آیت‌الله بروجردی • سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای • امام خمینی
محل تحصیل
تبریزو قم
سیاسی
شرکت در تدوین قانون اساسی
اجتماعی
تأسیس مؤسسه تعلیماتی - تحقیقاتی امام صادق (ع)
جعفر سبحانی تبریزی (زادهٔ ۲۰ فروردین ۱۳۰۸ در تبریز) مشهور به آیت‌الله سبحانی مرجع تقلید و از اساتید حوزه علمیه، ساکن قم است. ایشان در فقه، اصول، تفسیر و علم کلام تخصص دارند و از مدیران دارالتبلیغ اسلامی و نویسندگان مجله مکتب اسلام در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی ایران و نماینده مردم آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان قانون اساسی بودند.
سبحانی تبریزی آثار متعددی دربارهٔ علوم اسلامی نوشته است. کتاب‌های الموجز، فروغ ابدیت، منشور جاوید (تفسیر موضوعی قرآن)، آیین وهابیت، منشور عقاید امامیه از جمله آن‌هاست. برخی از آثار او از کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه به‌شمار می‌رود.
زیست علمی
خاطره آیت‌الله سبحانی از احترام ویژه امام خمینی به آیت الله بروجردی
تحصیل در تبریز: آیت‌الله سبحانی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی، یادگیری متون ادب فارسی نظیر «گلستان»، «بوستان»، «تاریخ معجم»، «نصاب الصبیان» و «ابواب الجنان» را در مکتب‌خانه مرحوم میرزا محمود فاضل (فرزند فاضل مراغی و از شاگردان شیخ اعظم انصاری) آغازکردد. سبحانی تبریزی تحصیل دروس حوزوی را از ۱۴ سالگی شروع کرد و به مدت پنج سال در مدرسه علمیه طالبیه، نزد اساتیدی چون حاج شیخ حسن نحوی، شیخ علی‌اکبر نحوی، و میرزا محمدعلی مدرس خیابانی (صاحب کتاب ریحانة الأدب) ادامه داد.
هجرت به شهر قم: جعفر سبحانی در سال ۱۳۲۵ برای ادامه تحصیل عازم قم شد و در دروس آیت‌الله حاج میرزا محمد مجاهدی تبریزی، آیت‌الله حاج میرزا احمد کافی و آیت‌الله گلپایگانی شرکت کرد. وی همچنین در درس‌های خارج فقه و اصول اساتیدی نظیر آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله حاج سید محمد حجت کوه‌کمری و مرحوم آیت‌الله امام خمینی شرکت کرد.
جعفر سبحانی فلسفه، کلام و تفسیر را تحت نظر اساتیدی چون آیت‌الله حاج سید محمد بادکوبه‌ای و آیت‌الله علامه سید محمدحسین طباطبایی فرا گرفت.
تدریس: ایشان تدریس دروسی مانند ادبیات عرب، معالم و لمعتین، فرائدالاصول، مکاسب و کفایه شیخ انصاری و شرح منظومه را از سال ۱۳۲۱ آغاز کرد و تدریس خارج فقه و اصول را از سال ۱۳۵۴ شروع نمود.
شاگردان: از جمله شاگردان آیت‌الله سبحانی می‌توان افراد ذیل را نام برد: رضا استادی - مهدی شب‌زنده‌دار - یوسف صانعی - زهره صفاتی - علی ربانی گلپایگانی - عبدالحسین خسروپناه - مهدی هادوی تهرانی
حضرت آیت‌الله سبحانی: رهبر انقلاب فردی شایسته و واقعاً دلسوز است هم اسلام را و هم نظام را فهمیده و بالاخره یک فرد جامع و به اصطلاح جامع الفضائل هستند.
مرجعیت: جعفر سبحانی پس از درگذشت آیت‌الله شیخ جواد تبریزی در ۲۹ آبان ۱۳۸۶، رساله عملیه خود را منتشر کرد.
تألیفات علمی: آیت‌الله سبحانی آثار بسیاری در زمینه‌های مختلف علوم دینی از جمله فقه، کلام، فلسفه، تفسیر و تاریخ تألیف کرده است. برخی از مهم‌ترین آثار وی شامل *المحاضرات فی الالهیات*، *بحوث فی‌الملل و النحل*، *کلیات فی علم الرجال* و *اصول الحدیث و أحکامه* است که به عنوان متون درسی در حوزه علمیه پس از انقلاب اسلامی معرفی شده‌اند.
