آزادسازی خرمشهر
آزادسازی خرمشهر از اهداف عملیات بیت‌المقدس در دوران دفاع مقدس بود که بعد از ۲۶ روز نبرد، در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۶۱ انجام شد. امام خمینی(ره) در پیام تاریخی خود، خطاب به مردم ایران گفت: «خرمشهر را خدا آزاد کرد». این رویداد مورد توجه رسانه‌های داخلی و خارجی و هنرمندان ایرانی قرار گرفت.
تأسیس موزه جنگ خرمشهر با هدف معرفی ایستادگی و مقاومت مردم خرمشهر در باز پس‌گیری این شهر از چنگ رژیم بعث از دیگر اتفاقات هنری و رسانه‌ای است که در طی این سال‌ها اتفاق افتاده است.
روند آزادسازی
بعد از اشغال ۵۷۸ روزه شهر خرمشهر به دست رژیم بعث عراق، ارتش جمهوری اسلامی ایران (به فرماندهی علی صیاد شیرازی) و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (به فرماندهی محسن رضایی و احمد متوسلیان) در عملیاتی مشترک با نام عملیات بیت‌المقدس توانستند این شهر را در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۶۱ به‌طور کامل آزاد کرده و پرچم جمهوری اسلامی ایران بر فراز مسجد جامع این شهر به اهتزاز در آمد. در جریان آزادسازی خرمشهر حدود ۱۶ هزار نیروی عراقی کشته و زخمی شده و ۱۹ هزار نفر از آن‌ها به اسارت نیروهای ایرانی در آمدند.
بازتاب‌های هنری به آزادسازی خرمشهر
آزادسازی خرمشهر از سال ۱۳۶۱ تاکنون مورد توجه اهالی هنر و فرهنگ ایران اسلامی بوده است. از زمان انتشار خبر آزادسازی خرمشهر و بیرون راندن نیروهای بعث عراق توسط رزمندگان ایرانی، شاعران، فیلمسازان، کارگردانان، نویسندگان، طراحان، تهیه‌کنندگان، نقاشان، خوانندگان و مداحان مختلفی پا به عرصه گذاشته و این رویداد میهنی را مورد توجه خود قرار داده‌اند.
تابلوی معروف «به خرمشهر خوش آمدید. جمعیت، ۳۵ میلیون نفر » از کارهای خلاقانه شهید بهروز مرادی است.
کتاب
نویسندگان ایرانی با الهام‌گیری از وقایع پیش آمده در جریان آزادسازی خرمشهر و رشادت‌های مردم آن دیار دست به قلم شده و کتاب‌هایی در موضوع اِشغال و آزادسازی خرمشهر نوشته‌اند که برخی از آن‌ها عبارت است از:
- آزادی خرمشهر؛
- کالک‌های خاکی؛
- مأموریت در خرمشهر؛
- اطلس حماسه خرمشهر؛
- اطلس خرمشهر در جنگ؛
- دا: خاطرات سیده زهرا حسینی؛
- روز شمار، جلد نوزدهم:آزادسازی خرمشهر؛
- خونین شهر تا خرمشهر (فصل دوم: آزادسازی)؛
- نمایی از مسجد جامع خرمشهر پس از آزادسازی شهر؛
- بازسازی خرمشهر بعد از جنگ تحمیلی (آرمان‌ها و تجربه‌ها)؛
- تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول) (فصل چهارم: پیروزی‌های ایران)؛
- جنگ؛ بازیابی ثبات (فصل سوم: آغاز تحول در جنگ و آزادسازی مناطق اشغالی)؛
- اطلس ۴۱ ثارالله در هشت سال دفاع مقدس (فصل دوم:آزادسازی سرزمین‌های اشغالی)؛
- سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان) (فصل ۳:آزادسازی مناطق اشغالی، تداوم جنگ)؛
- اطلس لشکر ۷، ولی‌عصر(عج) در دوران دفاع مقدس (فصل سوم:آزادسازی سرزمین‌های اشغالی)؛
- با نوای کاروان: روایت محمدصادق آهنگران (گفت‌وگوی دهم:مدیحه سرایی در عملیات‌های آزادسازی)؛
- جوانان اهواز زنده‌اند: روایت سردار احمد غلامپور (گفت‌وگوی پانزدهم: آزادسازی خرمشهر و مسئله پایان جنگ)؛
- درس‌های جنگ مدرن (جلد اول) (فصل پنجم: مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران، ۱۹۸۲-۱۹۸۱م [۶۱-۱۳۶۰ ش])؛
- تاریخ شفاهی دفاع مقدس (روایت حسین علایی) (گفت‌وگوی سیزدهم:عملیات بیت‌المقدس و اهمیت آزادسازی خرمشهر)؛
- تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق در جنگ با جمهوری اسلامی (فصل پنجم:استراتژی دفاع از سرزمین‌های اشغالی ایران)؛
فیلم
فیلمسازان، کارگردانان، بازیگران و تهیه‌کنندگان فیلم و سریال با الهام‌گیری از رشادت‌های صورت گرفته در مسیر آزادسازی خرمشهر دست به کار شده و فیلم‌ها (بلند-کوتاه)و سریال‌های متعددی را در ارتباط با این موضوع ساخته‌اند.
