ملا احمد نراقی
 | |
| نام کامل | احمد بن محمد مهدی بن ابی ذر نراقی |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۱۵۰ |
| تاریخ وفات | ۳۰ مهر ۱۲۰۸ |
| محل دفن | حرم امام علی(ع) |
| خویشاوندان سرشناس | ملا مهدی نراقی |
| استادان | ملاّ مهدی نراقی • سید مهدی بحر العلوم • جعفر کاشف‌الغطاء • سید علی طباطبایی |
| شاگردان | شیخ مرتضی انصاری • محمدباقر هزارجریبی • حاج میرزا ابوالقاسم کاشانی |
| محل تحصیل | کاشان • نجف |
| تالیفات | معراج السعادة • تذکرة الاحباب • عین الأصول• مستند الشیعة • عوائد الأیام |
| سیاسی | رهبری مردم علیه قوای روس |
| اجتماعی | مبارزه با انحرافات |
احمد بن محمد مهدی فاضل نراقی (۱۱۵۰ - ۳۰ مهر ۱۲۰۸) معروف به فاضل نراقی و ملا احمد نراقی، دانشمند و مجتهد شیعه، نویسنده و شاعر سده ۱۲ خورشیدی بود. او فرزند ملا مهدی نراقی و از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی و دینی ایران در دوران قاجار به شمار می‌آید.
ملا احمد دوران نوجوانی و جوانی خود را (حدود سال‌های ۱۱۹۰ تا ۱۲۰۵) نزد پدرش گذراند و در همین دوران، تحصیلات مقدماتی و سطح خود را کامل نمود. پس از مدتی کوتاه به دلیل هوش و استعداد سرشارش به مقام استادی نائل آمد و در حوزه‌های علمی مشغول به تدریس شد. در سال ۱۲۱۲ ق همراه پدر به عراق رفت و هر دو در درس آقا محمدباقر وحید بهبهانی شرکت نمودند. پس از بازگشت به ایران، تحصیل، تدریس، تحقیق و تألیف را ادامه داد و به درجه اجتهاد رسید.
پس از وفات پدرش در سال ۱۲۰۹ق، ملا احمد نراقی به کاشان بازگشت و مرجعیت عامه به او منتقل شد؛ به‌طوری که او را «رئیس علی‌الاطلاق» می‌خواندند. به دلیل جامعیت علمی و بینش عمیق او، شیخ انصاری نیز چهار سال در محضر او به تحصیل پرداخت و از دانش و روش علمی نراقی بهره‌مند شد.
او به دلیل جامعیت علمی، اخلاق وارسته، مهارت در علوم مختلف و تألیفات فراوان، از شخصیت‌های برجسته دینی و علمی ایران در سده دوازدهم شمسی محسوب می‌شود. ملا احمد نراقی نخستین فقیهی بود که نظریه ولایت فقیه را به‌صورت جامع و مستدل مطرح کرد و برای اثبات آن از ادله نقلی و عقلی بهره گرفت. همچنین در دوران پادشاهی فتحعلی شاه قاجار، فرمان جهاد علیه قوای روسیه را صادر کرد و در تشویق سپاهیان نقش فعال داشت.
آثار مهم او شامل معراج السعاده، ترجمه و تلخیص فارسی کتاب جامع السعادات پدرش، و الخزائن، کشکولی در علوم غریبه است. او تسلط کامل بر علوم اسلامی و برخی علوم دیگر مانند ریاضی، نجوم، فلسفه و ادیان داشت و کتاب‌های متعددی در زمینه‌های فقه، اصول، اخلاق و پاسخ به شبهات دینی تألیف نمود.
