روز جمهوری اسلامی ایران
 | |
| تاریخ | ۱۲ فرودین ۱۳۵۸ |
|---|---|
| کشور | ایران |
روز جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۱۲ فروردینِ هر سال، یکی از مناسبت‌های رسمی و ملی جمهوری اسلامی ایران است که به مناسبت اعلام نتیجهٔ رفراندوم تعیین نظام سیاسی کشور در سال ۱۳۵۸ که به تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران منجر شد، گرامی داشته می‌شود.
در همه‌پرسی ۱۳۵۸، اکثریت قاطع رأی‌دهندگان با گزینش عنوان «جمهوری اسلامی» برای نظام سیاسی کشور موافقت کردند. این روز در تقویم رسمی ایران به‌عنوان تعطیل عمومی ثبت شده است و از مهم‌ترین نمادهای مشارکت مردم در تعیین سرنوشت سیاسی کشور به شمار می‌آید.
بسیاری از پژوهشگرانِ تاریخ معاصر ایران، رفراندوم فروردین ۱۳۵۸ را از مهم‌ترین رویدادهای تأسیس جمهوری اسلامی می‌دانند که مسیر تحولات سیاسی دهه‌های بعد را مشخص کرد. از منظر تاریخی، روز جمهوری اسلامی همچنان یکی از نقاط عطف شکل‌گیری نظام جدید ایران محسوب به‌شمار می‌آید؛ افزون‌بر این ۱۲ فروردین در فرهنگ عمومی ایران با نمادهایی چون رأی مردم، وحدت ملی و آغاز دوران جدید سیاسی شناخته می‌شود. در رسانه‌ها، مدارس و نهادهای فرهنگی، هر سال با برگزاری برنامه‌های آموزشی و هنری، بر مفاهیمی چون مشارکت، استقلال و جمهوریت تأکید می‌شود.
زمینه
روز جمهوری اسلامی
اعلام تأسیس نظام جمهوری اسلامی توسط امام خمینی در مطبوعات
پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران و سقوط نظام سلطنت پهلوی، کشور در دوره‌ای از گذار سیاسی و نهادی قرار گرفت. رهبران انقلاب بر ضرورت تعیین شکل نظام جدید بر پایهٔ رأی مردم تأکید داشتند. در همین راستا، به پیشنهاد آیت‌الله سید روح‌الله خمینی و تصویب شورای انقلاب، برگزاری یک همه‌پرسی سراسری برای تعیین نوع حکومت در دستور کار دولت موقت به نخست‌وزیری مهدی بازرگان قرار گرفت. هدف از این رفراندوم، تثبیت مشروعیت مردمی نظام تازه و پایان دادن به وضعیت بلاتکلیفی سیاسی پس از فروپاشی سلطنت بود.
همه‌پرسی تعیین نظام در روزهای ۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۸ در سراسر ایران برگزار شد. در این رأی‌گیری، مردم به پرسشی با مضمون «جمهوری اسلامی، آری یا نه؟» پاسخ دادند. براساس آمار رسمی اعلام‌شده از سوی وزارت کشور، بیش از ۹۸ درصد شرکت‌کنندگان به گزینهٔ «آری» رأی دادند.
نتیجهٔ همه‌پرسی در روز ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ اعلام شد و از آن پس این روز به عنوان «روز جمهوری اسلامی» در تاریخ سیاسی ایران ثبت گردید.
اهمیت و جایگاه ملی
روز جمهوری اسلامی از دید حاکمیت ایران، نقطهٔ آغاز نظام جدید مبتنی بر رأی مردم و اصول اسلام سیاسی دانسته می‌شود. این روز نماد پیوند میان «جمهوریت» و «اسلامیت» در ساختار حکومت ایران تلقی می‌گردد. در نگاه رسمی، ۱۲ فروردین یادآور نخستین تجربهٔ انتخاب مستقیم نوع نظام توسط مردم ایران است.
