جشنواره موسیقی فجر

جشنواره موسیقی فجر
	نشان‌واره جشنواره موسیقی فجر
اطلاعات کلی
نام‌های دیگر	جشنواره سراسری سرود و آهنگ‌های انقلابی
موضوع	موسیقی ایران و موسیقی بین‌الملل
زمان	همه‌ساله در بهمن‌ماه (هم‌زمان با دهه فجر)
نخستین‌دوره	۱۳۶۴
سایر دوره‌ها	تاکنون حدود ۴۰ دوره (تا ۱۴۰۳)
مکان	تهران
برگزارکننده	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
نهاد همکار	دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
دلیل برگزاری	بزرگداشت سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران
شرکت‌کنندگان	گروه‌ها و هنرمندان موسیقی از ایران و کشورهای مختلف
اهداف	ترویج موسیقی ایرانی، معرفی موسیقی ملل، ایجاد بستر رقابتی و پژوهشی
آثار	اجراهای صحنه‌ای، نشست‌های پژوهشی، آثار صوتی منتشرشده
آثار برگزیده	برندگان جایزه باربد
جوایز	جایزه باربد (از دوره ۳۱)
حواشی	اضافه شدن بخش «ویژه بانوان» (۱۳۷۶)، بخش «سازسازی» و «پایان‌نامه»، تغییرات مدیریتی
مرتبط	جشنواره فیلم فجر، جشنواره تئاتر فجر
وبگاه	fajrmusicfestival.com

جشنواره موسیقی فجر یک رویداد بین‌المللی موسیقی در ایران است. این جشنواره در سال ۱۳۶۴ و با نام اولیه «جشنواره سراسری سرود و آهنگ‌های انقلابی» توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت و اولین دوره آن با شرکت ۲۰ گروه در تهران برگزار شد.

پس از چهار سال یعنی در سال ۱۳۶۸، دوره پنجم آن با طراحی آرم و نشانه و نماد و با عنوان «پنجمین جشنواره موسیقی فجر» ادامه یافت.

در سال ۱۳۷۰ و در هفتمین دوره خود، این جشنواره برای اولین بار شکل بین‌المللی به خود گرفت و بخش «معرفی موسیقی ملل مسلمان» به آن اضافه شد و گروه‌های موسیقی از تاجیکستان (گروه استاد آدینه هاشم‌اف و گروه دولتمند خالف), هند (با رهبری استاد بسم‌الله خان، نوازنده مشهور شهنای) و آذربایجان (استاد هابیل علی‌اف و آواز نصرالله ناصح‌پور) در آن به اجرای برنامه پرداختند و از آن پس هر ساله جشنواره موسیقی فجر میزبان گروه‌های موسیقی از کشورهای مختلف دنیا شد.

از اتفاقات مهم در سال ۱۳۷۶ (سیزدهمین دوره جشنواره)، حضور بانوان بود که برای اولین بار بخشی تحت عنوان «ویژه بانوان» به آن اضافه شد. دو سال بعد یعنی در جشنواره پانزدهم موسیقی فجر برای اولین بار ۱۰ کشور، آن هم از کشورهای صاحب تمدن و موسیقی، در جشنواره شرکت کردند.

در دوره شانزدهم نیز بخشی تحت عنوان سازسازی به جشنواره اضافه شد. در این دوره همچنین برای اولین بار در طول برگزاری جشنواره‌های موسیقی فجر، بخشی با عنوان «پایان‌نامه» به جشنواره اضافه شد.

در دوره بیستم نگاه جشنواره به‌طور خاص و ویژه به بحث پژوهش در موسیقی بوده و در دوره بیست و سوم بخش رقابتی در جشنواره موسیقی فجر راه‌اندازی شد و در دوره‌های بعدی نیز موضوع جوان‌گرایی در جشنواره مطرح شد.

معرفی

جشنوارهٔ موسیقی فجر در سال ۱۳۶۴ فعالیت خود را با عنوان «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی» آغاز کرد. این رویداد ملی به مدت چهار سال با همین نام به فعالیت خود ادامه داد و در آن سال‌ها تنها محملی محسوب می‌شد که اهالی موسیقی می‌توانستند به اجرای برنامه و برگزاری کنسرت بپردازند.