بخشی از هنرهای نمایشی با موضوع آزادسازی خرمشهر عبارت است از:
- روز سوم
- خاک سرخ
- بلمی به سوی ساحل
- حریم مهرورزی
- کیمیا
- کیمیا
- سرزمین خورشید
- دوئل
- قفسی برای پرواز
- در چشم باد
- گل‌های گرمسیری
- کودک و فرشته
واکنش رسانه‌های داخلی و خارجی
در واکنش به خبر آزادسازی خرمشهر، رسانه‌های داخلی و خارجی واکنش نشان داده و هر کدام این خبر را برجسته کردند؛ بخشی از تیتر خبرهای منتشر شده درباره آزادسازی خرمشهر عبارت است از:
- روزنامه خبر جنوب نخستین روزنامه‌ای که خبر آزادی خرمشهر را منتشر کرد.
- روزنامه ایتالیائی ریپوبلیکا در رابطه با فتح خرمشهر می‌نویسد: خرمشهر به ایران بازگشت، شادی در خیابان‌های تهران موج می‌زند، چراغ اتومبیل‌ها روشن است و همه بوق می‌زنند. ندای الله کبر و شلیک‌های هوائی به گوش می‌رسد و مردم به خیابان‌ها ریخته‌اند.
- هفته‌نامه «امل» ارگان جنبش محرومین امل در لبنان: با پایان نبرد «خونین شهر» که به صورت سمبل مقاومت ملت مسلمان ایران و نشان جاودانی بر سینه شهیدان است، انقلاب اسلامی به تسویه حساب نهائی با رژیم جلاد صدام نزدیک می‌شود و صدای الله اکبر که از گلدسته‌های خونین‌شهر بلند می‌شود اعلام می‌کند که مبارزه و پیروزی تا آزادی قدس ادامه دارد.
- رسانه‌های گروهی ژاپن علاوه بر انتشار اخبار چگونگی فتح خرمشهر توسط رزمندگان اسلام در بعضی از تفاسیر خود می‌گویند: فتح خرمشهر نقطه عطفی در جنگ بیست ماهه گذشته بوده است. اکنون تردیدی نیست که سرنوشت این جنگ در دست ایران و امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران است.
- تلویزیون آلمان فدرال اعلام کرد که به گفته ناظران این بزرگترین جشن پیروزی در ایران پس از سرنگونی شاه است.
- روزنامه انگلیسی فاینانشیال تایمز نوشت: سقوط خرمشهر و اسارت هزاران سرباز عراقی را فقط می‌توان یک شکست فاجعه آمیز دانست که ارتش عراق تحقیر ناشی از آن را فراموش نخواهد کرد.
- روزنامه انگلیسی نیوزلاین در مقاله مربوط به آزادسازی خرمشهر، به قشر کارگر انگلیس توصیه می‌کند که از کارگران و مردم ایران درس انقلاب بیاموزند.
- روزنامه مصری الاخبار نوشت: بازپس گرفتن خرمشهر امید عراق به وادار کردن ایران به شناسائی حاکمیت کامل عراق بر شط العرب را از بین برده است.
- روزنامه هندوستان تایمز نوشت: ایرانیان ثابت کردند آنچه در جنگ سرنوشت‌ساز است، اراده جنگیدن است نه اسلحه.
- «عراق آی ان» از قول سخنگوی ارتش عراق اعلام کرد که ارتش این کشور خرمشهر را ترک و تا مرزهای بین‌المللی عقب نشینی کرده است. این خبرگزاری با ابراز تعجب فراوان از این عقب نشینی به تجهیزات و سلاح‌هایی که صدام در اختیار داشته اشاره کرد و گفته بود: با توجه به این تجهیزات نباید چنین اتفاقی روی می‌داده است.
محمد خدادادی، مدیرعامل سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، بازخوانی حماسه فتح خرمشهر و تبیین فرهنگ جهاد برای نسل جدید را از وظایف اهالی رسانه معرفی کرد و درباره آن چنین گفت:
نسل جدید نیازمند گفتمانی است که از فراز این گفتمان، رزمنده اسلام تربیت کنیم و تنها با بازخوانی حماسه رزمندگان اسلام در دوران دفاع مقدس به وی‍ژه حماسه فتح خرمشهر این مهم میسر می شود.
وی با بیان اینکه بحث شناخت حماسه نگاران نیز باید مورد توجه رسانه ها قرار بگیرد، گفت: ما در خصوص کارکرد رسانه‌ها در آزادی سازی خرمشهر کاری انجام نداده‌ایم، از این رو پیشنهاد می‌کنم که همایش حماسه‌نگاران نیز در این ایام برگزار شود.