زیست علمی
وی دوران نوجوانی را در کاشان در محضر پدرش به تحصیل مقدمات و سطح گذراند و شروع به تدریس معالم و مطول نمود.[۱] او در سال ۱۲۰۵ق همراه پدر به عتبات عالیات رفت و از اساتید آنجا استفاده کرد و پس از کسب درجه اجتهاد به تدریس، بحث، تألیف و تصنیف پرداخت.[۲]
ملا احمد پس از وفات پدرش در سال ۱۲۰۹ق به کاشان برگشت و به جای پدرش مرجعیت عامه به او منتقل شد. او را رئیس علی الاطلاق می‌گفتند.[۳]
استادان
- پدرش ملاّ مهدی نراقی
- سید مهدی بحرالعلوم
- میرزا محمدمهدی موسوی شهرستانی
- شیخ جعفر کاشف الغطا
- سید علی طباطبایی (صاحب ریاض)
- آقا محمدباقر وحید بهبهانی
او به‌واسطه پدرش از شیخ یوسف بحرانی، ملا رفیع گیلانی و محمدباقر مجلسی روایت نقل کرده است.[۴]
شاگردان
افراد زیادی نزد او شاگردی کردند که بارزترین آنها شیخ مرتضی انصاری بود که مدت چهار سال از محضر او استفاده کرد.[۵] برخی دیگر از شاگردان او عبارتند از:[۶]
- سید محمدتقی کاشانی
- علی‌مدد ساوجی کاشانی
- مهدی نراقی نوه ملا مهدی نراقی
- میرزا ابوالقاسم نراقی کاشانی
- محمدجواد نراقی کاشانی
- میرزا محمدنصیر نراقی کاشانی
- احمد نطنزی کاشانی
- اوتراب نطنزی کاشانی
- محمدحسن جاسبی قمی
- میرزا حبیب‌الله کاشانی
- سید محمدشفیع حسینی جاپلقی
- محمد کزازی قمی
- محمدعلی آرانی کاشانی
- آقا محمدباقر هزار جریبی
- برادرش محمد مهدی بن محمدمهدی نراقی
- مولی محمد (م ۱۲۹۷) ملقب به عبدالصاحب نوه محقق قمی
- برادر میرزا ابوالقاسم کاشانی (م ۱۲۵۶).[۷]
تألیفات
از ملا احمد نراقی در علوم مختلف اسلامی تألیفات متعددی به جای مانده است که شامل آثار فقهی، اخلاقی، اعتقادی و علمی است. برخی از مهمترین آثار او عبارتند از:
- مستند الشیعه فی احکام الشریعه: اثر ارزشمند ۱۹ جلدی به سبک استدلالی متقن، شامل فروع متنوع و موضوعات مبتلابه فقهی که طی دو قرن گذشته همواره در حوزه‌های علمیه مورد استفاده فقیهان بزرگ مانند آیت‌الله سید محمدکاظم یزدی بوده است.
- هدایة الشیعه الی احکام الشریعه: شامل فتاوای فقهی ملا احمد نراقی است که بیشتر به رساله عملیه شباهت دارد و استدلالی نگارش نیافته است.
- وسیلة النجاة: در دو جلد، جلد اول دربارهٔ مسائل طهارت و نماز و جلد دوم پیرامون روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و ذبح و شکار حیوانات.
- تذکرة الاحباب: بر کتاب «تحفة الرضویه» پدرش حاشیه زده و مسائل زکات، خمس و صوم را بر آن افزوده است.
- خلاصة المسائل
- مناسک حج
- رساله در عصیر عنبی
- مناهج الاحکام فی الاصول
- اساس الاحکام
- مفتاح الاحکام
- عین الاصول
- حجیة المظنه
- عوائد الایام: شامل ۸۸ عائده و اولین بحث مستقل فقیهانه دربارهٔ ولایت فقیه.
- سیف الأمة و برهان الملة: پاسخ به شبهات کشیش انگلیسی «هنری مارتین» با بهره‌گیری از استدلال‌های نقلی و عقلی، در سه باب تنظیم شده است.
- معراج السعادة: کتابی فارسی در اخلاق اسلامی، ادامه و تلخیص «جامع السعادات» پدرش، شامل پنج باب در اخلاق، مراقبت نفس و اسرار عبادات.
- حاشیه بر اکرثاوذوسیوس (یاضی)
- شرح محصل الهیئه (هیئت)
- جامع المواعظ
- رسائل و مسائل فی حل غوامض المسائل: در ۲ مجلد، جلد اول پیرامون فقه و جلد دوم دربارهٔ اصول، اعتقادات و متفرقات، گردآوری شده توسط شاگردش محمد بن محمد یوسف میمه‌ای جوشقانی.
- الخزائن: کشکول شامل مسائل متفرقه و حکایات، تکمیل‌کننده کتاب «مشکلات العلوم» پدرش، با تصحیح و تعلیق حسن‌زاده آملی.
