ابراهیم حاتمی کیا با اشاره به مدت زمان دیدار با حاج قاسم سلیمانی و دلیل پذیرش سریال «موسی(ع)» عنوان کرد: شاید حتی ۱۰ ساعت پشت سرهم حاج قاسم را ندیده باشم، اما انرژی که از او گرفتم، همیشگی است و اصلاً پروژه «موسی(ع)» را به این دلیل قبول کردم که حاج قاسم را دیدم.
به گزارش ایسنا، حاتمی‌کیا درباره نحوه آشنایی خود با سردار سلیمانی گفت: من چهار دهه عمر خودم را در سینما گذراندم و زمانی که جنگ تمام شد تا جاهایی حرف برای گفتن داشتم، اما به یکباره این برایم مسأله شد که دیگر چه چیزی برای گفتن داریم؟... می‌دیدم بچه‌هایی که آنها را می‌شناختم، هر کدام به نوعی پراکنده و بعضی وارد سیاست و عده‌ای وارد اقتصاد شدند و برخی هم به پادگان‌ها رفتند؛ من این افق و آرمان‌ها را بیشتر از این نمی‌دیدم و روی آن گیر و بحث داشتم که از اینجا به بعد باید چه چیزی را تبدیل به مسأله کنیم تا اینکه موضوع حاج قاسم پیش آمد.
احساس کردم نفسم درحال بندآمدن است و انگار حاج قاسم این نفس را باز کرد؛ یعنی وقتی بحث محور مقاومت، سوریه و لبنان مطرح شد، با زبان و ادبیات دیگری ایشان وارد میدان عمل شد.
ابراهیم حاتمی‌کیا
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱ مهر ۱۳۴۰ (۶۳ سال) |
| ملیت | ایرانی |
| محل تولد | تهران |
| محل اقامت | تهران |
| تحصیلات | دانش‌آموخته رشته سینما با گرایش فیلمنامه‌نویسی |
| دانشگاه | دانشگاه هنر تهران |
| همسر | سیما حاتمی‌کیا |
| فرزندان | یوسف حاتمی‌کیا • اسماعیل حاتمی‌کیا • نیره حاتمی‌کیا |
| خویشاوندان | وحید رونقی |
| اطلاعات هنری | |
| زمینه فعالیت | سینما • تلویزیون |
| پیشه | کارگردان • فیلمنامه نویس • بازیگر |
| حوزه فعالیت | سینما • تلویزیون |
| علت شهرت | سینمای دفاع مقدس |
| شروع فعالیت هنری | ۱۳۵۹ |
| آثار برجسته | دیده‌بان • مهاجر • از کرخه تا راین • آژانس شیشهای • روبان قرمز • ارتفاع پست • به رنگ ارغوان |
| آثار | بوی پیراهن یوسف • چ • بادیگارد • خروج |
| کتاب‌ها | فرمان موج: فیلمنامه • از کرخه تا راین: فیلمنامه کامل، گفت‌و‌گو، نقدها • موج مرده حاتمی‌کیا: از فکر تا فیلمنامه |
| زبان آثار | فارسی |
| موضوع آثار | دفاع مقدس |
| ناشر | کانون فرهنگی، علمی و هنری ایثارگران • فرهنگ کاوش |
| سابقه منصب | فیلم‌بردار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
| جوایز | سیمرغ بلورین جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران • سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی • سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه • سیمرغ بلورین بهترین فیلم • و ... . |
| سایر | |
| سایر فعالیت‌ها | تدوینگری • فیلمبرداری |
من هيچ‌کس ديگر را نمی‌شناسم که همچون حاتمی‌کيا فيلم بسازد... حاتمی‌کيا همه وجود خود را در فريم‌ها می‌دمد و هربار خود را می سوزاند تا از شعله آن چراغی برافروزد و هربار ققنوس‌وار از همان آتش، حيات دوباره می‌گيرد.[۱]
مصاحبه رضا رشیدپور با ابراهیم حاتمی کیا (۱۳۹۷)
شاید باشند فیلمسازانی كه مهارت تكنیكی‌شان در سینما از حاتمی‌كیا بیشتر باشد؛ اما هیچ‌كدام «بسیجی» نیستند... و من به بسیجیان امید بسته‌ام... او یک «بسیجی» است... بگذار بگویند فلانی رمانتیک می‌نویسد؛ اما من اگر بخواهم در بند این حرف‌ها باشم دیگر نمی‌توانم عاشق بسیجی‌ها بمانم. اما تو «ابراهیم جان»، بسیجی و عاشق بمان و جز درباره عشاق حق و بسیجی‌ها فیلم مساز، و هرگاه خسته شدی، این شعرگونه را كه یک جانباز برایت نوشته است بخوان: ای بلبل عاشق، جز برای گل‌ها مخوان![۲]
ابراهیم حاتمی‌کیا (متولد ۱۳۴۰ در تهران)، از برجسته‌ترین فیلم‌سازان سینمای ایران و نماد سینمای دفاع مقدس است. آثار او با محوریت مضامین انسانی، اجتماعی و هویتی، به بررسی تقابل سنت و مدرنیته، جنگ و صلح، و ارزشهای انقلاب اسلامی ایران می‌پردازند. وی از چهره‌های تاثیرگذار در سینمای ایران است که فیلم‌هایش بازتابی از تاریخ معاصر ایران و جامعه‌شناسی دوران انقلاب هستند.
