عزت‌الله انتظامی

عزت‌الله انتظامی

اطلاعات شخصی
مشهور به	آقای بازیگر
تاریخ تولد	۳۱ خرداد ۱۳۰۳
ملیت	ایرانی
محل تولد	تهران
محل درگذشت	تهران
تاریخ درگذشت	۲۶ مرداد ۱۳۹۷ (۹۴ سال)
آرامگاه	قطعه هنرمندان بهشت زهرا تهران
فرزندان	مجید انتظامی رامین شهاب
اطلاعات هنری
عنوان هنری	بازیگر - کارگردان تئاتر
شروع فعالیت هنری	۱۳۲۸
سال‌های هنری	۱۳۲۸ - ۱۳۸۹
آثار	راه آبی ابریشم چهل سالگی زادبوم آتش سبز بانو و ...
جوایز	نشان فرهنگ و هنر

عزت‌الله انتظامی (زادهٔ ۳۱ خرداد ۱۳۰۳ در تهران – درگذشتهٔ ۲۶ مرداد ۱۳۹۷تهران) از بازیگران برجستۀ تئاتر، سینما و تلویزیون ایران بود. او همچنین تئاترهای زیادی را کارگردانی کرده است.

انتظامی نخستین بازیگر ایرانی بود که توانست یک جایزه بین‌المللی را از آن خود کند. او برای بازی در فیلم سینمایی گاو، برنده هوگو نقره‌ای برترین هنرپیشه نقش اول مرد از جشنواره جهانی فیلم شیکاگو (۱۹۷۱) شد.

عزت‌الله انتظامی را در کنار داوود رشیدی، محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی و علی نصیریان به‌دلیل تأثیرشان در فیلم‌های ایرانی به‌عنوان پنج بازیگر مرد ماندگار تاریخ تئاتر، سینما و تلویزیون ایران یا «پنج تن سینمای ایران»، معرفی کرده‌اند.

انتظامی فعالیت هنری خود را در دههٔ ۱۳۲۰ با پیش‌پرده‌خوانی در تماشاخانه‌های لاله‌زار آغاز کرد و با حضور در فیلم «واریته بهاری» (۱۳۲۸) برای نخستین‌بار مقابل دوربین سینما رفت. بازی درخشان انتظامی در فیلم «گاو» (۱۳۴۸) ساختهٔ داریوش مهرجویی، نقطه عطف کارنامهٔ حرفه‌ای او بود که نه‌تنها او را به چهره‌ای جهانی تبدیل کرد بلکه از آن به‌عنوان تحولی در سینمای ایران نیز یاد می‌کنند.

عزت‌الله انتظامی در دهه‌های فعالیتش نقش‌های متنوعی ایفا کرد که هر یک، بخشی از تاریخ سینمای ایران را رقم زدند. او در آثار کارگردانان بزرگی چون علی حاتمی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی و بهرام بیضایی نقش‌آفرینی کرده است و از جمله بازی‌های ماندگارش می‌توان به حسینقلی‌خان در «حاجی واشینگتن» و عباس‌آقا سوپری در «اجاره‌نشین‌ها» اشاره کرد.

انتظامی در سومین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۲ به‌عنوان چهره ماندگار فرهنگ ایران انتخاب شد؛ همچنین در سال ۱۳۸۵ سازمان یونسکو از وی تقدیر به‌عمل آورد و نمایشگاهی از آثار و تصاویر او در مقر این سازمان در پاریس برگزار کرد.

لقب «آقای بازیگر» را بسیاری برای او به‌کار برده‌اند که البته این لقب با واکنش منفی او همراه بود و همیشه از این عنوان فاصله می‌گرفت؛ او نام‌گذاری‌های اینچنینی را در تضاد با روحیه خود می‌دانست.

عزت‌الله انتظامی پدر مجید انتظامی، آهنگساز و نوازنده مشهور ایرانی است.