چهار سال پس از برگزاری «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی»، این رویداد با عنوان «جشنواره موسیقی فجر» به فعالیت خود ادامه داد که با پایان هشت سال جنگ تحمیلی علیه ایران نیز همراه بود. این رخداد آغازی دوباره برای این جشنواره بود.

در دوره پنجم، جشنواره برای اولین بار دارای «لوگو» شد و نمادهایی پیدا کرد که از این رخداد مهم خبر می‌داد اما دو سال بعد یعنی در سال ۱۳۷۰ که جشنواره برای اولین بار به صورت بین‌المللی برگزار شد و علاوه بر گروه‌های داخلی در سبک‌های گوناگون، چند گروه خارجی نیز در جشنواره حاضر شدند، این رویداد موسیقایی شکل گسترده‌تری به خود گرفت.

البته در آن سال، بیشتر تلاش شد تا موسیقی کشورهای مسلمان محور فعالیت‌های بخش بین‌الملل قرار گیرند و در همین راستا بخش «معرفی موسیقی ملل مسلمان» شکل گرفت که در آن برترین چهره‌های موسیقی مسلمان در جهان حضور داشتند.

در این دوره یک گروه موسیقی از تاجیکستان (گروه استاد آدینه هاشم‌اف و گروه دولتمند خلف)، یک گروه از هند با رهبری استاد بسم‌الله خان (نوازنده مشهور شهنای) و استاد هابیل علی‌اف از جمهوری آذربایجان با آواز نصرالله ناصح‌پور به اجرای برنامه پرداختند. ماهیت بین‌المللی جشنواره موسیقی فجر تاکنون ادامه دارد.

اما در سال ۱۳۷۶، در سیزدهمین جشنواره برای اولین بار بخش‌های دیگری به جشنواره اضافه شد. در این سال گروه‌های موسیقی بانوان پس از حدود ۲۰ دهه سکوت توانستند در جشنواره موسیقی فجر به اجرای برنامه بپردازند و بخش «ویژهٔ بانوان» نیز کار خود را آغاز کرد.

این بخش در سال‌های بعد نیز کماکان در جشنواره حضور داشت و البته مدتی بعد از آن به عنوان جشنواره‌ای مستقل تحت عنوان «گل یاس» به فعالیت خود ادامه داد؛ اما این بار در پانزدهمین دوره جشنواره، برای اولین بار ۱۰ کشور از کشورهای صاحب تمدن و موسیقی در جشنواره شرکت کردند.

این تغییرات در ساختار جشنواره در سال‌های بعد نیز ادامه داشت؛ به طوری که سال بعد از آن نیز بخش دیگری با نام «بخش سازی» اضافه و برای اولین بار در طول برگزاری جشنواره‌های موسیقی فجر بخشی با عنوان پایان‌نامه به جشنواره اضافه شد.

در دوره بیستم نگاه جشنواره به‌طور خاص و ویژه به بحث پژوهش در موسیقی معطوف و در دوره بیست و سوم بخش رقابتی در جشنواره موسیقی فجر راه‌اندازی شد. در دوره‌های بعدی نیز موضوع جوان‌گرایی به عنوان محور اصلی جشنواره مطرح شد.

در سی‌و یکمین دوره از این رخداد موسیقایی، با نگاهی به تجربیات سال‌های گذشته تلاش شد تا با حضور گروه‌های حرفه‌ای و اضافه شدن «جایزه باربد» برای انتخاب بهترین آثار تولیدی، ضمن توجه ویژه به بخش تولید، تلاش‌هایی در خصوص اعتبار بخشی به این رخداد مهم انجام شود.

