سید حسن حسینی

سید حسن حسینی

زمینه فعالیت	شعر
ملیت	ایرانی
تاریخ تولد	۱۳۳۵
محل تولد	تهران
محل زندگی	تهران
پیشه	استاد دانشگاه
سبک نوشتاری	شعر نو یا سپید
کتاب‌ها	هم‌صدا با حلق اسماعیل

سید حسن حسینی (زادهٔ ۱ فروردین ۱۳۳۵ در تهران - درگذشت: ۹ فروردین ۱۳۸۳) شاعر آیینی، نویسنده، محقق و مترجم برجسته ایرانی بود. پس از فوت او و در چهارمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان چهره ماندگار در ادبیات معاصر ایران انتخاب شد.

حسينی اگرچه در قالب‌های غزل، مثنوی،‌ شعر سروده اما توجه ویژه‌ای به قالب رباعی داشته است؛ به‌گونه‌ای که او را يکی از تأثیرگذارترین افراد در احيای قالب رباعی، در شعر پس از انقلاب دانسته‌اند و به همين دليل بخش عمده‌ای از شعرهای او در قالب رباعی است.

او در کنار بهره‌گیری از سنت‌های کلاسیک شعر فارسی، رویکردی نوگرایانه‌ای در قالب و محتوا داشت و توانست پل ارتباطی میان مضامین دینی، ملی-حماسی و زبان معاصر برقرار کند و به همین دلیل او را «سیدالشعرای شعر انقلاب» لقب داده‌اند.

حسینی از مؤسسان حوزه هنری انقلاب اسلامی (وابسته به: سازمان تبلیغات اسلامی) بود و در کنار افرادی چون قیصر امین‌پور به توسعه فعالیت‌های ادبی پرداخت. او در ۱۳۶۸ دفتر شعر جوان را برای حمایت از شاعران تأسیس کرد و برای این منظور تلاش‌های بسیاری انجام داد.

اشعار سید حسن حسینی از جهت محتوایی افزون‌بر مضامین ملی و دفاع مقدس، دربردارندۀ اشعار مذهبی، به‌ویژه اشعار عاشورایی نیز است. حسینی نخستین شاعری است که از قالب سپید برای سرودن اشعاری با مضامین آیینی و مذهبی استفاده کرده است؛ «گنجشک و جبرئیل» نام نخستین اثری است که حسینی تمام اشعار آیینی را در قالب شعر سپید سروده است.

از آثار برجسته او می‌توان به مجموعه اشعار عاشورایی «هم‌صدا با حلق اسماعیل» اشاره کرد. حسینی در زمینه ترجمه نیز فعالیت داشت و آثاری از جبران خلیل جبران را به فارسی برگرداند.

سید حسن حسینی

سید حسن حسینی در کنار سلمان هراتی و قیصر امین‌پور

سید حسن حسینی

سید حسن حسینی در کنار قیصر امین‌پور

مستندی کوتاه دربارهٔ سید حسن حسینی و شعر سپید انقلاب

زندگی، تحصیلات و آغاز مسیر هنری

سید حسن حسینی در نخستین روز فروردین ۱۳۳۵، در محله سلسبیل تهران و در خانواده‌ای با وضعیت اقتصادی متوسط دیده به جهان گشود. دوران دبستان و دبیرستان را در تهران گذراند و در سال ۱۳۵۳ موفق به اخذ دیپلم رشتهٔ طبیعی شد. سپس در رشته تغذیه وارد دانشگاه فردوسی مشهد شد و در سال ۱۳۵۸ مدرک کارشناسی خود را دریافت کرد. اما مسیر تحصیلی‌اش را در حوزه زبان و ادبیات فارسی ادامه داد و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری این رشته، به تحصیل پرداخت. او تسلط بالایی به زبان عربی داشت و به زبان‌های ترکی و انگلیسی نیز در حد استفاده از متون تخصصی و مکالمه مسلط بود.

از دوران جوانی، علاقه‌اش به ادبیات و شعر، او را به سمت مطبوعات سوق داد و نخستین سروده‌ها و نوشته‌هایش از سال ۱۳۵۲ در مجلات ادبی پیش از انقلاب، از جمله مجلهٔ فردوسی، منتشر شدند. در سال ۱۳۵۸، با تأسیس حوزهٔ اندیشه و هنر اسلامی به همراه چهره‌هایی چون محمدرضا حکیمی، رخ‌صفت، تهرانی، امامی کاشانی و قیصر امین‌پور، فعالیت‌های ادبی و هنری‌اش وارد مرحله تازه‌ای شد. در این مجموعه، حسینی و امین‌پور مسئولیت بخش شعر و ادبیات را بر عهده گرفتند.