«من عزتم، بچه سنگلج»

بخشی از هنرنمائی زنده‌نام «عزت الله انتظامی» در فیلم سینمایی «گاو»

هنرنمایی عزت‌الله انتظامی و خسرو شکیبایی در فیلم «هامون»

زندگی و مسیر فعالیت هنری

دیالوگ معروف عزت الله انتظامی در فیلم در حاجی واشنگتن

عزت‌الله انتظامی

آیین نکوداشت صدمین زادروز عزت‌الله انتظامی/تیرماه ۱۴۰۳

عزت‌الله انتظامی ۳۰ خرداد سال ۱۳۰۳ در محلهٔ سنگلج تهران متولد شد. وی پس از گذراندن دوره تحصیلات مقدماتی، وارد هنرستان صنعتی تهران شد و در رشته برق به تحصیل پرداخت.

او در سال ۱۳۳۲ به آلمان غربی رفت و در مدرسه شبانه تئاتر و سینما به نام «فولکس هوخ شوله» در «هانوفر» تحصیل کرد. در همان دوره در فیلمی به نام «دزد/ قصیده» به سرپرستی «لپاخ» نقش آفرینی کرد. از سریال‌های که عزت‌الله انتظامی در آنها ایفای نقش کرده بود می‌توان از «مسافرت»، «هزاردستان» و «محاکمه» نام برد.

او را «آقای بازیگر» نامیده‌اند که این لقب با واکنش منفی انتظامی روبه‌رو بود؛ انتظامی در این باره گفته است:

اسم من عزت‌الله انتظامی است نه آقای بازیگر. نامگذاری‌های اینچنینی خیلی با روحیه من سازگار نیست. هنرمند خودش، خودش را ماندگار می‌کند. هیچ حکومتی را نمی‌شناسم که برای کسی حکم ماندگاری صادر کند.

آغاز هنر نمایشی

عزت‌الله انتظامی فعالیت هنری خود را با پیش‌پرده‌خوانی در تماشاخانه‌های لاله‌زار شروع کرد؛ او پس از یک سال به تماشاخانه‌های هنر و فرهنگ تهران رفت؛ در سال ۱۳۲۰ نخستین نمایش حرفه‌ای خود را با عنوان اولتیماتوم نوشته پرویز خطیبی به کارگردانی اصغر تفکری در تئاتر پاریس خیابان لاله‌زار اجرا کرد و تا سال ۱۳۲۶ توانست در بیش از ده نمایش نقش‌پردازی کند. سپس، در سال ۱۳۵۱، پیش‌پرده‌خوانی در ایران و نیز کار هنری هنریش فون کلایست موضوع پایان‌نامهٔ کارشناسی او در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد که با امتیاز «بسیار خوب همراه با تشویق کتبی» به تأیید استادانش، من جمله بهرام بیضایی، رسید.

بازی در فیلم واریته بهاری (۱۳۲۸) به کارگردانی پرویز خطیبی نخستین تجربه سینمایی انتظامی است.

بازی در فیلم گاو

او بیست سال بعد، در ۱۳۴۸، در گاو ساختهٔ داریوش مهرجویی بازی کرد: در نقش مش حسن، که در فراق گاوش می‌نالد و با او همزاد پنداری می‌کند، و شرایطی را به وجود آورد که بازیش در فیلم گاو نقطه عطف و تحولی شگرف در تاریخ بازیگری سینمای ایران شد. بازی‌های او در دیگر آثار مهرجویی همچون آقای هالو، دایره مینا، پستچی، اجاره‌نشین‌ها، هامون و بانو از کارهای ماندگار این زوج هنری است.