این جشنواره در بخش رقابتی (جایزه باربد)، بخش غیررقابتی، جایزه ترانه، جایزه موسیقی و رسانه، بخش سرود و نشست‌های پژوهشی برگزار می‌شود. این جشنواره در آستانه ۳۸ سالگی قرار دارد و به ریاست محمد اله یاری فومنی مدیریت می‌شود.^[۱]

پوستر چهلمین دوره جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر

دبیران

سی امین دوره (۱۳۹۳): حسن ریاحی
سی و یکمین دوره (۱۳۹۴): حسن ریاحی
سی و دومین دوره (۱۳۹۵): حمیدرضا نوربخش
سی و سومین دوره (۱۳۹۶): حمیدرضا نوربخش
سی و چهارمین دوره (۱۳۹۷): شاهین فرهت
سی و پنجمین دوره (۱۳۹۸): شاهین فرهت
سی و ششمین دوره (۱۳۹۹): محمد اللهیاری
سی و هفتمین دوره (۱۴۰۰): محمد اللهیاری

برگزیدگان

تندیس یادبود چهلمین دوره جشنواره

جایزه باربد سی‌وهفتمین جشنواره موسیقی فجر

سی امین دوره (۱۳۹۳)

آهنگسازی موسیقی کلاسیک غیر ایرانی

به‌طور مشترک به هومن رف رف از تهران و محمد هادی عیان بد

آهنگسازی موسیقی ایرانی

برگزیده محمدرضا عموجوادی از چالوس

بخش پایان‌نامه

امیر حسین رمضانی و مریم شریف‌زاده به‌طور مشترک از تهران

بخش گروه نوازی کلاسیک ایرانی

رتبه اول: گروه هموازان به سرپرستی کاوه جهان از شیراز
رتبه دوم: گروه دلشدگان به سرپرستی رامین میلانی از مشهد
رتبه سوم: گروه سایه سار به سرپرستی حسین سلیمانی از تهران

گروه نوازی کلاسیک غیرایرانی

رتبه اول: ارکستر پاسارگاد به سرپرستی امین غفاری
رتبه دوم: ارکستر مجلسی به سرپرستی مظفر نبلی از کرج
رتبه سوم: گروه هرمس به سرپرستی مهسا قربانی از تهران

بخش آواز جمعی

رتبه اول: گروه آوای ماهان به سرپرستی نیما فاتحی از تهران
رتبه دوم: آنسامبل‌سازی همگام به سرپرستی فرزین عابدین از تهران
رتبه سوم: مشترکاً به گروه کر آداک به سرپرستی ابوذر اسماعیلی از گرگان و گروه آوازی پاسارگاد به سرپرستی حامد فقیهی از شیراز

سی و یکمین دوره (۱۳۹۴)

موسیقی ایرانی (بهترین آلبوم): اردشیر کامکار/ یقین گمشده
موسیقی ایرانی (بهترین خواننده): علیرضا قربانی/ قطره‌های باران
موسیقی ایرانی (بهترین آهنگساز): هوشنگ کامکار/ کوچ بنفشه‌ها
موسیقی ایرانی باکلام (بهترین آلبوم): تهمورس پورناظری/ همایون شجریان/ نه فرشته‌ام، نه شیطان
موسیقی کلاسیک (بهترین آهنگساز): امین هنرمند / شکوه‌های بی‌کلام
موسیقی کلاسیک (بهترین آلبوم): شهرداد روحانی / باغ ایرانی
موسیقی فیوژن (بهترین آلبوم): محسن شریفیان/ گذر
موسیقی تلفیقی (بهترین آهنگساز): گروه دارکوب / نوکوب
موسیقی پاپ (بهترین آلبوم): بهروز صفاریان / عشق یعنی
موسیقی پاپ (بهترین آهنگساز): چارتار/ باران تویی
موسیقی نواحی (بهترین آلبوم): سهراب محمدی / شمال خراسان

سی و دومین دوره (۱۳۹۵)