او درباره آغاز سرودن شعر چنین گفته است:

تقریباً از سال ۱۳۵۲ نوشتن و سرودن را آغاز کردم. در مطبوعات قبل از انقلاب، مـجله فردوسی جایی برای عرضه کارهای تمرینی من بود. بعد از انقلاب در سال ۱۳۵۸ با بقیه دوستان، حوزه اندیشه و هنر اسلامی را که بانیانش استاد محمدرضا حکیمی بودند و آقای رخ‌صفت و نیز، آقای تهرانی و آقای آیت‌الله امامی‌ کاشانی، تقریباً می‌شود گفت که راه‌اندازی کردیم و بخش ادبیات و شعرش را من بودم و آقای امین‌پور و دوستان دیگر و آقای سلیمانی در ادبیات داستانی، آقای خسروجردی و آقای صادقی در هنرهای تجسمی و دوستانی مثل آقای سراج و بعدها آقای نفر در موسیقی و بعد هم آقای مخملباف در ادبیات داستانی و تئاتر و بعد هم سینما.

در دوران خدمت سربازی‌اش، با آغاز جنگ ایران و عراق هم‌زمان شد. گرچه در رستهٔ بهداری خدمت می‌کرد، اما به سبب توانایی‌هایش، ادارهٔ رادیو ارتش را برعهده گرفت و تا چند سال پس از آزادسازی خرمشهر، در این مسئولیت باقی ماند. با تداوم جنگ، به حوزه هنری بازگشت، ولی در سال ۱۳۶۶، به علت اختلاف نظر با مدیریت وقت، همراه قیصر امین‌پور و چند تن دیگر از آن مجموعه کناره‌گیری کرد و به تدریس در دانشگاه‌های الزهرا و آزاد اسلامی پرداخت.

تأسیس دفتر شعر جوان

او از سال ۱۳۶۶ به تدریس ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها روی آورد و در ۱۳۶۸ دفتر شعر جوان را برای حمایت از شاعران تأسیس کرد. حسینی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ به دلیل دیدگاه‌های انتقادی‌اش مدتی در انزوا بود، اما در اواخر دهه ۷۰ به فعالیت‌های ادبی بازگشت و در واحد ویرایش رادیو تهران کار کرد. او همچنین در سبک‌شناسی قرآن و زبان‌شناسی حافظ پژوهش‌هایی داشت.

وفات

سیدحسن حسینی در ۹ فروردین ۱۳۸۳ بر اثر سکته قلبی درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. رهبر انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، در پیامی او را ادیبی با فضیلت و خلاق خواند.

ویژگی‌های شعری و نوآوری‌ها

اشعار سید حسن حسینی به‌ویژه در حوزهٔ شعر سپید عاشورایی، از برجسته‌ترین نمونه‌های ادبیات معاصر محسوب می‌شوند. او در کنار بهره‌گیری از سنت‌های کلاسیک شعر فارسی، رویکردی نوگرایانه در قالب و محتوا داشت و توانست پل ارتباطی میان مضامین دینی، حماسی و زبان معاصر برقرار کند. نگاه دقیق و پژوهش‌محور او به سبک‌شناسی، به‌ویژه در سبک هندی، موجب شد تا کلاس‌های آزاد او در حوزه اندیشه و هنر اسلامی در دهه ۱۳۸۰ با استقبال علاقه‌مندان روبه‌رو شود؛ حتی چهره‌هایی از سینما نظیر رسول ملاقلی‌پور در این جلسات شرکت می‌کردند.

در سال ۱۳۷۹، مجموعهٔ کامل غزلیات بیدل دهلوی شامل نزدیک به سه هزار غزل را به‌صورت صوتی ضبط کرد؛ اقدامی کم‌نظیر که نشان‌دهندهٔ دلبستگی عمیق او به شعر کلاسیک و سبک هندی بود.

آثار

حسینی علاوه‌بر سرایش شعر، در حوزه‌های تحقیق، ترجمه و تألیف نیز آثار متعددی پدید آورد. ضبط کامل غزلیات بیدل، پژوهش در زبان‌شناسی حافظ، و بررسی سبک‌شناسی قرآنی از جمله فعالیت‌های مهم او در سال‌های پایانی عمرش بودند. فعالیت‌های او محدود به شعر نبود، بلکه نگاهی بینارشته‌ای داشت که شعر، دین، زبان‌شناسی و هنر را به هم پیوند می‌داد.