طرح‌های گرافیکی
برخی از هنرمندان حوزه گرافیک، آزادسازی خرمشهر را به تصویر کشیده‌اند که برخی از این طرح‌ها عبارت است از:
آزادی خرمشهر
آزادسازی خرمشهر
عکس آزادسازی خرمشهر بر روی پول ملی
آزادسازی خرمشهر
شب نگار آزادسازی خرمشهر بر روی برج آزادی تهران
آزادسازی خرمشهر
دیوارنگار میدان فلسطین به مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر
آزادی خرمشهر
مستند
- «مادر جبهه‌ها» روایت زندگی نخستین زنی است که پس از آزادسازی خرمشهر، وارد خاک این شهر شد.
- «خرمشهر آزاد شد»
- «پل آزادی»
- «تنها نترس بدون سلاح»
- «خرمشهر ۸۰ میلیون نفر»
- «فتح خون»
صداهای ماندگار
آزادسازی خرمشهر مورد توجه خوانندگان و نوازندگان ایرانی نیز قرار گرفت و افرادی همچون غلامعلی کویتی‌پور به تولید آثاری همچون ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته پرداختند. علاوه بر کویتی‌پور هنرمندان دیگری نیز عرض ارادت خود را به مقام والای شهیدان و رشادت‌های مردم خرمشهر نشان داده که برخی از آن‌ها عبارت است از:
- «توجه فرمایید: خرمشهر آزاد شد…» با صدای ناصر کاشانی
- «سرود مارش پیروزی»
- «سمفونی حماسه خرمشهر»، استاد مجید انتظامی
- «خجسته باد این پیروزی» با صدای محمد گلریز
- «خرمشهر، شقایق خون رنگ» با صدای شهید سید مرتضی آوینی
- «زخم‌های ماندگار» با صدای «علیرضا عصار»
- «خرمشهر» با صدای «علیرضا عصار»
- «قلب وطن» با صدای علیرضا افتخاری
- «آزاد شهر خونین» با صدای بهروز نجاتی
تئاتر
نمایش تئاتر از دیگر عرصه‌هایی است که هنرمندانی همچون امیر دژاکام، حسین مسافر آستانه، بهاره رهنما، ایوب آقاخانی، مریم منصوری به موضوع خرمشهر در زمان جنگ توجه داشته‌اند.
برخی از نمایش تئاتر که تاکنون به اجرا در آمده عبارت است از:
- نمایش «این زمان و آن زمان» به نویسندگی پژمان شاهوردی و کارگردانی فروزان حسینی
- نمایش «آمده بودیم اینجا بمیریم» به نویسندگی و کارگردانی مریم منصوری
- نمایش «خرمشهر ۱۱» به کارگردانی اصغر خلیلی
- نمایش «برگشتن» به نویسندگی خیرالله تقیانی‌پور
- نمایش «هفت عصر، هفتم پاییز» به نویسندگی و کارگردانی ایوب آقاخانی
- نمایش «آسمان و زمین» به نویسندگی ایوب آقاخانی و کارگردانی امیر دژاکام
- نمایش «جهشه» به کارگردانی علی برجی
برنامه‌های رادیویی
معاونت صدای جمهوری اسلامی ایران هر ساله به مناسبت آزادسازی خرمشهر، برنامه‌های متنوعی تولید کرده که برخی از آن‌ها عبارت است از:
- رادیو ایران: برنامه «فتح‌نامه خرمشهر»، برنامه «پلاک هشت»، برنامه «واژه و خمپاره»
- رادیو معارف: برنامه «حماسه آسمانی»، برنامه «مهربان باشیم» (خاطرات آزادسازی خرمشهر)، برنامه «برگی از تاریخ» (آزادسازی خرمشهر)
- رادیو نمایش: نمایش رادیویی «پیراهن یوسف»، نمایش رادیویی «سیفو» و مجموعه نمایش رادیویی «بازگشت»، نمایش رادیویی «بربط و خنجر»، نمایش رادیویی«خاک خوب»، نمایش رادیویی«سرپناه » و نمایش رادیویی«یازده ماه»
- رادیو جوان: برنامه «سبقت آزاد»، برنامه «خرمشهر آزاد شد»
- رادیو دانش: برنامه «سمفونی عشق» (اهمیت عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر)
- راديو كتاب: برنامه «ديباچه» (چگونگی آزادسازی خرمشهر)
نشست‌های ادبی
اهالی فرهنگ و هنر نیز پیرامون آزادسازی خرمشهر و اهمیت مقاومت و سلحشوری‌های مردم خرمشهر نشست‌هایی همچون «از آزادسازی خرمشهر تا آزادسازی قدس» برگزار کرده‌اند.
نمونه‌ای از اشعار
برخی از شُعرای ایرانی در وصف مقاومت و سلحشوری مردم خرمشهر و آزادسازی آن شعرهایی سروده‌اند که بخشی از آن عبارت است از:
