احمد مهدوی دامغانی
احمد مهدوی دامغانی (۱۳ شهریور ۱۳۰۵ – ۲۷ خرداد ۱۴۰۱) متکلم، مجتهد، نویسنده، و پژوهشگر ایرانی، کارشناس ادبیات فارسی و عرب، و استاد پیشین دانشگاه تهران و دانشگاه هاروارد بود.
احمد فرزند محمدکاظم مهدوی دامغانی، از عالمان دینی مشهد، در ۱۳۰۵ در محله نوغان مشهد متولد شد. او تحصیلات دینی خود را در حوزه علمیه مشهد ادامه داد و از استادان نامداری مانند میرزا مهدی اصفهانی و بدیع‌الزمان فروزانفر بهره برد. دامغانی در دانشگاه تهران مدارج لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترا را در الهیات کسب کرد و پس از تدریس در دانشگاه مادرید، به عنوان رئیس کانون سردفتران اسناد رسمی ایران منصوب شد.
پس از انقلاب اسلامی ایران، احمد مهدوی دامغانی به اتهام همکاری با حکومت پهلوی بازداشت و به زندان اوین منتقل شد اما پس از چهار ماه با تلاش شخصیت‌های فرهنگی آزاد شد. او در ۱۳۶۶ به آمریکا مهاجرت کرد و در دانشگاه‌های هاروارد و پنسیلوانیا به تدریس علوم اسلامی و ادبیات پرداخت. با این حال، ارتباط خود را با ایران حفظ کرده و عضو شورای عالی علمی دایرةالمعارف بزرگ اسلامی بود.
دامغانی در ۱۴۰۱ در فیلادلفیا درگذشت و پیکرش در حرم امام رضا دفن شد. او آثاری چون از علی آموز اخلاص عمل، رساله دربارهٔ خضر، و در باغ روشنایی را تألیف و مقالات متعددی در مجلات علمی منتشر کرد. مقالات او در مجموعه‌هایی مانند حاصل اوقات و یاد عزیزان در برگریزان گردآوری شده‌اند.
زندگی
احمد مهدوی دامغانی در ۱۳ شهریور ۱۳۰۵ در محله نوغان شهر مشهد و در خانواده‌ای اهل علم دیده به جهان گشود. او علوم دینی را در مشهد فراگرفت. از استادان او در حوزه علمیه می‌توان به پدرش محمد کاظم مهدوی دامغانی، میرزا مهدی اصفهانی، محمدرضا خدایی دامغانی، محمدرضا خانرودی ترابی، محمدعلی مدرسی خیابانی، محمدتقی آملی، محمد روحانی، میرزا مهدی آشتیانی و اکبر داناسرشت اشاره کرد. او همچنین نزد بدیع‌الزمان فروزانفر و محمدتقی نیشابوری نیز ادبیات را آموخت. از هم دوره‌های مهدوی در حوزه علمیّه مشهد، می‌توان به: محمدجعفر جعفری لنگرودی، کاظم مدیرشانه چی، محمد واعظزاده، عبدالجواد فلاطوری، سید جعفر سیدان، سید علی سیستانی، اشاره کرد. احمد مهدوی دامغانی از حائری سمنانی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، عبدالحمید بدیع‌الزمانی و سید کریم امیری فیروزکوهی اجازه نقل روایت داشته است.
احمد مهدوی دامغانی در سال ۱۳۲۷ در دانشگاه تهران، اولین مدرک لیسانس خود را در رشته الهیات کسب کرد. دامغانی موفق شد تا در دانشگاه تهران، مقاطع لیسانس، فوق‌لیسانس و دکترای خود را بگذراند و در همان دانشگاه شروع به تدریس نماید. او بعدا به دانشگاه مادرید در اسپانیا رفته و برای مدت کوتاهی به تدریس فقه و ادبیات فارسی و عربی مشغول شد. او که پیش از عزیمت به اسپانیا مدتی را به عنوان سردفتردار اسناد رسمی در تهران مشغول بود، پس از بازگشت به ایران و از سال ۱۳۵۴ رئیس کانون سردفتران اسناد رسمی ایران شد.
احمد مهدوی دامغانی، به زبان فرانسه مسلط است و پژوهش و مطالعات وسیعی در زمینه فیلم‌شناسی و رمان‌شناسی داشته است. فریده، دختر احمد مهدوی دامغانی، از نویسندگان به‌نام ایرانی است. دو فرزند دیگر دامغانی، زهرا و ناصر نام دارند.
پس از انقلاب و محاکمه
احمد مهدوی دامغانی مدتی پس از انقلاب اسلامی ایران به اتهام «تبلیغ اسلام آریامهری در دانشگاه مادرید و دعوت نکردن سردفتران به اعتصاب و همکاری با رژیم پهلوی در زمان انقلاب» بازداشت و محاکمه شد. رئیس دادگاه وی محمد محمدی گیلانی بود و اسدالله لاجوردی در آن جلسات حضور داشت. در نهایت دامغانی در پی این محاکمه به زندان اوین تهران فرستاده شد ولی کمی بعد با تلاش شماری از اهل فرهنگ و ادب ایران و برخی از مراجع مدتی پس از محاکمه از زندان آزاد شد. دامغانی بیش از چهار ماه را در زندان اوین گذراند. گفته می‌شد تا سال‌ها بعد از آزادی دامغانی، خانه او همچنان در مصادره انقلاب بود و بعدها با پیگیری‌های سید محمد خاتمی به او بازگردانده شد.