موسیقی دستگاهی با کلام (آهنگسازی): نوید دهقان/ از جان و از دل
موسیقی دستگاهی با کلام (خوانندگی): مهدی شهسوار/ بیات ترک
موسیقی دستگاهی بی‌کلام (آهنگسازی): بهزاد رواقی / درنگ
موسیقی ایرانی بی‌کلام (آهنگسازی): شروین مهاجر/ کهن کمان
موسیقی ایرانی بی‌کلام (آهنگسازی): مهیار علیزاده/ دخت پری‌وار
آهنگسازی کلاسیک: پیمان سلطانی/ گفت و شنید
موسیقی تلفیقی بی‌کلام (آهنگسازی): حمزه یگانه/ کاهگل
موسیقی پاپ (آهنگسازی): اشکان ماهری/ پرگار
موسیقی پاپ بی‌کلام (آهنگسازی): مهبد شفیع‌نژاد/ سکوت آبی
موسیقی ایرانی باکلام (خوانندگی): همایون شجریان/ خداوندان اسرار

سی و سومین دوره (۱۳۹۶)

موسیقی دستگاهی بی‌کلام: قاسم رحیم‌زاده/ آواز رود
موسیقی کلاسیک: کارن کیهانی- باغ بی‌برگی/ علیرضا مشایخی- سپکتروم
موسیقی تلفیقی باکلام: میلاد درخشانی/ حرف بزن
موسیقی تلفیقی بی‌کلام: گلنوش صالحی/ ده تیر
موسیقی پاپ (خواننده برتر): مهدی یراحی/ آینه قدی
موسیقی پاپ (آهنگسازی برتر): رضا آریایی / باغ جنون
موسیقی معاصر باکلام (آهنگسازی): کاوه صالحی / این هم حکایتی‌ست
موسیقی معاصر باکلام (خوانندگی): علیرضا قربانی/ فروغ
موسیقی معاصر بی‌کلام (آهنگسازی): میلاد درخشانی/ نقطه پرگار

سی و ششمین دوره (۱۳۹۹)

آهنگسازی موسیقی کلاسیک: کاوه میرحسینی/ اشراق
اجرای موسیقی نواحی: حمزه مقدم/ حمزه سیا
خوانندگی موسیقی نواحی: ابوالحسن خوشرو ساروکلایی / طالبا و موسیقی حماسی مازندران
اجرای موسیقی دستگاهی بی‌کلام: هوشمند عبادی / نایی
آهنگسازی دستگاهی باکلام: بهمن فریادرس/ پرواز و آواز
خوانندگی موسیقی دستگاهی: مجتبی عسگری/ عشیران
آهنگسازی و اجرای بخش پاپ و تلفیقی بی‌کلام: مصطفی قناعت/ کبوترخانه
آهنگسازی بخش پاپ و تلفیقی باکلام: گروه داماهی / در من برو شکر
خوانندگی بخش پاپ و تلفیقی: پویا کلاهی/ طاووس پربسته
آهنگسازی بخش معاصر و ارکسترال باکلام: امیر پورخلجی/ عاشق کیست
خوانندگی بخش معاصر و ارکسترال ایرانی: وحید تاج/ از برگ‌ها
ناشر: ماهور/ محمد موسوی

سی و هفتمین دوره (۱۴۰۰)

اجرای موسیقی نواحی: مجید کلابی/ نالش
آهنگسازی موسیقی معاصر ایرانی بی‌کلام: آسو کهزاد/ پروتیوا
خوانندگی موسیقی معاصر ایرانی – ارکسترال: پوریا اخواص/ همیشه لحظه باران
آهنگسازی کلاسیک غربی: رضا والی/ اشتیاق
اجرای موسیقی دستگاهی بی‌کلام: گروه پالت/ نصف النهار مبدأ
خوانندگی موسیقی پاپ و تلفیقی: امید نعمتی/ نصف النهار مبدأ
آهنگسازی موسیقی دستگاهی - با کلام: امیر شریفی/ شرح این هجران
خوانندگی موسیقی دستگاهی: مجتبی عسگری/ بوستان سعدی
اجرای موسیقی پاپ - بی‌کلام: الیاس دژآهنگ و مجید عیدانی اصل / رنج
اجرای موسیقی کلاسیک: مهرداد غلامی/ قطعاتی برای فلوت
بهترین ناشر: معین فرزاد/ نوفه
راپسودی ایرانی برای سازسولو و ارکستر سمفونیک: پوریا لاچینی

