶ در تهران) شاعر و مرثیه‌سرای برجسته ایرانی با تخلص حسان بود. «امشب شهادتنامه عشاق امضا می‌شود» و «آمدم ای شاه پناهم بده» از جمله مشهورترین اشعار حسان است.
او از چهره‌های اثرگذار شعر آیینی معاصر ایران به‌شمار می‌آید و بیشتر سروده‌هایش را در ستایش و سوگ اهل‌بیت پیامبر(ع) سروده است. دو اثر ماندگار او، «امشب شهادتنامه عشاق امضا می‌شود» و «آمدم ای شاه پناهم بده»، از محبوب‌ترین اشعار مذهبی ایران به‌شمار می‌روند و در حافظه دینی و فرهنگی مردم ایران جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند. تصنیف «آمدم ای شاه پناهم بده» که با صدای محمدعلی کریمخانی و آهنگسازی آریا عظیمی‌نژاد در سال ۱۳۸۶ اجرا شد، یکی از ماندگارترین آثار ادبیات آیینی معاصر در مدح امام رضا(ع) است. چایچیان در آثار خود از اندیشه‌های علامه عبدالحسین امینی و علامه سیدمرتضی عسکری تأثیر پذیرفت و از سوی آیت‌الله خامنه‌ای و علامه امینی مورد تحسین و تشویق قرار گرفت. دیوان اشعار او در سه جلد منتشر شده است.
زندگی و تحصیلات
حبیب‌الله چایچیان فرزند محمدحسین چایچیان، از تجار سرشناس چای در آذربایجان، و سیده ملوک داورپناه، از سادات موسوی، بود. او در ۸ خرداد ۱۳۰۲ در تبریز زاده شد و در شش‌سالگی همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد و در محله شاهپور (وحدت اسلامی کنونی) ساکن شد. دوران تحصیلات خود را در مدرسه ایران و آلمان گذراند و در همین سال‌ها ذوق ادبی‌اش نمایان شد.
چایچیان در پانزده‌سالگی، پس از درگذشت پدر، نخستین شعر خود را سرود:
پدرم رخت از این جهان بربست / کمرم از غم و محنت بشکست
می‌کنم لیک شکر یزدان را / گر پدر نیست، باز مادر هست
او به تشویق مادرش به سرودن شعرهای دینی و مرثیه‌سرایی پرداخت و پس از نخستین سفر زیارتی به کربلای معلی در جوانی، تصمیم گرفت تنها برای خاندان پیامبر (ص) شعر بسراید. به گفته خودش، پس از بازگشت از آن سفر، همه اشعار غیرآیینی‌اش را از بین برد و از آن پس فقط به سرودن مدح اهل‌بیت پرداخت. بسیاری از اشعار چایچیان مورد توجه جامعه مذهبی ایران و فارسی‌زبانان قرار گرفت و تاکنون نیز در جمع‌های عزاداری خصوصاً در روز عاشورا زمزمه می‌شود. او به گفته خودش، تخلص حسان را با تفأل به قرآن کریم انتخاب کرد و نخستین اثر آیینی خود را در با عنوان «گل‌های پرپر» منتشر کرد که مجموعه‌ای از نظم و نثر در رثای شهدای کربلا بود.
او در سال ۱۳۳۲ با یکی از نوادگان مرحوم میرزا احمد آشتیانی، از علمای برجستهٔ تهران، ازدواج کرد و صاحب چهار فرزند شد: دو دختر به نام‌های هاله و لاله و دو پسر به نام‌های محسن و مهدی.
ارتباط با اهل‌بیت (ع) و عالمان دینی
چایچیان خود را شاعر اهل‌بیت (ع) می‌دانست و همواره شهرت و توفیقش را از برکت آنان می‌دانست. او بارها از «تجربه‌های معنوی و الهام‌های شاعرانه» در پیوند با اهل‌بیت سخن گفته است. در میان اشعارش بیتی مشهور وجود دارد که به گفته خودش، در شبی از جانب امام رضا (ع) به دلش الهام شده است؛ بیتی که در آن شش بار واژه «رضا» به کار رفته:
رضای رضا چون رضای خداست / رضا گر رضا شد ز ما حق رضاست
وسیله آشنایی حسان با علامه امینی، صاحب کتاب الغدیر، شعری بود که از زبان حضرت عباس بن علی (ع) در شب عاشورا خطاب به امام حسین (ع) سروده شده بود؛ شعری با مطلع «درپیش تو ای ساقی سرمست نشستم / افتادی و من هم به تو پابست نشستم». این شعر در مجلسی مذهبی توسط یکی از مداحان در حضور علامه امینی خوانده شد. علامه پس از شنیدن آن، نام شاعر را جویا شد و از طریق کریم دستمالچی، که واسطه معرفی بود، با چایچیان دیدار کرد. این آشنایی سبب شد علامه امینی از چایچیان با عنوان «شاعر اهل‌بیت (ع)» یاد کند و او را مورد تشویق قرار دهد. پس از آن، ارتباطی نزدیک میان این دو برقرار شد و چایچیان چند شعر برای علامه امینی سرود و برخی سروده‌های خود را به کتاب الغدیر و کتابخانه علامه در نجف اختصاص داد.