- دیوان طاقدیس: مجموعه اشعار و قصیده‌ها در اخلاق، عرفان و مصیبت امام حسین علیه‌السلام، تحت تأثیر دیوان «طائر قدسی» پدرش.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به سفارش کنگره بزرگداشت فاضلین نراقی نسخه دیجیتالی آثار ملا محمدمهدی و ملا احمد نراقی را تحت عنوان «کتابخانه فاضلین نراقی» تولید کرده است.[۸]
طرح نظریه ولایت فقیه
ملا احمد نراقی را نخستین فقیهی دانسته‌اند که ولایت فقیه (حکومت در زمان غیبت امام زمان (عج)، برعهده فقیه جامع‌الشرایط است) را به‌صورت یک مسئله فقهی تبیین و برای اثبات آن از ادله نقلی و عقلی استفاده کرد.[۹] او برای نخستین بار تمام وظایف و اختیارات حاکم اسلامی و ولایت فقیه را یکجا در کتاب عوائد الایام جمع‌آوری کرد.[۱۰] البته پیش از او برخی از علمای شیعه از عهده‌داری بعضی اختیارات امامان توسط فقیهان سخن گفته بودند.[۱۱]
بنابر نظریه ملا احمد نراقی اصلاح جامعه مشروط به اجرای عدالت است و قواعد عدالت همان قواعد شرع است. بنابر این حاکم برای برپایی عدالت باید از شریعت اطلاع داشته باشد؛ پس حاکم یا باید خود فقیه باشد یا باید از فقیه تقلید کند. بنابر این مقلد هم می‌تواند با جلب نظر مجتهد و پیروی از او عادلانه حکومت کند.[۱۲]
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
دوران ملا احمد نراقی همزمان با سلطنت پادشاهان زند و قاجار بود. او ایام کودکی و نوجوانی خود را در زمان کریم خان زند گذراند و مهمترین دوران حیاتش با حکومت آقا محمدخان و فتحعلی شاه قاجار مقارن شد.
حدود سال ۱۲۱۳ هـ.ق، هنگامی که از نجف به کاشان بازگشت و مرجعیت و هدایت مردم را بر دوش گرفت، جنگ‌های ایران و روس آغاز شد. فقیهان عظام شیعه و دانشوران نجف و کاظمین مانند آیت‌الله سید علی طباطبایی و شیخ جعفر کاشف الغطا اعلام جهاد کردند و آیت‌الله سید محمد طباطبایی با ارسال نامه‌هایی به فتحعلی شاه خواستار جلوگیری از ظلم و جور ایادی دولت روس شد. فتحعلی شاه که در مقابل تصمیم عالمان دینی چاره‌ای نداشت، با درخواست آنان موافقت کرد. ملا احمد نراقی به جمع فقیهان مجاهد پیوست و به همراه آنان از تهران به آذربایجان رفت و با حضور خود در تبریز و مناطق مختلف مردم را بر ضد اشغالگران روسی بسیج و روشنگری نمود.
ملا احمد نراقی همواره مدافع رفاه و آسایش مردم مستضعف بود و با ظالمان و سرکشان به ستیز می‌پرداخت. حاکمانی که از سوی فتحعلی شاه برای منطقه کاشان منصوب می‌شدند، به دلیل رفتار ستمگرانه‌شان توسط او عزل می‌شدند و حتی خود شاه برای رفع اختلافات به مشورت و دستور او تن می‌داد.
در عرصه فرهنگی نیز، در همان زمان که قدرت‌های استعمارگر جهانی در حال رقابت برای دستیابی به منابع ایران و سایر کشورها بودند، ملا احمد نراقی با شبهات و تهاجمات فرهنگی، به ویژه شبهات هنری مارتین، کشیش انگلیسی، مقابله نمود. هنری مارتین در مدت اقامت خود در ایران علاوه بر ترجمه انجیل و عهد جدید، کتاب «میزان الحق» در رد اسلام و قرآن نگاشت و با عالمان شیعه مناظره کرد. در پاسخ به این فعالیت‌ها، ملا احمد نراقی کتاب «سیف الامه و برهان المله» را نوشت و با تحقیق و گفتگو با ده نفر از دانشمندان یهود، شبهات مارتین را پاسخ داد. این اثر، پنج سال پس از فوت مارتین نگارش یافت و نقش مهمی در مقابله با تهاجم فرهنگی و حفظ اعتقادات اسلامی و ملی مردم داشت.[۱۳]
رمز توفیقات علمی ملا احمد نراقی
یکی از رازهای برجستگی علمی ملا احمد نراقی، روش هدفمند و سنجیده او در تحصیل و پژوهش بود. او اندیشیدن را محور کار خود قرار می‌داد و از غرق شدن در انباشت مطالب بدون تحلیل و بررسی ژرف پرهیز می‌کرد. نراقی وقت و انرژی خود را بر دانش‌های بنیادی و ضروری متمرکز می‌ساخت و از پرداختن به مباحث فرعی یا شبهه‌آمیز که مانع پیشرفت بود، اجتناب می‌کرد.