حاتمی‌کیا فعالیت خود را در سال ۱۳۶۱ با ورود به مرکز اسلامی فیلمسازی آماتور صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران آغاز و در همین سال‌ها به‌عنوان فیلم‌بردار با گروه تلویزیونی روایت فتح و شهید آوینی شروع به همکاری نمود. اولین فیلم سینمایی او، هویت (۱۳۶۵)، توجه منتقدان را جلب کرد. آثار ماندگار او مانند دیده‌بان، مهاجر، از کرخه تا راین، آژانس شیشهای و به وقت شام، او را به یکی از شاخص‌ترین کارگردانان سینمای انقلاب و دفاع مقدس تبدیل کرد. سینمای او، تاریخ تصویری انقلاب اسلامی است. به گفته شهید آوینی، حاتمی‌کیا، تنها فیلمساز موفقی است که می‌تواند در عرصه بحران هویت سینمای ایران وارد شود و او را از طلایه‌داران عصر معنویت خواند.
حاتمی‌کیا در سال ۱۳۶۷ به دانشکده هنر دانشگاه تهران راه یافت و پایان‌نامه خود را درباره «نئورئالیسم ایتالیا» ارائه داد. او سه‌بار سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر را برای آثار «آژانس شیشهای»، «به رنگ ارغوان» و «به وقت شام» دریافت کرده و برنده ۳۹ جایزه داخلی و خارجی از ۶۸ نامزدی شده است. او همچنین به عنوان یکی از پنج فیلمساز برتر تاریخ سینمای ایران در نظرسنجی سال ۱۳۸۱ انتخاب شد.
در کنار کارگردانی، حاتمی‌کیا در فیلمنامه‌نویسی، تدوین، بازیگری و فیلمبرداری نیز فعال است. او تاکنون ۱۶ کتاب منتشر کرده که شامل فیلمنامه‌ها و تحلیل‌هایی از آثارش هستند. کتاب‌هایی مانند «کتاب هنری بادیگارد»، شامل عکس‌ها و استوری‌بردهای فیلم، از جمله آثار مهم اوست.
حاتمی‌کیا در نظرسنجی‌های مختلف، از جمله انتخاب بهترین کارگردان‌های پس از انقلاب اسلامی ایران، جایگاه برجسته‌ای داشته است. او در سال ۱۳۹۷ برای فیلم به وقت شام به عنوان چهره سال هنر انقلاب اسلامی انتخاب شد. هم‌اکنون او در حال ساخت پروژه سینمایی و سریال حضرت موسی(ع) است و همچنان یکی از فعال‌ترین و تاثیرگذارترین سینماگران ایران به شمار می‌رود.