چایچیان به علامه سیدمرتضی عسکری نیز ارادت داشت و در سخنان خود به تأثیرپذیری از اندیشه‌های دینی و اجتماعی وی اشاره کرده است.
حبیب‌الله چایچیان همچنین چندین‌بار در حضور آیت‌الله خامنه‌ای شعر خواند و از سوی رهبر جمهوری اسلامی مورد تشویق قرار گرفت.
آثار
از حبیب‌الله چایچیان (حسان) مجموعه‌ای از آثار منظوم و منثور بر جای مانده است که بیشتر آن‌ها در حوزهٔ شعر آیینی و مضامین مذهبی جای می‌گیرند. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به گل‌های پرپر، خزان گلریز، باغستان عشق، سایه‌های غم، ای اشک‌ها بریزید (جلد اول دیوان اشعار)، خلوتگاه راز (جلد دوم دیوان اشعار)، زمزمه‌های قلب من (جلد سوم دیوان اشعار) و چهل حدیث جالب از علی بن ابی‌طالب (ع) اشاره کرد.
چایچیان همچنین کتاب «بَطَلَةُ کربلا»، نوشتهٔ دکتر بنت‌الشّاطی (عایشه عبدالرحمن) را با عنوان «زینب (س) بانوی قهرمان کربلا» به فارسی ترجمه کرد.
از دیگر فعالیت‌های پژوهشی او گردآوری و تنظیم مجموعه‌ای از گفتارهای علامه عبدالحسین امینی دربارهٔ حضرت فاطمه زهرا (س) است که با عنوان «فاطمه زهرا امّ‌ابیها» منتشر شده است.
درگذشت
چایچیان در عصر پنج‌شنبه ۹ آذر ۱۳۹۶ در ۹۴سالگی درگذشت. پیکر او صبح جمعه ۱۰ آذر از بیمارستان شهدای تجریش تشییع و در بهشت زهرا (س)، قطعهٔ ۷۳، ردیف ۱۷۷، به خاک سپرده شد. در مراسم تشییع او جمعی از شاعران، دوست‌داران و مسئولان فرهنگی کشور حضور داشتند.
در پی درگذشت او، شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی از جمله آیت‌الله خامنه‌ای، علی لاریجانی (رئیس وقت مجلس شورای اسلامی)، عباس صالحی (وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی) و محمدعلی نجفی (شهردار وقت تهران) با صدور پیام‌هایی جداگانه درگذشت این شاعر آیینی را تسلیت گفتند.
پیام تسلیت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی، در پی درگذشت مرحوم چایچیان:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم درگذشت شاعر قرآن و عترت جناب آقای حبیب‌الله چایچیان (حسان) را به جامعهٔ ادبی کشور و شعرای ولائی و آئینی و بخصوص به خانواده و بازماندگان گرامی ایشان تسلیت عرض می‌کنم و حشر با اولیاء الهی را از خداوند برای ایشان مسألت می‌نمایم و شعر خوش‌لفظ و از دل برآمدهٔ این شاعر عزیز در شمار یادگارهای ارزندهٔ شعر دینی و آئینی روزگار ما است و در خاطره‌ها و زبانها خواهد ماند ان‌شاءالله. خداوند درجات وی را عالی فرماید.
گفتاورد
حبیبت‌الله چایچیان در خصوص انتخاب تخلص «حسان» برای خود می‌گفت:
من برای اشعار آیینی دنبال تخلص می‌گشتم. وقتی بنا شد تخلص انتخاب کنم، با مادر و مادربزرگم اولین بار به کربلا مشرف شده بودیم. جلو ضریح متوجه شدم که جای استجابت دعاست. در جوار ضریح حضرت خواستم طبع من به مناجات، قرآن، مدح و مرثیه چهارده معصوم علیهم‌السلام و پند و اندرز اختصاص یابد. تصادفاً بعدها متوجه شدم، دعایم مستجاب شده است. بعد از این، تمام اشعار گذشته‌ام را از بین بردم؛ زیرا اگر از بین نمی‌بردم، هر موضوعی به نظرم می‌رسید، بنا داشتم به آن دیوان ملحق کنم. در مقدمه کتاب «گل‌های پرپر» هم این موضوع را نوشتم. برای تخلص هم به قرآن مراجعه کردم، سوره الرحمن آمد و از میان تمام کلمات، «حسان» جامع و کوتاه و برای تخلص مناسب بود. حسان به معنای نیکو و زیباست.»
