محمدهادی معرفت

محمدهادی معرفت

فقیه، مفسر قرآن، دانشمند علوم قرآن
نام تولد	محمدهادی معرفت
زمینه فعالیت	علوم قرآن، فقه، اصول
ملیت	ایرانی
تاریخ تولد	۱ فروردین ۱۳۰۹
محل تولد	کربلا، عراق
محل زندگی	قم
محل درگذشت	قم
تاریخ درگذشت	۲۹ دی ۱۳۸۵
مدفن	حرم فاطمه معصومه
پیشه	فقیه، مفسر قرآن، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
تحصیلات	حوزه علمیه نجف، حوزه علمیه قم
تأثیرات	سید ابوالقاسم خویی، میرزا هاشم آملی
آثار	التمهید فی علوم القرآن، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، صیانة القرآن من التحریف

محمدهادی معرفت (۱۳۰۹–۱۳۸۵ش) فقیه شیعه، قرآن‌پژوه و مفسر ایرانی-عراقی بود که سهمی چشمگیر در بازآرایی مباحث علوم قرآن در سدهٔ اخیر داشت. مهم‌ترین اثر او دائرةالمعارفی ده‌جلدیِ التمهید فی علوم القرآن است که در کنار آثاری چون صیانة القرآن من التحریف و التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، جایگاه او را به‌عنوان یکی از چهره‌های مؤثر در مطالعات قرآنی حوزه علمیه قم تثبیت کرد. او از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و بنابر گزارش‌ها، «مؤسسهٔ فرهنگی التمهید» را پایه‌گذاری کرد. معرفت ۲۹ دی ۱۳۸۵ در قم درگذشت و در حرم فاطمه معصومه دفن شد.

زندگی‌نامه

محمدهادی معرفت در سال ۱۳۰۹ش در کربلا در خانواده‌ای روحانی زاده شد. خاندان او به شیخ عبدالاعلی میسی، صاحب رسالهٔ میسیه، می‌رسید. آموزش‌های حوزوی را از کربلا آغاز کرد، سپس به نجف رفت و دروس خارج فقه و اصول فقه را نزد استادانی چون سید ابوالقاسم خویی گذراند. پس از آن به ایران آمد و در حوزه علمیه قم به تکمیل دروس و تدریس پرداخت.

در پی سیاست‌های حکومت بعث عراق برای اخراج ایرانیان، او در سال ۱۳۵۱ش به‌همراه خانواده به ایران مهاجرت کرد و ساکن قم شد؛ شهری که از آن پس پایگاه اصلی تدریس، نگارش و فعالیت‌های علمی او بود.

تحصیلات و استادان

معرفت مراحل مقدماتی و سطح را در کربلا گذراند و در نجف از حلقه‌های درس مراجع برجسته بهره برد. در قم نیز از درس‌های خارج فقه و اصول استفاده کرد و سپس خود به تدریس سطوح عالی و خارج پرداخت. از استادان نام‌بردهٔ او در منابع، سید ابوالقاسم خویی در نجف و میرزا هاشم آملی در قم ذکر شده‌اند.

فعالیت‌های علمی

محمدهادی معرفت علاوه بر تدریسِ مستمر دروس فقه، اصول و علوم قرآن در قم، به نگارش و تصحیح متون متعدد پرداخت و به‌عنوان عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شناخته می‌شد. برخی منابع از تأسیس «مؤسسهٔ فرهنگی التمهید» به‌دست او یاد کرده‌اند که در نشر و ترویج پژوهش‌های قرآنی نقش داشت.

اندیشه

علوم قرآن و تاریخ قرآن

معرفت در التمهید فی علوم القرآن کوشید مباحث کلاسیکِ علوم قرآن—مانند وحی و اعجاز قرآن، جمع و تدوین، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، قرائات، اسباب نزول و…—را با اتکا به منابع روایی شیعه و اهل سنت و دستاوردهای پژوهشی جدید بازآرایی کند.

صیانت قرآن از تحریف

او در صیانة القرآن من التحریف با تفکیک اقسام گزارش‌ها و نقد مبانی روایی و رجالی، دیدگاه عدم تحریف قرآن را مستدل کرد؛ اثری که بعدها ترجمه و خلاصه‌هایی از آن نیز منتشر شد.

محکم و متشابه و قاعده جَری

معرفت در بحث محکم و متشابه، تبیین خاصی از نسبت «ظاهر» با «تأویل» ارائه کرد و «قاعدهٔ جَری و تطبیق» را غیر از تأویل دانست؛ دیدگاهی که محل گفت‌وگوی پژوهشی بعدی قرار گرفت و نقدها و دفاعیه‌هایی را برانگیخت.

آثار

اقامه نماز بر پیکر آیت‌الله معرفت توسط آیت‌الله شبیری زنجانی در حرم حضرت معصومه(س)

محمدهادی معرفت دارای آثار فراوانی در حوزه تفسیر و علوم قرآنی است که بخش عمده‌ای از آنان انتشار نیافته است. برخی از این تألیفات عبارت است از:

• التمهید فی علوم القرآن (ده مجلد)
• صیانة القرآن من التحریف (در دفاع از حریم قرآن و حراست از کرامت آن)
• تلخیص التمهید (جلد اول)
• التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب (دو مجلد)
• شبهات و ردود حول القرآن
• التفسیر الأثری الجامع (جلد اول)
• علوم قرآنی
• تاریخ قرآن
• آموزش علوم قرآنی
• تناسخ الأرواح
• ولایة الفقیه أبعادها و حدودها
• ولایت فقیه
• جامعه مدنی (مجموعه مقالات)
• مالکیة الأرض
• احکام شرعی (رساله عملیه)
• تمهید القواعد (تقریرات درس آیت‌الله خویی)
• حدیث لاتعاد،
• حدیث من زاد فی صلاته.

درگذشت

معرفت در ۲۹ دی ۱۳۸۵ در قم درگذشت و پیکرش پس از نماز توسط آیت‌الله شبیری زنجانی در حرم فاطمه معصومه به خاک سپرده شد.

بزرگداشت

نخستین نکوداشت مفاخر قرآنی ویژه بزرگداشت آیت‌الله معرفت به پاس نیم قرن خدمت علمی به قرآن در ۲۰ اسفند سال ۱۳۸۳ش در دانشکده علوم قرآنی برگزار شد.