آثار سید حسن حسینی

عنوان اثر	نوع اثر	سال انتشار	ناشر	توضیحات
هم‌صدا با حلق اسماعیل	شعر	۱۳۶۳	انتشارات سوره مهر
براده‌ها	تأملات اجتماعی و ادبی	۱۳۶۵	انتشارات سوره مهر
بیدل، سپهری و سبک هندی	پژوهش سبک‌شناسی	۱۳۶۷
گنجشک و جبرئیل	شعر	۱۳۷۰	نشر افق
مشت در نمای درشت	مقایسه ادبیات و سینما	۱۳۷۱	انتشارات سروش
گزیدهٔ شعر جنگ و دفاع مقدس	انتخاب، توضیح و نقد شعر	۱۳۸۷	انتشارات سوره مهر
نوشداروی طرح ژنریک	شعر طنز	۱۳۸۵	انتشارات سوره مهر	تقدیم به سهراب سپهری
طلسم سنگ	نثرهای عاشورایی	۱۳۸۵	انتشارات سوره مهر
در ملکوت سکوت	شعر	۱۳۸۸	انتشارات انجمن شاعران ایران	به کوشش قیصر امین‌پور
از شرابه‌های روسری مادرم	شعر		انتشارات انجمن شاعران ایران
سفرنامهٔ گردباد	شعر		انتشارات انجمن شاعران ایران
تنها طرف آفتاب را گرفت	شعر	۱۳۸۹	انتشارات انجمن شاعران ایران
بال‌های بایگانی	شعر	۱۳۹۱	نشر افق	مجموعه اشعار منتشرنشده به کوشش ساعد باقری و سهیل محمودی
سکانس کلمات	مقالات، روایات و خاطرات	۱۳۹۲	نشر نی
فستیوال خنجر	شعر طنز	۱۳۹۳	انتشارات سوره مهر	به کوشش اسماعیل امینی
مجموعه اشعار سید حسن حسینی	شعر	۱۳۹۶	کتاب آبی	تمامی اشعار به همراه اشعار منتشرنشده
حمام روح	ترجمه	۱۳۶۴		گزیده آثار جبران خلیل جبران
نگاهی به خویش	ترجمه			مصاحبه با شاعران و نویسندگان معاصر عرب
شعر و آیینه	ترجمه	۱۳۸۸	انتشارات سروش	ترجمه کتاب فن‌الشعر احسان عباس
خوانش متن کامل غزلیات بیدل دهلوی	صوتی		انتشارات انجمن شاعران ایران	لوح فشرده

مستندها درباره حسینی

• مستند «مشت در نمای درشت»: به کارگردانی و تهیه‌کنندگی محمدصالح حجت‌الاسلامی و محصولی از مرکز هنری رسانه‌ای سلوک، باموضوع فراز و فرودهای زندگی سیدحسن حسینی است.
• مستند «شاعر براده‌ها» عنوان مستندی است از مجموعه مستند «چونان سرو» (سری دوم) که به بررسی زندگی شاعر فقید، سید حسن حسینی از زبان دوستان و آشنایان او می‌پردازد.

نمونه‌ای از شعر

زمزمۀ خون شهیدان

خطبۀ خون تو آغاز نمازی دگر است

جسم گلگون تو آیینۀ رازی دگر است

پیر شیراز وضو ساخته از چشمۀ عشق

غرق در خلسۀ خونین نمازی دگر است

جسم صد چاک تو هر چند فتاده‌ست به خاک

مرغ جانت یله در اوج و فرازی دگر است...

بعد از این ساز دل زخمی ما را، یارا

پنجۀ خاطره‌ات زخمه‌نوازی دگر است...

سالکان ره توحید، مبادا سستی!

که فراروی شما راه درازی دگر است

در کف پیک سحر تا گذرد از دل شب

پاره‌های تن خورشید جوازی دگر است

نشود زمزمۀ خون شهیدان خاموش

سوز عرفانی این نغمه ز سازی دگر است

غزل قیصر امین‌پور در رثای سید حسن حسینی

'

سنگ ناله می‌كند: رود، رود بی‌قرار

كوه گریه می‌كند: آبشار، آبشار!

آه سرد می‌كشد باد، باد داغدار

خاك می‌زند به سر، آسمان سوگوار

سرو از كمر خمید، لاله واژگون دمید

برگ و بار باغ ریخت، سبز سبز در بهار

ذره ذره آب شد، التهاب آفتاب

غرق پیچ‌وتاب شد، جست‌وجوی جویبار

در لبش ترانه‌ آب، از گدازه‌های درد

در دلش غمی مذاب، صخره صخره كوهوار

از سلاسه سحاب، از تبار آفتاب

آتش زبان او، ذوالفقار آب‌دار

باورم نمی شود، کی کسی شنیده است

زیر خاك گم شوند، قله‌های استوار؟

بی‌تو گر دمی زنم، هر دمی هزار غم

روی شانه‌ی دلم، هر غمی هزاربار

هر چه شعر گل كنم،‌ گوشه‌ی جمال تو!

هر چه نثر بشكفم، پیش پای تو نثار!

جوایز و افتخارات

• در سال ۱۳۶۸، سید حسن حسینی به همراه قیصر امین‌پور موفق به دریافت جایزه ادبی نیما یوشیج شد؛ جایزه‌ای که نشان‌دهندهٔ تأثیرگذاری او در جریان شعر معاصر ایران بود. فعالیت‌های ادبی و هنری او در دوره‌ای از تاریخ معاصر ایران شکوفا شد که ادبیات متعهد و انقلابی در حال شکل‌گیری بود و حسینی از پایه‌گذاران این جریان به‌شمار می‌رفت.