احمد مهدوی دامغانی از سال ۱۳۶۶ از ایران به آمریکا عزیمت کرد و تا پایان عمر در آنجا ماند. با وجود مهاجرت او به آمریکا ولی هیچگاه ارتباط خود را با ایران قطع ننمود و در بسیاری از مجلات ایران می‌نوشت. او در آنجا، در دانشگاه هاروارد و دانشگاه پنسیلوانیا مشغول به تدریس در مقطع دکترا و پسا دکترا بود. رشته‌های تدریس او در آمریکا شامل: ادبیات عرب، ادبیات فارسی، کلام، فقه و برخی علوم اسلامی بودند. دامغانی با وجود عدم حضور در ایران، از سال ۱۳۹۲ عضو شورای عالی علمی دایرةالمعارف بزرگ اسلامی بود و با این نهاد علمی همکاری داشت.
درگذشت
مهدوی دامغانی در جمعه ۲۷ خرداد ۱۴۰۱ در بیمارستانی در فیلادلفیا، آمریکا درگذشت. پیکر وی بامداد یکشنبه ۵ تیر ۱۴۰۱ به ایران وارد و دوشنبه ۶ تیر ۱۴۰۱ در حرم امام رضا تشییع و پس از اقامه نماز مصطفی اشرفی شاهرودی در دارالحجة حرم امام رضا به خاک سپرده شد.
پس از درگذشت او، افراد بسیاری درگذشتش را تسلیت گفتند. از این میان می‌توان به سید علی سیستانی، محمدجواد علوی بروجردی، علی کریمی جهرمی، سید ابراهیم رئیسی، سید محمد خاتمی، احمد مروی، محمدجواد ظریف، حسن روحانی، حسین امیرعبدالهیان، علی‌اکبر ولایتی و دفاتر لطف‌الله صافی گلپایگانی و حسینعلی منتظری اشاره کرد.
آثار
مجلات متعدد علمی و اجتماعی مانند مجله‌های یغما، بخارا، کلک، ایران‌نامه، ایران‌شناسی، گلچرخ، ره‌آورد و گلستان در صدد چاپ مقاله‌های او بودند. از او چند مجموعه مقاله با نام‌های «حاصل اوقات»، «مقالاتی در حدیث دیگران»، «یاد یاران و قطره‌های باران»، «یاد عزیزان در برگریزان» و «در برف پیری» منتشر شده است. بیشتر این مجموعه مقالات به اهتمام علی محمّد سجّادی و سعید واعظ آماده نشر شده‌اند.
تالیفی
از احمد مهدوی دامغانی، آثار تألیفی متعددی منتشر شده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از علی آموز اخلاص عمل
- رساله دربارهٔ خضر
- شاهدخت والاتبار شهربانو
- در باغ روشنایی، گزیده حقیقت‌الحقیقه
- گزیده‌ای از شعر سعدی به زبان عربی و برگردان به نثر فارسی
- مآخذ ابیات عربی کلیله و دمنه
- مآخذ ابیات عربی مرزبان‌نامه
تصحیح و ویرایش
دامغانی علاوه بر تالیف، به تحقیق و تصحیح آثار گذشتگان نیز اهتمام داشته است. از جمله آثار او در این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کشف الحقائق نَسَفی
- المَجدی فی أنساب الطّالبیّین
- نَسمةالسَّحر بذکر من تشیَّع و شعر
- دیوان خازن (عبداللّٰه بن احمد خازن)
- الوحشیات (ابوتمام)
بزرگداشت‌ها و یادبودها
کتاب آیینه در برابر خورشید به کوشش سیدحسین حسینی نورزاد و سید محسن علوی زاده در اسفند ۱۳۹۹ توسط انتشارات نی که به دیدار و شناخت زندگی دکتر احمدمهدوی دامغانی اختصاص دارد، منتشر شد. در این اثر، یک زندگی‌نامه مفصل از دامغانی به نقل از خود او در قالب چند مصاحبه نوشته شده است. کتاب «دکتر احمد مهدوی دامغانی و میراث ادبی و فرهنگی» اثر منصور رستگار فسایی، «سایه سرو» اثر میثم کرمی و «حاصل اوقات» اثر سید علیمحمد سجادی، از یادنامه‌هایی است که به زندگی و شخصیت مهدوی دامغانی پرداخته است. انتشارات دی گرویتر نیز کتابی با عنوان Essays in Islamic Philology, History, and Philosophy «اقیانوس تعلیم و تربیت» به مناسبت ۹۰ سالگی مهدوی دامغانی در برلین پایتخت آلمان چاپ کرده است. در مرداد ۱۴۰۱، مراسم بزرگداشتی برای وی در ایران برگزار شد و در آن مراسم از کتاب «گلشن معنا» اثر دامغانی، پرده‌برداری شد.