وی با برنامه‌ریزی دقیق و نگاه به اهداف بلند، مسیر علمی خود را همسو با اندیشه و تفکر ژرف پیمود و تلاش می‌کرد هر آنچه جلوی رشد و بالندگی فکر را می‌گیرد، کنار بگذارد. این روش، هم سرعت پیشرفت او را افزایش داد و هم زمینه اثرگذاری علمی‌اش را فراهم کرد.
نتیجه این شیوه، پیشی گرفتن او از بسیاری از هم‌عصران و تربیت شاگردانی برجسته بود، به‌گونه‌ای که شیخ انصاری چهار سال در محضر او ماند و از بینش و روش علمی نراقی بهره‌مند شد و اندوخته‌های علمی خود را با الهام از او شعله‌ور ساخت.
وفات و انتقال جنازه به نجف
او در ۲۳ ربیع‌الثانی سال ۱۲۴۵قمری در اثر وبایی که نراق، کاشان و اطراف آن را فرا گرفته بود، از دنیا رفت.[۱۴] پیکرش را به نجف منتقل نموده در کنار قبر پدرش در حرم امام علی(ع) به خاک سپردند.[۱۵] سید محمدباقر خوانساری از قول بعضی از شاگردان ملا احمد نراقی داستانی نقل کرده که در هنگام انتقال جنازه نراقی به نجف به‌خاطر گرمی شدید هوا می‌ترسیدیم جنازه متعفن شود. در یکی از منازل بین راه جنازه را بر زمین گذاشتیم من برای اطلاع از این موضوع به نزدیک جنازه رفتم اما جز رائحه‌ای طیب که گویا بوی مشک ناب بود چیزی استشمام نکردم و این وضع ادامه داشت و تا هنگام دفن تغییری در بدنش حاصل نشد.[۱۶] همچنین مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب پس از نقل این داستان از استادش سید احمد خسروشاهی نقل کرده وقتی که می‌خواستند جنازه سید محمد خسروشاهی را در قبر بگذارند جنازه ملا مهدی و ملا احمد نراقی سالم دیده شده است.[۱۷]
کنگره بزرگداشت
در یکم الی سوم خرداد ۱۳۸۱ کنگره بزرگداشت فاضلین نراقی در قم، کاشان و نراق برگزار شد. در این کنگره جمعی از شخصیت‌های حوزه و دانشگاه به سخنرانی پرداختند و گروهی از محققان نیز مقاله‌های خود را ارائه نمودند.[۱۸] همچنین در سال ۱۳۸۵ش کنگره تخصصی فاضلین نراقی برگزار شد. مقالات این کنگره با عنوان «مجموعه مقالات کنگره تخصصی فاضلین نراقی: حقوق، سیاست، اجتماع» منتشر شده است.
پانویس
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ص۱۵.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ص۱۵.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، ۱۳۷۷ش، ص۲۱.
- ↑ نراقی، معراج السعاده، ۱۳۷۷ش، ص۲۱ و ۲۲.
- ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۱۲۱۶.
- ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۱۲۱۷.
- ↑ نراقی، معراج السعاده، ۱۳۷۷ش، ص۲۲.
- ↑ «کتابخانه فاضلین نراقی رحمهما الله نسخه 2». دریافت‌شده در ۲۱ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ کدیور، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۱۷.
- ↑ نراقی، عوائدالایام، ۱۴۱۷ق، ص۵۲۹.
- ↑ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۸۱۰.
- ↑ فیرحی، «اندیشه سیاسی ملا احمد نراقی»، ص ۱۸–۱۹
- ↑ خاوری، تاریخ ذوالقرنین، ج۱، ص ۶۱۶
- ↑ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ص۱۶.
- ↑ نراقی، مستند الشیعة، ۱۴۱۵ق، ص۱۸.
- ↑ نراقی، معراج السعاده ص۲۶ به نقل از مجلسی، روضات الجنات، ج۱، ص۹۸.
- ↑ نراقی، معراج السعاده، ۱۳۷۷ش، ص۲۷ به نقل از ریحانة الادب، ج۱، ص۱۶۳.
- ↑ محمدی، «برپایی کنگره فاضلین نراقی»، ص۲۰۲–۲۰۳.
