ژاله علو
| گوینده رادیو، صداپیشه، بازیگر و مدیر دوبلاژ | |
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام اصلی | شوکت علو |
| تاریخ تولد | ۱۴ تیر ۱۳۰۶ |
| ملیت | ایرانی |
| محل تولد | تهران |
| محل اقامت | تهران |
| محل درگذشت | تهران |
| تاریخ درگذشت | ۳ دی ۱۴۰۳ |
| آرامگاه | قطعه ۸۸ هنرمندان آرامگاه بهشت زهرا |
| تحصیلات | دیپلم از هنرستان هنرپیشگی تهران در سال ۱۳۲۹ |
| همسر | ازدواج اول: نصرت‌الله محتشم؛ ازدواج دوم: ایرج رزمجو |
| فرزندان | شاهرخ رزمجو |
| اطلاعات هنری | |
| زمینه فعالیت | گویندگی، بازیگری و صداپیشگی (دوبله) |
| حوزه فعالیت | رادیو، تئاتر، سینما و تلویزیون |
| فعالیت از سن | ۲۱ سالگی |
| شروع فعالیت هنری | رادیو |
| آثار برجسته | مدیر دوبلاژ سریال «سال‌های دور از خانه» (اوشین)؛ مجموعه روزی روزگاری؛ مجموعه مختارنامه |
| جوایز | چهره ماندگار دوبلاژ (۱۳۸۹) |
ژاله عُلُو (زادۀ ۱۴ تیر ۱۳۰۶ در تهران- درگذشت: ۳ دی ۱۴۰۳) گوینده رادیو، صداپیشه و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون ایران بود. او مدیر دوبلاژ سریال «سال‌های دور از خانه» (اوشین) بود و مدیریت دوبله و صداپیشگیِ بسیاری از آثار خاطره‌انگیز در حوزه کودک مانند پینوکیو، سیندرلا، رامکال و بامزی را برعهده داشت. علو در هشتمین دوره همایش چهره‌های ماندگار، به عنوان چهره ماندگار دوبلاژ برگزیده شد.
فیلم مستند «دختر خورشید» (۱۴۰۰) پرتره‌ای است که به زندگی حرفه‌ای و شخصی ژاله علو، فعالیت‌های او در رادیو و در عرصه بازیگری و دوبله می‌پردازد. لوح تقدیر و هدیه کمیسیون ملی یونسکو در ایران و نیز کارگردان برتر ششمین جشنواره بین‌المللی برنامه‌های رادیویی (۱۳۸۹) از جمله جوایز سال‌ها فعالیت علو در عرصه هنر ایران است.
نقش‌آفرینی در «مختارنامه» (۱۳۹۰) آخرین حضور تلویزیونی علو است و آخرین کار سینمایی او فصل ماهی سفید (۱۳۹۸) بود.
زندگی و تحصیلات
ژاله (شوکت) علو متولد ۱۴ مرداد ۱۳۰۶ در تهران و شاعر، گوینده رادیو، صداپیشه و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون است.
او در خانواده‌ای علاقه‌مند به فرهنگ و هنر بزرگ شد. پدربزرگش، عُلُوُّ السَلطنه، از خوشنویسان دوره قاجار بود. پدر ژاله، ارتشی بود و از سنین کودکی دخترش را با ادبیات فارسی و اشعار حافظ، سعدی و شاهنامه فردوسی آشنا کرد.[۱]
ژاله در نوجوانی به عضویت در انجمن‌های ادبی و گروه‌های شعرخوانی درآمد و همین فعالیت‌ها، نخستین گام‌های ژاله به سوی دنیای هنر و به خصوص رادیو بود. علو علاوه بر تحصیلات عمومی، در سال ۱۳۲۶ از دانشسرای مقدماتی تهران فارغ‌التحصیل شد و به دلیل علاقه به کار هنری، هنرستان هنرپیشگی تهران، نخستین مدرسه حرفه‌ای تئاتر ایران، را انتخاب کرد. وی در سال ۱۳۲۹ مدرک دیپلم خود را از هنرستان هنرپیشگی دریافت کرد.[۲]
ژاله علو دو بار ازدواج کرد؛ ازدواج اول او در سال ۱۳۳۰ و در سن ۲۴ سالگی با نصرت‌الله محتشم (۱۲۸۹-۱۳۵۹)، کارگردان تئاتر و سینما، بود که بعد از مدتی به طلاق انجامید. وی پس از این جدایی، برای دومین بار با ایرج رزمجو (۱۳۱۶-۱۳۹۳)، ترانه سرا و قهرمان پرش ارتفاع، ازدواج کرد که این ازدواج هم به جدایی ختم شد. علو از ازدواج اولش فرزندی نداشت اما از ازدواج دوم خود یک فرزند پسر به نام شاهرخ دارد که استاد باستان‌شناسی است.
درگذشت
ژاله علو در ۳ دی ۱۴۰۳ در ۹۷ سالگی در تهران درگذشت و در قطعه ۸۸ هنرمندان آرامگاه بهشت زهرا به خاک سپرده شد. بسیاری از شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی و هنری برای درگذشت او پیام تسلیت فرستادند.