انتظامی در فیلم‌های کارگردانان مطرح دیگری چون علی حاتمی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی، رخشان بنی‌اعتماد، مسعود جعفری جوزانی و محسن مخملباف نیز بازی کرده‌است. او در فیلم مستند عشق‌پرداز به کارگردانی محمدهادی کاویانی در کنار محمود فرشچیان حضور داشته‌است. انتظامی پس از انقلاب و به خصوص در دهه شصت در انواع و اقسام نقش‌ها به بهترین نحو ممکن ظاهر شد. بازی او در فیلم‌های حاجی واشنگتن، اجاره‌نشین‌ها، گراند سینما، هامون، بانو، گاو، ستارخان، صادق کرده، خانه خلوت، ناصرالدین‌شاه آکتور سینما، روز فرشته، روسری‌آبی، مینای شهر خاموش، ستاره‌ها ۱: ستاره می‌شود، دیوانه‌ای از قفس پرید، خانه‌ای روی آب و راه آبی ابریشم اوج هنرنمائی او و فیلم‌های ماندگار او در کارنامه سینمائیش است.

او در گاوخونی دومین همکاری اش با بهروز افخمی را تجربه کرد و جایی برای زندگی چهارمین تجربه‌اش با محمد بزرگ‌نیا بود. او برای اولین بار با مسعود کیمیایی در سن ۷۹ سالگی در فیلم حکم همکاری کرد.

او در سال ۱۳۶۱ برای بازی در فیلم حاجی واشینگتن به کارگردانی علی حاتمی، نقش حسینقلی خان بازی می‌کرد؛ دیالوگ مشهور او یعنی «آیینِ چراغ خاموشی نیست» همچنان در تاریخ سینمای ایران ماندگار است.

عزت‌الله انتظامی اولین بازیگر ایرانی بود که موفق به دریافت جایزه از فستیوال بین‌المللی شد. وی برای بازی در فیلم گاو جایزه هوگو نقره‌ای بهترین بازیگر نقش اول مرد را از جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو دریافت کرد.

درگذشت

عزت‌الله انتظامی از سه ماه پیش از مرگ، بر اثر زمین‌خوردن در منزل دچار مشکلات جسمی گردید و از آن موقع تحت درمان بود، اما سر انجام در بامداد ۲۶ مرداد ۱۳۹۷ در بیمارستان باهنر تهران بر اثر سکته مغزی و کهولت سن در ۹۴ سالگی درگذشت. مراسم تشییع پیکر او در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۹۷ مقابل تالار وحدت برگزار شد و پیکر او در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.{{ویدیو

تجلیل و نکوداشت

تجلیل یونسکو

آیین بزرگداشت و تجلیل از عزت‌الله انتظامی بازیگر سینمای ایران در سال ۲۰۰۶ مصادف با مهر ماه ۱۳۸۵ در مقر سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد یونسکو در پاریس برگزار شد. در این نمایشگاه پوستر فیلم‌هایی که انتظامی در آن‌ها نقش‌آفرینی کرده‌ است به همراه آرشیو عکسهای شخصی وی و لوح تقدیر فیلم گاو به نمایش درآمد.

در این مراسم که با همکاری رئیس موزه سینما، سفارت فرانسه در تهران، نماینده ایران در یونسکو و بنیاد سینمایی فارابی و رایزن فرهنگی ایران در فرانسه برگزار شد، نویسندگان و سینماگران فرانسوی و ایرانیان مقیم فرانسه حضور یافتند.

تقدیر و بزرگداشت در جشنواره فیلم فجر

پس از درگذشت انتظامی، در افتتاحیه سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر از او یاد و تقدیر شد.

کتاب «من عزتم، بچه سنگلج»

من عزتم، بچه سنگلج شناخت‌نامه‌ای دربارهٔ زندگی و فعالیت هنری عزت‌الله انتظامی است که به کوشش غزاله سلطانی گردآوری و از سوی نشر سخن منتشر شده‌است. این کتاب با نگاهی مستند و روایت‌محور، زندگی انتظامی را از دوران کودکی در محلهٔ سنگلج تهران تا اوج فعالیت در تئاتر و سینمای ایران دنبال می‌کند و دربرگیرندهٔ گفت‌وگوها، خاطرات، یادداشت‌ها و عکس‌های متعددی از اوست.