درس اخلاق حضرت آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی
فعالیت‌های علمی
بحث تاریخی: عاملین سقوط بغداد در زمان خلافت عباسیان
آیت‌الله سبحانی در سال ۱۳۷۰مؤسسه آموزشی عالی امام صادق (ع) را به‌عنوان مرکز تخصصی علم کلام در حوزه علمیه قم تأسیس کرد. این مؤسسه در مقاطع مختلف تحصیلی به آموزش و پژوهش در زمینه‌های علم کلام و وهابیت‌شناسی می‌پردازد. سبحانی همچنین یکی از اعضا و مؤسسان مجله مکتب اسلام است.
فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
ودای آیت‌الله سبحانی با پیکر شهید آیت‌الله رئیسی
آیت‌الله سبحانی در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی نقش فعالی داشت و در واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ مشارکت کرد. وی در اعتراضات علیه زندانی‌شدن امام خمینی و جمعی از علما مشارکت داشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت‌الله سبحانی به‌عنوان نماینده استان آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان قانون اساسی حضور یافت.
بزرگداشت‌ها
در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۸۹ همزمان با بزرگداشت سالروز وحدت حوزه و دانشگاه از شخصیت علمی حضرت آیت‌الله سبحانی تجلیل شد. در این مراسم که به همت نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها و دانشگاه علوم و معارف اسلامی در مؤسسه امام صادق (ع) قم برگزار شد، آیت‌الله سبحانی که در تدوین کتاب‌های معارف اسلامی تلاش چشمگیری داشته است، مورد تقدیر قرار گرفت.
در سال ۱۳۹۰، آیت‌الله سبحانی به‌عنوان شخصیت برجسته علمی در سیزدهمین همایش کتاب سال حوزه معرفی شد و از خدمات علمی، فرهنگی و تدریس ایشان تقدیر به عمل آمد.
در ۱۱ بهمن ۱۳۹۱ در مراسم اختتامیه هجدهمین المپیاد بین‌المللی قرآن و حدیث جامعه المصطفی العالمیه از خدمات قرآنی آیت‌الله سبحانی تجلیل شد.
۱۰ اسفند ۱۳۹۱ در همایش بزرگداشت مجله درس‌هایی از مکتب اسلام از آیت الله مکارم‌شیرازی و آیت الله سبحانی دو مرجع بزرگ تقلید شیعه تجلیل شد. این همایش که با حضور آیت الله سبحانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و آیت الله حسینی بوشهری مدیر حوزه‌های علمیه در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم برگزار شد، از خدمات علمی آیات عظام مکارم شیرازی و سبحانی به پاس پایه‌گذاری مجله مکتب اسلام تقدیر شد.
معرفی شخصیت علمی و اخلاقی آیت‌الله سبحانی در مستند علامه ذوالفنون
مؤسسه فرهنگی هنری راسخون مستندی پیرامون شخصیت علمی و معنوی آیت‌الله سبحانی با عنوان علامه ذوالفنون، تولید کرده است. این مستند در سه قسمت منتشر شده است.
دیدار و گفت‌وگوی آیت‌الله سبحانی با مقام معظم رهبری (دفتر رهبر معظم انقلاب اسلامی) ۲۸ شهریور ۱۳۹۳به ترتیب از راست به چپ: ابوالحسن بنی‌صصدر، ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی در۲۷ مرداد ۵۸
گفتاورد
آیت الله سبحانی در پاسخ به سؤالی دربارهٔ حجاب نظر خود را در این خصوص بیان کرد.
خبرگزاری حوزه نوشت: متن سؤال از آیت الله سبحانی و پاسخ این مرجع تقلید به این شرح است:
سؤال: آیت الله سبحانی (دام عزه العالی) با توجه به ارائه دیدگاه حضرت عالی در باب رعایت واجبات شرعی از جمله حجاب، برخی از رسانه‌ها آن را به درستی منعکس نکرده‌اند. خواهشمند است برای رفع سوء فهم، نظرات خود را در این باره یک بار دیگر، بیان نمایید.
پاسخ:
بسم الله الرحمن الرحیم
اینجانب در مسجد اعظم پس از فراغت از درس خارج اصول دو مطلب را یادآور شدم.