کارنامه فعالیت‌های هنری
ژاله علو، علاوه بر فعالیت در رادیو و بازیگری در سینما، تلویزیون و تئاتر، نقش مهمی در صنعت دوبلاژ ایران به عنوان مدیر دوبلاژ داشت. همچنین چند شعر او در کتاب «زنان شاعر ایران» منتشر شده است که این اشعار به اوایل دهه ۵۰ خورشیدی برمی‌گردند. علاوه بر این، در میان آثار علو، می‌توان به دکلمه اشعار و همکاری با گروه‌های موسیقی هم مشاهده کرد.
کتاب صوتی و دکلمه
علو در روایت صوتی کتاب قصه‌های مجید اثر هوشنگ مرادی کرمانی، نقش بی‌بی را ایفا کرد. وی دکلمه آثاری مانند غمنومه‌ی فریدون (ساخته حسین علیزاده) و قطعه‌های «صدای سخن عشق» و «چون تو بیایی» از آلبوم «افسانه و افسون» با صدای مجتبی صفارهرندی را بر عهده داشت.
رادیو
ژاله علو به پیشنهاد طوسی حائری، معلم ادبیاتش در دانشسرای مقدماتی، به رادیو رفت. حائری، روزنامه‌نگار، اولین گوینده زن رادیو ایران و همسر دوم احمد شاملو بود. او نخستین کسی بود که صدای خوش علو را کشف کرده و به دانش‌آموز نوجوان خود پیشنهاد کرد که گویندگی در رادیو را بیازماید.
علو از سال ۱۳۲۷ کار در رادیو را آغاز کرده و به‌صورت زنده به گویندگی و اعلام برنامه‌ها در رادیو پرداخت و بعد از آن وارد اجرای نمایش‌های رادیویی شد.
علو را از پایه‌گذاران برنامه پرطرفدار «داستان شب» می‌دانند. نمایشنامه «دختر خورشید» به کارگردانی نصرت‌الله محتشم اولین اجرای این بازیگر در داستان شب بود.[۳]
به گفته بهزاد فراهانی، بازیگر، ژاله علو پرچمدار مدرسه رادیو بود که بسیاری از هنرمندان صدا را به جامعه هدیه کرد.[۴]
حضور در تئاتر و ورود به دنیای بازیگری
حضور ژاله علو در رادیو، نقطه آغاز فعالیت‌های هنری او در دیگر عرصه‌ها همچون تئاتر، سینما و تلویزیون شد. شروع فعالیت در تئاتر با نمایش ماری مادلن (۱۳۲۸) بود. از دیگر نمایش‌هایش می‌توان به «در سایه حرم»، «دزد ناشی»، «سرباز وفادار»، «شعله»، «تلافی» و «رقص زمین» اشاره کرد. آخرین تئاتری که علو کار کرد، "توپاز" نام داشت که در سال ۱۳۳۷ به کارگردانی محتشم اجرا شد.
علو مدت کوتاهی بعد از نمایش دختر خورشید، با فیلم «طوفان زندگی» (۱۳۲۷) به کارگردانی علی دریابیگی برای بار اول جلوی دوربین رفت و پس از آن نیز کار دوبله را شروع کرد. وی بعدها در مقام بازیگر با کارگردانانی همچون علی حاتمی، مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی و نادر ابراهیمی همکاری کرد.
او تا اواخر دهه ۳۰ خورشیدی، ایفاگر نقش‌های اصلی بود اما به‌تدریج به شمایل مادر در سینمای ایران بدل شد. از جمله آثار علو در سینمای پیش از انقلاب می‌توان به آثاری همچون «داش آکُل»، «طوقی»، «قلندر» و «دندان افعی» اشاره کرد.
علو بعد از انقلاب نیز در فیلم‌ها و مجموعه‌های مختلفی بازی کرد. وی با سریال امیرکبیر (۱۳۶۳) جلوی دوربین رفت و در سال ۱۳۶۸ با فیلم «زمان از دست رفته» به کارگردانی پوران درخشنده دوباره به سینما آمد و با بازی در فیلم‌هایی مانند «مهمان مامان» ساخته داریوش مهرجویی، «روز واقعه» کار شهرام اسدی، «آدم برفی» به کارگردانی داود میرباقری، «سلطان» کار مسعود کیمیایی، «جنگ نفتکش‌ها» ساخته محمد بزرگ‌نیا حضور خود را در سینما تداوم بخشید.
علو با بازی در نقش خاله لیلا در مجموعه تلویزیونی «روزی، روزگاری» در کنار خسرو شکیبایی، یکی از خاطره‌انگیزترین بازی‌های خود را رقم زد که تبدیل به نقشی ماندگار در مجموعه‌های تلویزیونی شد. نقش‌آفرینی در «مختارنامه» (۱۳۹۰) آخرین حضور تلویزیونی علو است و با بازی در فیلم فصل ماهی سفید (۱۳۹۸) به کار خود در سینما پایان داد.