مقدمهٔ کتاب را ژان-کلود کریر، فیلم‌نامه‌نویس و نظریه‌پرداز فرانسوی، نوشته‌است و در آن به جایگاه انتظامی به‌عنوان یکی از چهره‌های کاریزماتیک و مردمی سینمای ایران اشاره می‌کند. عنوان اثر، که از زبان اول شخص انتخاب شده، تأکیدی است بر پیوند انتظامی با خاستگاه محله‌ای و ریشه‌های فرهنگی‌اش؛ از این‌رو کتاب افزون بر ارزش زندگینامه‌ای، به‌منزلهٔ بازتابی از تاریخ اجتماعی و هنری معاصر ایران نیز شناخته می‌شود.

خانه موزه عزت‌الله انتظامی

به منظور ارج نهادن به هنرمندان کشورمان و همچنین احیا و احداث موزه در نقاط مختلف شهر تهران، منزل مسکونی عزت‌الله انتظامی موزه عمومی شد.

تیرماه سال ۱۳۹۱ خانه انتظامی به منظور بهره‌برداری فرهنگی به عنوان خانه موزه در تملک و تحویل معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه یک شد. خانه موزه انتظامی با مساحتی معادل ۴۵۱ مترمربع در بلوار اندرزگو واقع شده و در زیربنایی معادل ۵۳۸ مترمربع شامل بخش‌های جذابی از جمله موزه استاد انتظامی در شمال پروژه، سالن بلک باکس با ظرفیت ۱۳۰ نفر در زیرزمین، کافی شاپ در پشت بام، شهر فرنگ، اتاق آینه، تماشاخانه، گالری و تابلوی ثبت امضاء و یادگاری ویژه هنرمندان صاحب نام است که عملیات اجرایی آن از اسفند ماه سال ۱۳۹۱ آغاز شد و در ابتدا قرار بر این بود که خانه موزه انتظامی در اواخر اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ افتتاح شود اما از آنجا که او در بیمارستان بستری شد این مراسم به تأخیر افتاد و در شهریور ماه سال ۱۳۹۳ هم‌زمان با آغاز پانزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی به صورت رسمی افتتاح شد.

آثار

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار عزت‌الله انتظامی

انتظامی، بازیگر پرکاری بود و در کارنامهٔ سینمایی اش نام بیش از پنجاه فیلم دیده می‌شود. از میان فیلم‌هایی که بازی کرده بود، از بازیگری در فیلم‌های گاو داریوش مهرجویی، حاجی واشنگتن علی حاتمی و ناصرالدین‌شاه آکتور سینما محسن مخملباف، به عنوان سخت‌ترین تجربه‌های بازیگری اش یاد می‌کرد. در فیلم رئالیستی و سیاه «دایره مینا»، در نقش سامری، یک دلال خون سودجو و فاسد ظاهر شد که با فروش خون آلودهٔ معتادها کاسبی می‌کرد؛ فیلمی که به خاطر رئالیسم انتقادی گزنده اش و هجو نظام پزشکی در ایران و برملا کردن فساد و تباهی اجتماعی در زمان شاه، توقیف شد و بعد از انقلاب به نمایش درآمد. در کمدی «اجاره نشین‌ها» نیز در نقش عباس آقا سوپر گوشت، مردی حریص و طماع، شخصیت متفاوتی ارائه کرد.

جوایز

جشنواره فیلم فجر

سال	دوره	قسمت	اثر	نتیجه	جایزه
۱۳۶۷	هفتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر	بهترین بازیگر نقش اول مرد	گراند سینما	برنده	سیمرغ بلورین
۱۳۷۰	دهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر	بهترین بازیگر نقش اول مرد	خانه خلوت و ناصرالدین‌شاه آکتور سینما	برنده	لوح تقدیر
۱۳۷۲	دوازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر	بهترین بازیگر نقش اول مرد	روز فرشته	برنده	سیمرغ بلورین
۱۳۷۶	شانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر	بزرگداشت		برنده	لوح تقدیر
۱۳۸۰	بیستمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر	بهترین بازیگر نقش مکمل مرد	خانه‌ای روی آب	برنده	سیمرغ بلورین
۱۳۸۲	بیست و دومین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر	بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (در بخش بین‌الملل)	گاوخونی	برنده	سیمرغ بلورین
۱۳۸۵	بیست و پنجمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر	جایزه ویژه هیئت داوران برای بازیگری	مینای شهر خاموش	برنده	سیمرغ بلورین
۱۳۹۷	سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر	نکوداشت		برنده	لوح تقدیر