در تقویم رسمی کشور، این روز به عنوان تعطیل عمومی و ملی ثبت شده و در سراسر کشور با مراسم رسمی، سخنرانی‌ها، گردهمایی‌ها، و ویژه‌برنامه‌های فرهنگی و رسانه‌ای گرامی داشته می‌شود. رسانه‌های داخلی این روز را «تجلی ارادهٔ ملت ایران در تعیین سرنوشت سیاسی خود» توصیف می‌کنند.
بسیاری از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، رفراندوم فروردین ۱۳۵۸ را از مهم‌ترین رویدادهای تأسیس جمهوری اسلامی می‌دانند که مسیر تحولات سیاسی دهه‌های بعد را مشخص کرد. از منظر تاریخی، روز جمهوری اسلامی همچنان یکی از نقاط عطف شکل‌گیری نظام جدید ایران محسوب می‌شود.
بازتاب همه‌پرسی
نتیجهٔ همه‌پرسی تعیین نظام سیاسی ایران در فروردین ۱۳۵۸، بازتاب گسترده‌ای در داخل و خارج کشور داشت. رأی قاطع مردم به استقرار جمهوری اسلامی، موجی از واکنش‌های مثبت در میان گروه‌های مختلف داخلی و رهبران خارجی برانگیخت. علما، اقشار گوناگون جامعه، و بسیاری از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی پیام‌های تبریک خود را به روح‌الله خمینی و مسئولان وقت کشور ارسال کردند و شکل‌گیری نظام جدید را به ملت ایران شادباش گفتند.[۱]
در میان پیام‌های خارجی، نخست‌وزیر مصر ضمن اعلام به‌رسمیت‌شناختن نظام تازه‌تأسیس ایران، بر لزوم گسترش روابط و همکاری‌های دوجانبه تأکید کرد.[۲] امام خمینی نیز در پاسخ پیام‌های تبریک، از جمله به رئیس‌جمهور عراق، یادآور شد که دولت‌ها باید در خدمت ملت‌ها باشند و با مسالمت رفتار کنند تا آرامش و رفاه عمومی فراهم شود.[۳]
در پاسخ به رئیس‌جمهور تونس، وی ابراز امیدواری کرد که جمهوری اسلامی ایران بتواند در جهت تقویت همبستگی میان کشورهای اسلامی نقشی فعال ایفا کند.[۴] او همچنین در دیدار با سفیر بنگلادش و در پاسخ به پیام تبریک رئیس‌جمهور آن کشور، بر ضرورت افزایش پیوند میان دولت‌ها و ملت‌های مسلمان تأکید کرد.[۵]
در پیام ارسالی به لئونید برژنف، دبیرکل وقت حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی، امام خمینی ضمن آرزوی سعادت برای مردم شوروی، اظهار داشت که جمهوری اسلامی ایران در جهت صلح، آرامش و اتحاد میان ملت‌ها تلاش خواهد کرد.[۶]
رسانه‌ها و خبرگزاری‌های بین‌المللی نیز حضور گستردهٔ مردم ایران در این همه‌پرسی را بازتاب دادند و آن را یکی از رویدادهای مهم سیاسی سال دانستند.[۷] گروه ناظران خارجی که از فرانسه برای نظارت بر فرایند رأی‌گیری به ایران آمده بودند، برگزاری همه‌پرسی را آزاد، دموکراتیک و شفاف توصیف کردند و نتیجهٔ آن را نشانه‌ای از پیروزی انقلاب ایران دانستند.[۸]
در نخستین سالگرد تأسیس جمهوری اسلامی، سران کشورهای گوناگون از جمله شوروی، چین، کره شمالی، سوریه، لیبی، الجزایر و بنگلادش پیام‌های تبریک خود را به رهبر انقلاب و مردم ایران ارسال کردند؛ روندی که در سال‌های بعد نیز ادامه یافت.[۹]
جستارهای وابسته
- نظام جمهوری اسلامی
- همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران
پیوند به بیرون
- فصلنامه علوم سیاسی: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
پانویس