صداپیشگی
ژاله علو فعالیت در صداپیشگی (دوبله) را از سال ۱۳۳۱ در استودیو «پارس فیلم» و با گویندگی به جای دلکش در فیلم «مادر» کاری از اسماعیل کوشان آغاز کرد. وی پس از آن در فیلم‌های زیادی به جای ستارگان معروف سینمای جهان مانند سوفیا لورن حرف زده است. علو در سال ۱۳۶۵ مدیر دوبلاژ سریال محبوب «سال‌های دور از خانه» (اوشین) بود.
همچنین او شروع‌کننده دوبله کارتون در ایران بود و مدیریت دوبله و صداپیشگیِ بسیاری از آثار خاطره‌انگیز در حوزه کودک را برعهده داشت؛ کارتون‌های شرکت والت دیزنی (مثل سفیدبرفی و هفت کوتوله، پینوکیو، سیندرلا، زیبای خفته، گربه‌های اشرافی و جک و لوبیای سحرآمیز)، کارتون‌های ساخت ژاپن و شرکت نیپون (جزیره ناشناخته، رامکال، دهکده حیوانات)، کارتون‌های سوئدی (الفی اتکینز، بامزی)، کارتون انگلیسی پت پستچی، فیلم‌های فانتزی و خیال‌پردازانه‌ای چون جادوگر شهر اُز، تام بند انگشتی، و آثار علمی - تخیلی نظیر بیست هزار فرسنگ زیر دریا و زن اتمی با صدای علو و مدیریت او انجام شده است.[۵]
بزرگداشت‌ها
انجمن کارگردانان تندیس و لوح تقدیر خود را به پاس سال‌ها تلاش و هنرآفرینی در حوزه کارگردانی تئاتر رادیویی به ژاله علو اهدا کرد. در اختتامیه هشتمین دوره از جشنواره فیلم ۱۰۰ ثانیه‌ای در اسفند ۱۳۹۰ نیز بزرگداشتی برای ژاله علو برگزار شد و جایزه‌اش را توسط عزت‌الله انتظامی دریافت کرد.[۶]
همچنین کمیسیون ملی یونسکو در حاشیه برپایی اولین دوره از جشنواره فیلم کوتاه «سلفی ۲۰» از ژاله علو بازیگر و پیشکسوت صداپیشگی به پاس یک عمر فعالیت هنری او، تقدیر کرد.[۷]
مستند «دختر خورشید»
فیلم مستند «دختر خورشید» پرتره‌ای است که به زندگی حرفه‌ای و شخصی ژاله علو، فعالیت‌های او در رادیو و در عرصه بازیگری و دوبله می‌پردازد. این مستند در سال ۱۴۰۰ تولید شده و طراح، محقق، تهیه‌کننده و کارگردان آن مهدی شیبانی‌زاده است.[۸]
جایزه‌ها
برخی جوایز ژاله علو در طول سال‌ها فعالیت هنری‌اش عبارتند از:
- تندیس افتخار برای یک عمر فعالیت سینمایی از سوی خانه سینمای ایران (۱۳۸۲)
- تقدیرنامه برای یک عمر فعالیت هنری و تأثیر فرهنگی از انجمن بازیگران سینمای ایران
- لوح تقدیر به عنوان کارگردان برتر از ششمین جشنواره بین‌المللی برنامه‌های رادیویی
- لوح تقدیر و جایزه بهترین کارگردانی برای نمایشنامه رادیویی «یک اتفاق ساده» در جشنواره بین‌المللی برنامه‌های رادیویی (۱۳۸۵)
- معرفی به عنوان چهره ماندگار در هشتمین دوره همایش چهره‌های ماندگار (۱۳۸۹)[۹]
- لوح تقدیر و هدیه کمیسیون ملی یونسکو در ایران به پاس یک عمر فعالیت هنری (۱۳۹۹)
- تندیس و لوح تقدیر انجمن کارگردانان به پاس سال‌ها تلاش و هنرآفرینی علو در حوزه کارگردانی تئاتر رادیویی (۱۴۰۳)
پانویس
- ↑ «گفتگویی که موزه سینما برای زادروز «ژاله علو» منتشر کرد». ۱۴ مرداد ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
- ↑ «ژاله علو درگذشت؛ خداحافظی با بازیگر و چهره ماندگار رادیو و تلویزیون». دریافت‌شده در ۱۸ تیر ۱۴۰۴.
- ↑ «عبور شهرت از دالان صدا». ۲۰ آبان ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
- ↑ «بدرقه پرچم دار مدرسه رادیو».
- ↑ «صدا و چهرۀ پرصلابت هنر نمایش ایران». ۴ دی ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
- ↑ «تقدیر عزت‌الله انتظامی از ژاله علو». دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در: ۶ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «اهدای تقدیرنامه یونسکو به ژاله علو». ۱۰ آذر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
- ↑ «زندگی هنری ژاله علو در مستند «دختر خورشید»». ۲۹ تیر ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۴۰۳.
- ↑ «معرفی ۲۳ چهره ماندگار در همایش هشتم». ۲۷ آبان ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۶ شهریور ۱۴۰۳.
