فرهنگ قرآن (کتاب)
| کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم | |
.jpg) | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | برگزیده فرهنگ قرآن |
| نویسنده | اکبر هاشمی رفسنجانی (ناظر علمی) و گروه پژوهشگران مرکز فرهنگ و معارف قرآن |
| موضوع | تفسیر موضوعی قرآن، فرهنگ‌نامه قرآنی |
| سبک | موضوعی ـ الفبایی |
| زبان | فارسی |
| به کوشش | مرکز فرهنگ و معارف قرآن |
| تعداد جلد | ۳۳ (نسخه کامل)، ۴ (نسخه مختصر) |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انتشارات بوستان کتاب قم |
| محل نشر | قم |
| نوع رسانه | چاپی |
| وبسایت ناشر | بوستان کتاب |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | فرهنگ قرآن |
| نسخه الکترونیکی | فرهنگ قرآن در کتابخانه دیجیتال نور |
فرهنگ قرآن یا فرهنگ قرآن: کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم یک فرهنگ‌نامه و تفسیر موضوعی در ۳۳ جلد است که توسط مرکز فرهنگ و معارف قرآن گردآوری و با نظارت علمی اکبر هاشمی رفسنجانی منتشر شده است. این مجموعه به عنوان نخستین اثر جامع فارسی در زمینه «مدخل‌یابی الفبایی موضوعات قرآنی» شناخته می‌شود و به پژوهشگران امکان می‌دهد تا از طریق واژگان و موضوعات، به آیات و مفاهیم قرآن کریم دسترسی یابند.
این کتاب نه صرفاً یک فرهنگ لغت، بلکه دایرةالمعارفی موضوعی از قرآن است که به جای تفسیر ترتیبی آیات، به سازماندهی مفاهیم بر اساس مدخل‌های موضوعی پرداخته است. «فرهنگ قرآن» در کنار قاموس قرآن سید علی‌اکبر قرشی و آثار مشابه، از منابع مهم مرجع در علوم قرآنی معاصر محسوب می‌شود.
معرفی کلی و پیشینه
مجموعه «فرهنگ قرآن» در قالب یک فرهنگ موضوعی ـ الفبایی تدوین شده است تا امکان جستجو و دستیابی به موضوعات قرآنی را برای پژوهشگران، طلاب و علاقه‌مندان فراهم سازد. این اثر به صورت یک نوع تفسیر موضوعی عمل می‌کند و موضوعات مختلف قرآنی را با گردآوری آیات، تفاسیر و تحلیل‌های مرتبط سامان می‌دهد.[۱]
طرح تألیف این مجموعه بر اساس پیشنهاد و راهبری ایده‌ای از اکبر هاشمی رفسنجانی بوده است که به عنوان «کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم» معرفی شد.[۲] دفتر انتشار اثر برعهده انتشارات بوستان کتاب قم (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) قرار دارد.[۳]
مجموعه در ۳۳ جلد منتشر شده است و در هر جلد، موضوعات متعددی به ترتیب الفبایی پوشش داده شده‌اند.[۴]
نسخه مختصر این اثر با عنوان برگزیده فرهنگ قرآن نیز در قالب چهار جلد عرضه شده که در آن مواردی چون فیش‌ها، متن آیات و برخی توضیحات صرفاً به عنوان شناسه‌ها حفظ شده‌اند.[۵]
ساختار و ویژگی‌های اثر
ساختار الفبایی ـ موضوعی
هر جلد از کتاب به ترتیب حروف الفبا، موضوعاتی متفاوت را در بر دارد. موضوعات قرآنی گوناگون (موضوعات اخلاقی، فقهی، اجتماعی، معارف، تاریخی و …) بسته به حرف اولِ واژه موضوع، در محل مربوطه قرار می‌گیرند.
مولفه‌ها و بخش‌های هر مدخل
برای هر موضوع، الفاظ و عبارات مرتبط با آن موضوع گردآوری شده‌اند؛ سپس آیات قرآن که به آن موضوع مربوط‌اند معرفی می‌شوند، همراه با بررسی معانی، نشانه‌ها و تفاسیر نقل‌شده از مفسران مختلف.
ویژگی‌های بارز
- رویکرد ترکیبی: هم جنبه تفسیری دارد و هم جنبه مرجعی برای موضوعات قرآنی.
- امکان دسترسی سریع به دلیل نظام الفبایی و موضوعی.
- جامع بودن موضوعات: هزاران موضوع قرآنی در این مجموعه گردآوری شده‌اند.[۶]
- تأکید بر ارتباط بین مفاهیم و پیوند موضوعات قرآنی.
اهمیت و تأثیر
این مجموعه در میان قرآن‌پژوهان و اهل تحقیق به عنوان یک منبع مرجع معتبر شناخته می‌شود. «فرهنگ قرآن» کمک شایانی به پژوهش موضوعی در عرصه علوم قرآن کرده است.
این اثر همچنین نشانگر نگاه نظام‌مند به قرآن است؛ اینکه قرآن شبکه‌ای مفهومی دارد که موضوعات مختلف را به هم پیوند می‌دهد. این نگرش، در جهت ترویج تفکر قرآنی و بازشناسی ساختارهای مفهومی قرآن اهمیت دارد.
نقدها و چالش‌ها
- پوشش محدود در برخی مفاهیم پیچیده.
- تمایل به ترجیح برخی تفاسیر خاص.
- دشواری‌های نظام‌بندی الفبایی و پراکندگی موضوعات.
- کافی نبودن برای پژوهش‌های تخصصی سطح عالی.
نسخه‌ها و چاپ‌ها
- نسخه کامل در ۳۳ جلد.[۷]
- نسخه مختصر در ۴ جلد.[۸]
- جلد اول این مجموعه دارای عنوان «آب ـ آیین» است و چاپ چهارم آن در سال ۱۳۸۶ منتشر شد.[۹]
جایگاه در اندیشه انقلاب اسلامی
در گفتمان انقلاب اسلامی ایران، تأکید بر پیوند دین و جامعه جایگاه ویژه‌ای دارد. «فرهنگ قرآن» به عنوان ابزاری معرفتی، امکان بازخوانی قرآن در زندگی معاصر را فراهم می‌آورد. با ارائه موضوعات اخلاقی، سیاسی و اجتماعی قرآن، این اثر در جهت روشن‌سازی مبانی نظری حرکت اسلامی مؤثر است.
