شورای عالی انقلاب فرهنگی
| مرجع عالی سیاستگذاری فرهنگی، آموزشی و پژوهشی جمهوری اسلامی ایران | |
 | |
| نام سازمان | شورای عالی انقلاب فرهنگی |
|---|---|
| بنیان‌گذار | امام خمینی |
| بنیادگذاری | ۱۹ آذر ۱۳۶۳ |
| گونهٔ سازمان | نهاد سیاستگذاری فرهنگی |
| حوزهٔ قدرت | جمهوری اسلامی ایران |
| زمینه فعالیت | سیاستگذاری، تدوین ضوابط و نظارت در حوزه فرهنگ، آموزش و پژوهش |
| تأسیس | ۱۳۶۳ |
| رئیس کنونی | حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه (دبیر از ۱۴۰۱) |
| وضعیت | فعال |
| گروه بالادست | نظام جمهوری اسلامی ایران |
| گروه زیردست | شوراهای اقماری (شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، شورای فرهنگ عمومی، شورای توسعه فرهنگی قرآنی، شورای عالی جوانان و نوجوانان، شورای هدایت استعدادهای درخشان، شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش و…) |
شورای عالی انقلاب فرهنگی، (تأسیس ۱۹ آذر ۱۳۶۳) مرجع عالی سیاستگذاری، تعیین خط مشی، هم‌آهنگی میان دستگاه‌ها و نهادها متولی، راهبری و هدایت مسائل فرهنگی، آموزشی و پژوهشی در چارچوب سیاست‌های کلی نظام در جمهوری اسلامی ایران است. این شورا در سال ۱۳۶۳ با مأموریت تصحیح و ارتقاء فرهنگ و سازماندهی امور فرهنگی برای حفظ استقلال و تحکیم و تعمیق تدیّن و فرهنگ دین باوری و در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی با فرمان امام خمینی تشکیل شده است.
در مأموریت‌های اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی مسائلی چون فهم و تبیین ماهیت فرهنگی انقلاب اسلامی، بازآرایی مداوم جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و پیشرفت‌های فرهنگی کشور متناسب با ظرفیت‌ها و شایستگی‌های ایران ذکر شده که باید در سه حوزه سیاستگذاری، تدوین ضوابط و نظارت پیش رود.
سازماندهی امور فرهنگی، هم‌آهنگی میان دستگاه‌ها و نهادهای متولی و تعمیق تدین و فرهنگ جهت تحقق تمدن نوین اسلامی از مسائل ذکر شده در مأموریت‌های این شورا است.
مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان نهاد تنظیم گر و بالادستی فرهنگ کشور در حکم قانون بوده و لازم الاجراست؛ هرچند سازوکار اجرایی این قوانین ذکر نشده و همین موضوع باعث اختلال در عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی شده است.
در سال‌های اخیر انتقادات بسیاری نسبت به عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی از سوی فعالان حوزه فرهنگی کشور شکل گرفته. عمده این انتقادات ناظر به عدم نقش آفرینی شورا در مسائل فرهنگی کشور و غایب بودن این نهاد در شرایط خطیر کشور در عرصه فرهنگی است. کم‌کاری و عدم نقش آفرینی شورای عالی انقلاب فرهنگی به خصوص با اهتمام و توجه مکرر رهبر جمهوری اسلامی ایران نسبت به امر فرهنگ مقایسه شده است.
حسن رحیم پور ازغدی یکی از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، در گفتگویی این شورا را «عملاً تعطیل» توصیف کرده است. یکی از برنامه‌های تلویزیونی نیز عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی را با اکتفا به سندنویسی و تولید متون کم فایده یاد کرده است.
رهبر جمهوری اسلامی ایران بارها نسبت به عملیاتی نشدن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تذکر داده و نسبت به این موضوع گلایه کرده است. آیت الله خامنه ای در دیدار با معلمان در سال ۱۳۹۶ گفته است: «بنده از شورای عالی انقلاب فرهنگی هم گله‌مند هستم؛ آنها باید مراقبت می‌کردند، نباید اجازه می‌دادند این کار تا اینجا پیش بیاید که ناچار بشویم ما جلوی آن را بگیریم و ما وارد قضیّه بشویم.» در دیداری با نخبگان و استعدادهای علمی گفته است: «... به این سند عمل نشده و شورای عالی انقلاب فرهنگی باید مطالبه کند.»
