مهاجر (فیلم)

مهاجر

کارگردان	ابراهیم حاتمی‌کیا
نویسنده	ابراهیم حاتمی‌کیا
بازیگران	علیرضا خاتمی سید ابراهیم اصغرزاده علیرضا حیدری اصغر نقی‌زاده غلامرضا علی‌اکبری علیرضا زاهدی فرید امیری علیرضا مهدوی سید محمد فاطمی بهروز شفیعی
موسیقی	کریم گوگردچی
تدوین	حسین زندباف
فیلمبرداری	محمدتقی پاک‌سیما
کشور	ایران
زبان	فارسی

مهاجر فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمی‌کیا محصول سال ۱۳۶۸ است. این فیلم از تاریخ ۶ تیر ۱۳۶۹ در سینماهای ایران اکران شده‌است.

خلاصه فیلم

هواپیماهای بدون سرنشین مهاجر که از روی زمین کنترل می‌شود جهت انجام عملیاتی شناسایی در پشت خطوط دشمن به کار گرفته می‌شوند. به‌دلیل برد محدود دستگاه کنترل، خلبانان در دو ایستگاه مقابل، رودرروی هم و در خطوط دشمن مستقر می‌شوند. خلبانی که به خطوط دشمن نفوذ کرده، در حالی که با دشمن درگیر می‌شود، با مهارت عملیات شناسایی را انجام می‌دهد و هواپیما را در هوا تحویل خلبان دوم می‌دهد. در حالی که خود در آخرین لحظات کشته می‌شود.

بازیگران

• علیرضا خاتمی
• سید ابراهیم اصغرزاده
• علیرضا حیدری
• اصغر نقی‌زاده
• غلامرضا علی‌اکبری
• علیرضا زاهدی
• فرید امیری
• علیرضا مهدوی
• سید محمد فاطمی
• بهروز شفیعی

جوایز و افتخارات

• برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم در هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۸
• برنده سیمرغ بلورین بهترین جلوه‌های ویژه (اصغر پورهاجریان) در هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۸
• برنده سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری (محسن روشن) در هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۸
• برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن (کریم گوگردچی) در هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۸
• برنده سیمرغ بلورین بهترین پوستر (اعلان دیواری) (مرتضی ممیز) در نهمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۹
• برنده دیپلم افتخار بهترین فیلم‌نامه (ابراهیم حاتمی‌کیا) در هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۸
• برنده تندیس بهترین کارگردانی (ابراهیم حاتمی‌کیا) در سومین دوره جشنواره دفاع مقدس - ۱۳۶۹
• برنده دیپلم افتخار ویژه هیأت داوران بهترین تهیه‌کنندگی (حوزه هنری، سازمان تبلیغات اسلامی) در سومین دوره جشنواره دفاع مقدس - ۱۳۶۹
• برنده تندیس بهترین فیلمبرداری (محمدتقی پاکسیما) در سومین دوره جشنواره دفاع مقدس - ۱۳۶۹
• برنده تندیس بهترین جلوه‌های ویژه (اصغر پورهاجریان) در سومین دوره جشنواره دفاع مقدس -1369

نظر منتقدان

تهماسب صلح‌جو منتقد سینما، فیلم مهاجر را جایی میان دو جریان هیجان تماشاگر با کمک تصاویر پرتحرک و از طرفی نجوای زمزمه‌های عارفانه ذکر کرده است. او تلفیق این دو فضا را در کار حاتمی‌کیا یک سر و گردن بالاتر از فیلم‌های مشابه می‌داند. تهماسب صلح‌جو در انتهای نقد خود فیلم مهاجر را به‌عنوان یک «اثر دقیق فکر شده‌ ممتاز» می‌شناسد که با ظرافت تمام از تحول هواپیمای کوچک (مهاجر) از یک وسیله‌ تکنولوژیک به یک واسطه‌ ارتباط عاطفی میان انسان‌ها را در ساختار دراماتیک خود استفاده کرده است. به نظر می‌رسد صلح‌جو برخلاف اظهارنظر آغازینش درباره دو رویکرد متفاوت در سینمای جنگ، خود در نتیجه‌گیری‌ای که درباره‌ فیلم مهاجر ارائه داده است، از همان دوگانه استفاده می‌کند و می‌نویسد «مهاجر پیش از آنکه حکایت خشم و خون و کین و ستیز باشد، توصیف بی‌پیرایه‌ دوستی‌های پایدار است.»

به گفته احسان زیورعالم، روزنامه‌نگار، تاریخ سینمای ایران سرشار از نقاط جذابی است که تأثیر ویژه‌ای بر روند فکری و حتی فرهنگی زمانه خود گذاشته‌اند. فیلم «مهاجر» در چنین شرایطی ساخته می‌شود. در زمانه‌ای که فیلم‌های جنگی با افول همراه می‌شوند و فرصت برای منتقدان سینمای جنگ فراهم می‌شود، ابراهیم حاتمی‌کیا با اندوخته «دیده‌بان» فیلمی ساخته که هم یادآور آثار اکشن سیف‌الله داد و ساموئل خاچیکیان است و هم حاوی آن چیزی است که مرتضی آوینی در منشور هنر به‌دنبال آن بود؛ هنر متعهد. فیلمی با رگه‌های قوی دینی که توانسته دلیل جنگیدن را مستدل کند. «مهاجر» نقطه‌ای است برای اتفاق‌نظر دو جریان فکری آن زمان در حوزه سینما.