جشن خانه سینما

سال	قسمت	اثر	نتیجه	جایزه
۱۳۸۷	بهترین بازیگر نقش اول مرد	ستاره‌ها ۱: ستاره می‌شود؛ فیلم ستاره می‌شود اولین جلد از سه‌گانه ستاره‌ها به کارگردانی و نویسندگی فریدون جیرانی و تهیه‌کنندگی حمید اعتباریان ساخته سال ۱۳۸۴ است.	برنده	تندیس زرین

جوایز بین‌المللی

سال	جشنواره	قسمت	اثر	نتیجه	جایزه
۲۰۰۸	جشنواره بین‌المللی فیلم بیروت	بهترین بازیگر نقش مکمل مرد	شب	برنده	تندیس زرین
۱۹۹۱	جشنواره سه قاره	بهترین بازیگر نقش اول مرد	گاو	برنده	جایزه ویژه هیئت داوران
۱۹۷۱	جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو	بهترین بازیگر نقش اول مرد	گاو	برنده	جایزه هوگو نقره‌ای

گفتاورد

اعتقاد ندارم به اینکه در کلاس‌های بازیگری، بتوان بازیگری را به هنرجویان یاد داد. در نظر بگیرید کسانی که به طور ذاتی از صدای خوبی برخوردارند، هر کسی از صدای خوب برخوردار نیست. کسی که صدایش خوب است اگر تحت هدایت قرار بگیرد و خوانندگی را با نُت موسیقی به همراه ساز بیاموزد، می‌توان امیدوار بود که به نتیجه برسد. بازیگری نیز جوهری است که یا در وجود کسی هست یا نیست. مثلا بعضی بازیگران آنقدر در بداهه‌گویی چیره دست هستند که در لحظه و سرضرب بداهه‌پردازی می‌کنند، هر کسی از این استعداد خدادادی برخوردار نیستند. بازیگری یک استعداد الهی است.

هنرمند باید خدمتگذار مردم باشد. هر چقدر هنرمند خودش را در برابر مردم کوچک کند بیشتر در دل مردم جای دارد. هنرمندی که خواهان موفقیت و محبوبیت است باید به عواطف مردم توجه کند. پز و ادا نداشته باشد. نحوه برخورد با مردم را از اول عمر یاد گرفتم. همیشه منم که اول سلام می‌کنم و نمی‌گذارم کسی به من سلام کند. یادم می‌آید یکی از شب‌هایی که سر فیلمبرداری فیلم «جایی برای زندگی» تا ۳ بعد از نیمه شب کار می‌کردیم بعد از پایان کار ۱۵۰ هنرور بودند که تقاضا کردند با من عکس بگیرند. من حق طبیعی آن‌ها می‌دانستم که وقتی را در اختیار آن‌ها بگذارم. مرا دوست داشتند من هم باید آن‌ها را دوست داشته باشم. بی‌توجهی من قطعاً از یاد آن‌ها نمی‌رفت. با تک تک آن‌ها در آن موقع شب عکس گرفتم در صورتی که همکاران اصرار می‌کردند که برای استراحت زود‌تر برویم. هنرپیشه به علت موقعیتش بر دل مردم تأثیر می‌گذارد و محبت آن‌ها را جلب می‌کند.

نگارخانه

• 
• 

  سردیس عزت‌الله انتظامی

• 

  بازی انتظامی در فیلم گاو

• 

  دریافت سیمرغ بلورین بازیگری از جشنواره فیلم فجر

• 

  عزت‌الله انتظامی در نقش ناصرالدین شاه

• 

  مراسم تشییع جنازه عزت‌الله انتظامی

پانویس