روزنامه فرهیختگان در گزارشی اعلام کرد تا سال ۱۳۹۸ تنها ۲۷ درصد از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی اجرا شده است. در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی در یک بازه ۵ ماهه حتی یک جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز برگزار نشد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی دارای شوراهای اقماری مانند شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، شورای فرهنگ عمومی، شورای توسعه فرهنگی قرآنی، شورای عالی جوانان و نوجوانان، شورای هدایت استعدادهای درخشان، شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش و… است.
این شورا متشکل از ۱۰ عضو حقیقی و ۱۹ عضو حقوقی است. در حال حاضر و از سال ۱۴۰۱ حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه با حکم آیت الله سید علی خامنه ای به سمت دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی منصوب شده است.
تاریخچه
پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ و به‌دنبال آن استقرار نظام جمهوری اسلامی به‌جای نظام ستم‌شاهی پهلوی، تغییر و تحول بنیادینی را در عرصه‌های گوناگون اجتماعی به وجود آورد؛ چراکه تحول در نظام از طریق تحول در بنیادها و ساختارها تحقق می‌یابد. در این راستا مقوله «فرهنگ» از جایگاه ویژه و پایگاه ممتازی برخوردار بوده، به‌طوری که تصور تغییر در نظام بدون تغییر در فرهنگ حاکم بر آن، تصوری ناموجه است.
صدور پیام نوروزی امام خمینی(ره) را در اول فروردین ۱۳۵۹، باید نقطه عطفی در تاریخ انقلاب فرهنگی دانست. ایشان در بند «۱۱» این پیام بر ضرورت ایجاد «انقلاب اساسی در دانشگاه‌های سراسر کشور»، «تصفیه اساتید مرتبط با شرق و غرب» و «تبدیل دانشگاه به محیطی سالم برای تدوین علوم عالی اسلامی» تأکید کردند.
وظایف
از جمله وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی، می‌توان در سه حوزه سیاستگذاری، تدوین ضوابط و نظارت تقسیم‌بندی نمود:
حوزه سیاستگذاری: تهیه و تدوین سیاست‌ها و طرح‌های راهبردی کشور در زمینه‌های مختلف فرهنگی از جمله در حوزه‌های زنان، تبلیغات، اطلاع‌رسانی، چاپ و نشر، بیسوادی، دانشگاه‌ها، برقراری روابط علمی و پژوهشی و فرهنگی با سایر کشورها، همکاری حوزه و دانشگاه، فعالیت‌های دینی و معنوی، تهاجم فرهنگی و سایر حوزه‌های فرهنگی مربوطه از جمله وظایف سیاستگذاری این شورا محسوب می‌شود.
تدوین ضوابط:تعیین ضوابط تأسیس مراکز علمی و آموزشی و نیز ضوابط گزینش مدیران و استادان و دانشجویان از جمله وظایف این شورا است.
نظارت: بررسی و تحلیل شرایط فرهنگی ایران و جهان، بررسی الگوهای توسعه و پیامدهای فرهنگی آن، بررسی وضع فرهنگ و آموزش کشور و نیز نظارت بر اجرای مصوبات شورا از جمله وظایف نظارتی شورای عالی انقلاب فرهنگی است
اعضا
اعضای این شورا به دو دسته اعضای حقیقی و حقوقی تقسیم می‌شوند که هر پنج سال یک‌بار تغییر می‌کنند. تعیین اعضای این شورا توسط رهبری صورت می‌گیرد. اعضای غیر دائم شامل مسئولان دستگاه‌های دیگر به تناسب موضوع دعوت شده و با حق رای در شورا شرکت می‌کنند.
اعضای حقیقی
- سید سعیدرضا عاملی
- علیرضا اعرافی
- ایمان افتخاری
- امیرحسین بانکی پورفرد
- حمید پارسانیا
- عادل پیغامی
- غلامعلی حداد عادل
- حسن رحیم‌پور ازغدی
- علی‌اکبر رشاد
- محمدحسین ساعی
- ابراهیم سوزنچی کاشانی
- منصور کبگانیان
- علی لاریجانی
- محمود محمدی عراقی
- محمدرضا مخبر
- سید مرتضی میرباقری
- صادق واعظ‌زاده
- احمد واعظی
- عبدالحسین خسروپناه (دبیر شورا)
اعضای حقوقی
- رئیس قوهٔ مجریه - محمد مخبر (رئیس شورای موقت ریاست جمهوری)[یادداشت ۱]
- رئیس قوهٔ مقننه - محمدباقر قالیباف (نایب رئیس اول شورا)
- رئیس قوهٔ قضائیه - غلامحسین محسنی اژه‌ای (نایب رئیس دوم شورا)
- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی - محمد مهدی اسماعیلی
- وزیر علوم، تحقیقات و فناوری - محمد علی زلفی گل
- وزیر آموزش و پرورش - رضامراد صحرایی
- معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور - انسیه خزعلی
- رئیس سازمان صدا و سیما - پیمان جبلی
- رئیس سازمان تبلیغات اسلامی - محمد قمی
- رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده - کبری خزعلی
دبیرخانه
دبیرخانهٔ شورای عالی انقلاب فرهنگی با هدف کارشناسی هرچه بهتر مصوبات شورای عالی و پشتیبانی علمی، پژوهشی تشکیل شد که علاوه بر نقش اداری و پشتیبانی علمی و پژوهشی، نظارت و ارزیابی و هماهنگی و پیگیری اجرایی شدن مصوبات شورا را نیز بر عهده دارد. از تاریخ 27 دی‌ماه 1401 دبیر این شورا به عهده عبدالحسین خسروپناه محول شده است.