سی و هشتمین دوره (۱۴۰۱)

برگزیده مردمی بخش سرود: گروه سرود «شمیم یاس» به سرپرستی فاطمه سادات قاضوی
برگزیدگان بخش رقابتی (جایزه باربد): بهترین گروه نوازی دو گروه «هور» به سرپرستی حسین روز بهانی و گروه «کوبان شمس» از همدان به سرپرستی مهدی حبیب وند
بخش کتاب موسیقی: کتاب آموزشی: هوتن شرف بیانی برای کتاب «ردیف موسیقی ایرانی و ضربی‌های یوسفی فروتن»
کتاب‌های تئوری: مجموعه آثار امیر انجیری با کتاب «تئوری موسیقی رساله ریتم»
کتاب‌های پژوهشی (تاریخی و فنی): محسن شریفیان برای کتاب «باب الهوا»
بخش موسیقی نواحی:
دیپلم افتخار به احسان جوکار برای آلبوم «حرا»
جایزه باربد برای محسن شریفیان آلبوم «لوکا»
بخش موسیقی دستگاهی: آهنگسازی موسیقی بی‌کلام
دیپلم افتخار به محمد علی نجف پور برای آلبوم «اوراد»
خوانندگی موسیقی دستگاهی: دیپلم افتخار به سید محسن حسینی برای آلبوم «جز عشق ندارم هنری» دریافت
جایزه باربد آهنگسازی موسیقی معاصر و ارکسترال ایرانی بی‌کلام امیر حسین سمیعی برای آلبوم «اروند»
بخش موسیقی پاپ
دیپلم افتخار خوانندگی موسیقی پاپ و تلفیق به غلامرضا صنعتگر و عارف علیزاده برای آلبوم «تهران جان»
جازه باربد به وهاب ابراهیمی برای آلبوم «باید ستاره شد»

نقد و بازتاب

جشنواره موسیقی فجر به‌عنوان مهم‌ترین رویداد موسیقی رسمی کشور، همواره با بازتاب‌های گسترده‌ای در رسانه‌ها و میان اهالی موسیقی همراه بوده است.

بازتاب مثبت

بخش بزرگی از منتقدان و هنرمندان، جشنواره را فرصتی برای معرفی آثار تازه و آشنایی مخاطبان با جریان‌های گوناگون موسیقی دانسته‌اند. این جشنواره در معرفی موسیقی نواحی ایران و پاسداشت موسیقی کلاسیک ایرانی نقش پررنگی داشته و حضور گروه‌های خارجی در دوره‌های اخیر، آن را به بستری برای دیپلماسی فرهنگی نیز تبدیل کرده است.^[۲]^[۳]

نقدها و چالش‌ها

با وجود جایگاه مهم جشنواره، انتقادهایی همواره متوجه آن بوده است. برخی از مهم‌ترین نقدها عبارت‌اند از:

ساختار اجرایی: منتقدان می‌گویند در برخی دوره‌ها برنامه‌ریزی اجراها پراکنده و فاقد انسجام بوده است.^[۴]
کم‌توجهی به موسیقی مستقل و زیرزمینی:** هنرمندان جوان و گروه‌های مستقل موسیقی پاپ و راک کمتر فرصت حضور در جشنواره یافته‌اند.^[۵]
کیفیت فنی و داوری: برخی کارشناسان کیفیت برگزاری در بخش داوری آثار (به‌ویژه در «جایزه باربد») را شفاف نمی‌دانند و خواستار معیارهای روشن‌تر هستند.^[۶]
تمرکز بیش از حد بر تهران: بیشتر اجراها در پایتخت برگزار می‌شود و دسترسی مخاطبان شهرستان‌ها به جشنواره محدود است.^[۷]

بازخورد بین‌المللی

شرکت گروه‌هایی از کشورهای مختلف در سال‌های اخیر سبب شده جشنواره در رسانه‌های خارجی نیز بازتاب داشته باشد. برخی نشریات خارجی آن را «مهم‌ترین رویداد موسیقی ایران» توصیف کرده‌اند.^[۸]