مطلب نخست، این که حجاب اجباری دو تفسیر دارد. تفسیر اول آن غلط و تفسیر دوم آن مورد اتفاق همه علماء اسلام است.
اما تفسیر غلط این که اگر زن بیحجابی، در کوچه و خیابان مشاهده شد، مأمور دولتی فوراً چادری به دست بگیرد و بر سر او بیفکند و او را مجبور به رعایت حجاب کند.
این تفسیر مسلماً غلط و احدی از عالمان اسلامی چنین فتوایی نداده است.
اما تفسیر دوم و صحیح آن، این است که منکرات بر دو نوع است:
فردی منکری را در دور از چشم مردم در خانه خود انجام می دهد، تکلیف او با خدا است و ما دربارهٔ او تکلیفی نداریم.
منکری که وجود آن مضر به حال جامعه است مسلماً حکومت اسلامی باید از چنین منکراتی جلوگیری کند. کسی بخواهد آشکارا مشروب خواری کند یا قمار بازی، کند. مسلماً یک چنین منکراتی مایه گسترش گناه در جامعه می شود. بیحجابی نیز از این منکرات است که سبب می شود گناه در میان جوانان گسترش پیدا کرده و عفت عمومی خدشه دار شود. باید به گونه ای برنامه‌ریزی شود که چنین منکری در خارج تحقق پیدا نکند. (این برنامه‌ریزی اعم از فرهنگی، اجتماعی و روان‌شناسی، اقتصادی و قضایی و انتظامی است) دلیل این سخن حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است:
إِنَّ الْمَعْصِیَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تُضِرَّ إِلَّا عَامِلَهَا وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِیَةً وَ لَمْ یُغَیَّرْ عَلَیْهِ أَضَرَّتِ الْعَامَّةَ
(هر گاه بنده خدا گناهی را در پنهان انجام دهد ضرر آن متوجه خود اوست ولی اگر آشکار انجام بدهد و از آن جلوگیری نشود به جامعه ضرر میزند)
یادآور شدم که نویسنده ای که مسئله حجاب اجباری را مطرح می کند و میگوید: بله اگر بیحجابی به مرحله ایی برسد که مایه ابتذال و گسترش گناه شود باید از آن جلوگیری کرد.
در پاسخ سخن ایشان یادآور شدم که اصولاً بیحجابی یک صورت بیش ندارد و آن همان صورتی که خود او متذکر شده است.
آیا می توان جاذبه جنسی میان برهنگان و بی حجابان و جوانان امروز که سن ازدواج آنان بالا رفته است انکار کرد؟ مسلماً این نوع گناه آشکار، اخلاق جوانان را فاسد می سازد.
مطلب دومی که یادآور شدم این است. امر به معروف دو مرحله دارد. مرحله نخست: مرحله نصیحت و تذکر است و این از آن عموم مردم است، البته شرایطی هم دارد. مرحله دوم جلوگیری از منکرات است که از آن حکومت اسلامی است. امام صادق (علیه السلام) چنین می فرمایند: انما هو علی القوی المطاع العالم بالمعروف من المنکر، لا علی الضعیف الذی لا یهتدی سبیلا الی ایّ من ایّ یقول من الحق الی الباطل، و الدلیل علی ذلک کتاب الله عزوجل قوله… وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ
امر به معروف وظیفه قدرت نیرومندی است که اطاعت مردم برگردن آنها است. معروف را از منکر تمیز میدهد. این وظیفه ربطی به انسان ناتوان که راهی به جایی نمی برد، ندارد. و شاید حق را از باطل باز نمی‌شناسد.
اتفاقاً آیه ۴۱ سوره حج ناظر به همین قسم دوم همین گروه نیرومند است که اجرای امر به معروف بر عهده آنها است. آنجا که میفرماید:
الَّذینَ إِن مَکَّنّاهُم فِی الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّکاةَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمورِ
آنان که به آنها قدرت دادیم کسانی هستند که نماز را پرپا می سازند و زکات می دهند و به کارهای نیک فرمان می دهند و از منکرات مردم را باز میدارند. سرانجام کارها با خدا است. جملهٔ «ان مکناهم» گواه بر این است که این نوع امر به معروف برای انسان های متمکن و قدرتمند و به تعبیر امروزی از آن حکومت اسلامی است. و تفسیر این آیه به امر به معروف سفارشی، دور از مضمون آیه است. والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته.[۱]
