فرهنگنامه موضوعی قرآن کریم (کتاب)

فرهنگنامه موضوعی قرآن کریم

فرهنگنامه موضوعی قرآن کریم
اطلاعات کتاب
نام‌های دیگر	قاموس موضوعی قرآن
نویسنده	احمد خاتمی (به اهتمام)، الهه خانلو (به اهتمام)
تاریخ نگارش	دهه ۱۳۸۰ خورشیدی
موضوع	فرهنگنامه قرآنی، تفسیر موضوعی قرآن، فهرست موضوعی آیات
سبک	مرجع پژوهشی
زبان	فارسی ـ عربی
ویراستار	گروه تحقیق دفتر نشر فرهنگ اسلامی
به کوشش	دفتر نشر فرهنگ اسلامی
تعداد جلد	۳
تعداد صفحات	جلد اول: ۱۵۹۶ صفحه (چاپ چهارم)
قطع	وزیری
اطلاعات نشر
ناشر	دفتر نشر فرهنگ اسلامی
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۸۳ تا ۱۳۸۶ (چاپ‌های نخست تا چهارم)
نوبت چاپ	۴
شمارگان	۲۰۰۰ نسخه (در چاپ چهارم)
شابک	۹۷۸-۹۶۴-۴۷۶۰۴۰-۵-۳۲ (جلد اول)
نوع رسانه	چاپی
ترجمه فارسی
نام کتاب	فرهنگنامه موضوعی قرآن کریم

فرهنگنامه موضوعی قرآن کریم به عنوان یک اثر مرجع و دانشنامه تخصصی در حوزه علوم قرآنی است. این مجموعه در سه جلد توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده و تحت سرپرستی علمی احمد خاتمی و با همکاری الهه خانلو تدوین یافته است. هدف اصلی این اثر، ارائه دسته‌بندی نظام‌مند آیات قرآن کریم بر اساس ترتیب الفبایی موضوعات است که با ارائه تبیین‌های تفسیری مختصر و مفید همراه شده است.

ویژگی شاخص این فرهنگنامه، جامعیت محتوایی و سازماندهی منطقی موضوعات است که دسترسی آسان به مفاهیم قرآنی را برای مخاطبان فراهم می‌سازد. این اثر به عنوان یکی از منابع معاصر قرآن‌پژوهی، جایگاه ویژه‌ای در عرصه مطالعات دینی، آموزشی و پژوهشی یافته و مورد توجه مراکز علمی، دانشگاهی و حوزوی قرار گرفته است.

روش کار تدوین‌گران بر اساس طبقه‌بندی موضوعی آیات و ارائه شرح مختصر هر موضوع استوار بوده که این ویژگی، اثر را به منبعی کاربردی برای پژوهشگران، مدرسان و علاقه‌مندان مطالعات قرآنی تبدیل کرده است.

معرفی و ساختار

فرهنگنامه موضوعی قرآن کریم به صورت الفبایی تنظیم شده و شامل سه جلد است:

• جلد اول: «آ تا ت»
• جلد دوم: «ث تا ق»
• جلد سوم: «ک تا ی»

هر مدخل ابتدا با ذکر واژه یا مفهوم قرآنی آغاز می‌شود، سپس آیات مرتبط با شماره سوره و آیه درج می‌گردد. در ادامه، توضیحات تفسیری مختصر، بیان نکات کلیدی و گاه اشاره به روایات و اقوال مفسران ارائه می‌شود. از ویژگی‌های این اثر، توجه به تقسیمات فرعی در هر موضوع و انسجام در ارائه مفاهیم قرآنی است.

پیشینه تألیف

این مجموعه در دهه ۱۳۸۰ خورشیدی توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهیه شد. در مقدمه کتاب اشاره شده که انگیزه اصلی تدوین، پاسخ به نیاز پژوهشگران، طلاب و دانشجویانی بوده که به دنبال جست‌وجوی موضوعی در قرآن کریم هستند. بر اساس اطلاعات کتابخانه‌ای، نخستین جلد در سال ۱۳۸۳ منتشر و تا سال ۱۳۸۶ چند بار تجدید چاپ شد.

محتوای جلدها

جلد اول (آ ـ ت)

این جلد شامل موضوعاتی است که با حروف «آ» تا «ت» آغاز می‌شوند. در چاپ چهارم، ۱۵۹۶ صفحه دارد و در قطع وزیری عرضه شده‌است.

جلد دوم (ث ـ ق)

این جلد به موضوعات میان حروف «ث» تا «ق» اختصاص یافته و در چاپ چهارم بیش از ۱۱۰۰ صفحه دارد. شابک جلد دوم ۹۷۸-۹۶۴۴۷۶۰۴۰۴۱۹ گزارش شده‌است.

جلد سوم (ک ـ ی)

جلد سوم شامل مفاهیم قرآنی حروف «ک» تا «ی» است و همانند جلدهای پیشین با ساختار الفبایی و توضیحات موضوعی تدوین شده است.

ویژگی‌ها

• نظم موضوعی و دسترسی سریع: این اثر با دسته‌بندی موضوعی، امکان جست‌وجوی سریع مباحث قرآنی را به خواننده می‌دهد.  

• ترکیب تعبیر و تفسیر: در کنار ارائه فهرست آیات، توضیحات تفسیری مختصر و اشاره به روایات و اقوال علماء برای فهم بهتر موضوع ارائه شده است.

• دقت در آیات ارجاعی: آیات متعدد برای هر عنوان موضوعی ذکر شده‌اند، که امکان رصد تطبیقی مفاهیم را فراهم می‌کند.  

• سبک نسبتا روان و فشرده: مطالب طوری عرضه شده‌اند که بدون اطاله، خواننده بتواند موضوع و آیات مرتبط را در یک نگاه دریافت کند.

جایگاه علمی

این اثر را می‌توان در حوزه تفسیر موضوعی قرآن جای داد. فرهنگنامه با هدف ایجاد دسترسی سریع به مفاهیم قرآنی، میان دو حوزه «فرهنگ‌نگاری قرآنی» و «روش‌های نوین تفسیر» قرار می‌گیرد. به همین دلیل، هم برای مطالعات علوم اسلامی و هم در عرصه کاربردی انقلاب اسلامی که بر «قرآن‌محوری» تأکید دارد، مرجع مهمی به‌شمار می‌رود.

مقایسه با آثار مشابه

در کنار این اثر، کتاب «قاموس قرآن» تألیف سید علی‌اکبر قرشی نیز جایگاهی مشابه دارد، با این تفاوت که قاموس قرآن بیشتر بر لغات و مفردات تمرکز دارد، در حالی که فرهنگنامه موضوعی بر مفاهیم کلان و نظام‌مند توجه کرده است. این دو اثر مکمل یکدیگر در مطالعات قرآنی محسوب می‌شوند.

جایگاه در مطالعات انقلاب اسلامی

این اثر با توجه به ماهیت موضوعی خود، در پژوهش‌های مربوط به انقلاب اسلامی ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اندیشمندان و محققان می‌توانند با کمک این فرهنگنامه، مفاهیم قرآنی همچون عدالت، ولایت، قیام، اخلاق اسلامی و دیگر مبانی ارزشی را به‌صورت نظام‌مند استخراج کنند.