سازمان‌های وابسته
مؤسسات
- فرهنگستان زبان و ادب فارسی
- فرهنگستان علوم
- فرهنگستان علوم پزشکی
- فرهنگستان هنر
- جهاد دانشگاهی
- دانشگاه آزاد اسلامی
- مرکز نشر دانشگاهی
- سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)
- سازمان مدارس غیرانتفاعی و مشارکت‌های مردمی
- انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
- دفتر جذب نخبگان
- شورای جذب خبرگان بدون مدرک دانشگاهی
- هیئت مرکزی گزینش استاد
- هیئت مرکزی گزینش دانشجو
- کمیته مرکزی انضباطی دانشجویان
- کمیته مطالعه و برنامه‌ریزی آزمون ورودی دانشگاه
- کمیته بررسی و ارزیابی دائمی وضع آموزش در کشور
- سازمان دانش‌آموزی جمهوری اسلامی ایران
- مرکز تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری
- هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی
نهادها
- کمیسیون مشورتی شورای عالی انقلاب فرهنگی
- هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی
- هیئت نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی
- مرکز دریافت گزارش عملکرد دستگاه‌های مشمول اصل ۵۰ اصول سیاست فرهنگی کشور
شوراها
شوراهای اقماری وابسته
- شورای توسعه فرهنگ قرآنی (مصوبه جلسه ۶۴۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی)
شوراهای اقماری مرتبط
- شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی
- شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
- شورای عالی جوانان
- شورای فرهنگ عمومی
- شورای عالی اطلاع‌رسانی
- شورای عالی آموزشهای علمی - کاربردی
- شورای پژوهشهای علمی کشور
- شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
- شورای هدایت استعدادهای درخشان
- شورای تدوین کتابهای تعلیمات دینی مدارس
- شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش
- شورای نظارت بر ساخت، طراحی، واردات و توزیع اسباب بازی کودکان
- شورای هماهنگی تشکل‌های دانش آموزی
- شورای نظارت بر انتخاب، ساخت و نصب مجسمه و یادمان در میدان‌ها و اماکن عمومی
- شورای اسلامی شدن مراکز آموزشی
شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده
«شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی» در تیر ۱۳۶۷ تأسیس شد. سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلان، در مسایل فرهنگی و اجتماعی زنان و ایجاد هماهنگی‌های لازم در این امور از برنامه‌های این شورا اعلام گردیده‌است.
طرح توسعه فرهنگ عفاف و حجاب از مصوبات این شورا بود که در فروردین ۱۳۸۲ در دوران ریاست جمهوری خاتمی و ریاست خاتمی بر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد ولی پس از روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد به دستگاه‌ها ابلاغ گردید. بر اساس این طرح پلیس حق تعیین پوشش مردم را یافته‌است.
طرح ارتقای امنیت اجتماعی و آیین‌نامه اجرایی اصول و سیاست‌های بهینه‌سازی حضور زن در سینما توسط دولت احمدی‌نژاد با استناد به مصوبات این شورا اجرا گردید. در حال حاضر کبری خزعلی ریاست این شورا را بر عهده دارد و پیشتر زهرا آیت‌اللهی رئیس این شورا بود.
یادداشت
- ↑ محمد مخبر سیاستمدار و مدیر اجرایی ایرانی است که از سال ۱۴۰۰ در دولت سیزدهم به‌عنوان هفتمین معاون اول رئیس‌جمهور ایران و پس از درگذشت شهادت‌گونه رئیس‌جمهور حجت الاسلام دکتر سیدابراهیم رئیسی در سانحه سقوط بالگرد براساس اصل ۱۳۱ قانون اساسی تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری جدید و زودهنگام، به‌عنوان رئیس شورای موقت ریاست‌جمهوری، مشغول به کار است.
برای مطالعه بیشتر