مضامین فیلم‌هایی که حاتمی‌کیا پس از مهاجر ساخته، هرکدام به کاملترین شکل ممکن در مهاجر مطرح گشته‌اند. حاتمی‌کیا در فیلم‌نامه‌نویسی و فیلم‌سازی رویکردهایی عرفانی داشت که از دیده‌بان قابل تشخیص بود؛ ولی در مهاجر به‌طور کامل بروز کرد و قالب مطلوبی به خودش گرفت. این ویژگی وجه تمایز بین او و سایر فیلم‌سازان سینمای جنگ بود.

گفتاورد

ابراهیم حاتمی کیا در مصاحبه ای که سال گذشته درباره این فیلم انجام داد گفته است: «مهاجر» همزمان با دولت سازندگی، بعد از ارتحال امام ساخته شد. قصه مهاجر را در ایام بستری شدن امام نوشتم که توفانی دردل سربازان دهه چهلی امام خمینی بود. فیلمنامه‌های اولی ام خیلی رادیکال بود. هواپیمای «مهاجر» به مثابه وجدان بیدار نسلی جنگ، از فراز نیستان‌های مجنون میزهای مذاکره را می‌‌دید و دردسر می‌‌ساخت. مهاجر عکس می‌‌انداخت و چیزهایی رالو می‌داد. خیلی تلاش می‌‌کنند سرنگونش کنند، ولی فرار می‌‌کند. در بازنویسی‌ها این لحن تعدیل پیدا کرد و شد فیلم «مهاجر» که یک عده از بچه‌ها طی مأموریت در نیستان گم شده‌اند و باید مهاجر آنها را پیدا کند، ولی مسئولان از مهاجر انتظار کار دیگری دارند. شد حکایت بشنوازنی مولانا. خب، این نقد است دیگر. اصلا جوهره و انگیزه اصلی برای اینکه این قصه شکل بگیرد براساسی همین انگیزه بود. نقد دوران سازندگی، که نباید بچه‌ها را در نیستان مأموریت تنها بگذاریم.(بخشهایی از مصاحبه حاتمی کیا با نشریه مثلث.اردیبهشت ۹۵)

حاتمی کیا در اظهار نظر دیگری در جشنواره فیلم روح الله در سال ۹۵ درباره فیلم مهاجر گفته است:من را به خاطر اینکه در فیلم مهاجر از نام امام خمینی استفاده کرده بودم در جشنواره‌های اروپایی هو می‌‌کردند در یکی از همین نمایشها و جشنواره که من را هو کردند مخملباف پایم را گرفت و به من گفت هیچ واکنشی نشان نده!بعدها که می‌‌خواستند از کرخه تا راین را در نمایشهای خارجی نشان دهند کلی حالم بد شد و مخالفت کردم.

«شهید آوینی»‌ در نقد فیلم «مهاجر» ساخته حاتمی‌کیا این‌چنین می‌‌نویسد:مخاطب این فیلم فلاسفه و روشن‌فکرها نیستند، مردم هستند و اگر ما بخواهیم «سرزمین فلسفی» کنیم و مطلبی را با فشار فلسفه از درون فیلم بیرون بکشیم، به فیلم «مهاجر» ظلم کرده‌ایم‌ ـ اگرچه قابلیت را دارد و مثلاً درباره نگاه فلسفی حاتمی‌کیا به «ابزار» و «تکنولوژی» می‌‌توان مقاله‌ها نوشت،؛ چراکه او به پهباد مثل یک وسیله بی‌جان نگاه نمی‌کند؛ پهباد جان می‌گیرد، روح اسد و علی و اصغر و غفور در آن می‌دمد و اصلاً از همان آغاز کار زنده است. در تفکر حاتمی‌کیا نه‏ تنها انسان‌ها مسیطر و ابزار تکنولوژی نیستند، بلکه «وسیله» جان دارد ‌در فیلم‌های حاتمی‌کیا همه چیز زنده است. فی‌المثل نی محمود را به یاد بیاورند که زنده است. رابطه محمود با نی‌اش، رابطه انسان با یک وسیله بی‌جان نیست، رابطه غریب دورمانده‌ای است که با همدم خویش راز می‌گوید. حاتمی‌کیا با روح اشیا سر و کار دارد نه با جسم آنها، و این مستلزم نحوی «رازدانی و رازداری» است که اصلاً مردم این روزگار سیطره‎تکنیک و سلطنت‎ابزار سال‌هاست که با آن غریبه‌اند و بگذارید راستش را بگویم: سینما نیز چه دشوار قالب معرفتی چنین عارفانه واقع می‌شود؛ اما شده است. حاتمی‌کیا توانسته است که بر تکنیک پیچیده سینما غلبه کند، حجاب‌های تصنع و تکلف و صورت‌گرایی و انتلکتوئلیسم را بدرد، از سطح عبور کند و به عمق برسد و با سینما همان حرفی را بزند که «حزب‌الله» می‌گوید. رودربایستی را کنار گذاشته‌ام؛ زدن این حرف‌ها شجاعتی می‌‌خواهد که با عقل و عقل‎اندیشی و حتی ژورنالیسم جور در‌نمی‌آید،؛ چراکه حزب‌الله حتی میان دوستان خویش غریبند، چه برسد به دشمنان. اگرچه در عین گمنامی و مظلومیت، باز هم من به یقین رسیده‌ام که خداوند لوح و قلم تاریخ را بدینان سپرده است.