جایگاه حاتمی‌کیا در جغرافیای سینمای ایران
ابراهیم حاتمی‌کیا فیلمساز و هنرمند انقلابی[۳] که نامش، تداعی‌کننده سینمای جنگ و ژانر دفاع مقدس است. وی سهم عمده‌ای در شكل‌گيری سينمای ايران داشته است.[۴] فیلمهای حاتمی‌کیا، محملی برای تکوین انسان تراز نوین انقلاب اسلامی است.[۵] شهید آوینی، در نقدش بر فیلم وصل نیکان، سینمای ایران را گرفتار بحران هویت ذکر کرده است و حاتمی کیا را به اعتبار فیلمهای «دیده‌بان» و «مهاجر» تنها فیلمساز موفقی دانست که می‌تواند در این عرصه وارد شود.[۶] وی در نقدش بر فیلم مهاجر، ظهور حاتمی‌کیا در سینمای انقلاب را واقعه‌ای نظیر انقلاب دانست و او را از طلایه‌داران عصر معنویت خواند.[۷]
حاتمی‌کیا را باید شاخص‌ترین[۸] و برجسته‌ترین سینماگر دفاع مقدس و همچنین برجسته‌ترین سینماگر معترض در این عرصه نیز دانست. اهمیت آثار وی در هر برهه از تاریخ انقلاب به حدی است که می‌توان قدکشیدن انقلاب، دغدغه‌ها، مشکلات و مسائلش را از خلال آثار وی رصد کرد.[۹] ابراهیم حاتمی‌کیا از جمله کارگردانانی است که سعی کرده در آثار خود نگاه به هویت ملی و اعتقاد فردی داشته باشد و در کنار آرمان‌گرایی از واقعیت‌های موجود در جامعه نیز فاصله بگیرد و دریچه‌ای از عرفان و نقد هم در آثار او مشهود است.[۱۰]
حاتمی‌کیا با اولین فیلم سینمایی بلندش، «هویت»، نظر برخی از منتقدان سینمایی را جلب کرد، به‌طوری خسرو دهقان، از منتقدان سینمای ایران، خبر از ورود فیلمساز خوش‌قریحه به سینما داد. سينمای حاتمی‌كيا، تاريخ تصويری انقلاب اسلامی است كه جامعه‌شناسی هر دوره را به زبان سينما روايت می‌كند و فيلم‌های او صرفا غصه آدم‌های جنگ نيست كه قصه جنگ آدم‌هاست. قصه آدم‌هايی كه ميان اسطوره و واقعيت، ارزش‌ها و لغزش‌ها و ميان تجدد و تدين در جست‌وجوی رستگاری‌اند.[۱۱]
بهروز افخمی، از کارگردانان و منتقدان سینمای ایران، در نشریه سوره اندیشه، چاپ سال ۱۳۶۹ش وی را از جهت لحن و شیوه بیان، با هاوارد هاکس و سموئل فولر مقایسه کرده که فیلمهای حاتمی‌کیا در آن مقطع دهه ۶۰، مانند دیده‌بان و مهاجر، از اکثر فیلمهای فولر محکم‌تر و بهتر و توانایی‌های بالقوه حاتمی‌کیا از توانایی‌های هاکس بیشتر است.[۱۲] مسعود فراستی منتقد سینما نیز در برنامه اینترنتی سایت آپارات، ابراهیم حاتمی‌کیا را تکنیکی‌ترین و بهترین فیلمساز سینمای ایران دانسته است.[۱۳]
در رأی‌گیری «بهترین فیلمهای عمر ما: بهترین فیلم‌ها و فیلم‌سازان تاریخ سینما از نگاه ۵۵ منتقد سینمایی» که در سال ۱۳۸۱ش در مجله نقد سینما انجام شد، ابراهیم حاتمی‌کیا به‌عنوان پنجمین فیلمساز تاریخ سینمای ایران انتخاب شد.[۱۴] حاتمی‌کیا برنده تندیس بهترین فیلمساز دفاع مقدس در سی‌سال سینمای ایران، در جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران در سال ۱۳۸۷ شد.[۱۵] وی در سال ۱۳۹۳، یکی از ۹ سینماگری بود که نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر برای یک عمر فعالیت را دریافت کرد. همچنین در سال ۱۳۹۴ طی نظرخواهی سایت خبرآنلاین از ۴۳ منتقد و سینماگر برای انتخاب بهترین کارگردان پس از انقلاب، ابراهیم حاتمی‌کیا رتبه چهارم[۱۶] و در نظرخواهی از کاربران سایت، ابراهیم حاتمی‌کیا، رتبه دوم بهترین فیلمساز پس از انقلاب اسلامی ایران را به‌دست‌آورد.[۱۷]
همچنین حاتمی‌کیا در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان «چهره سال هنر انقلاب اسلامی» برای ساخت فیلم «به وقت شام» شد.[۱۸] حاتمی‌کیا علاوه بر کارگردانی در عرصه فیلمنامه‌نویسی، تدوینگری، بازیگری و فیلمبرداری نیز فعالیت دارد و اکنون نیز در حال ساخت فاز سینمایی و سریال حضرت موسی(ع) است.[۱۹]
زندگی‌نامه
ابراهیم حاتمی‌کیا در ۱ مهر ۱۳۴۰ در یک خانواده، با اصالت آذری، متولد شد.[۲۰] از بچه‌های محله پامنار تهران است[۲۱] و تنها پسر خانواده و شش خواهر دارد.[۲۲] در سال ۱۳۶۲، در ۲۲سالگی، با همسرش سیما حاتمی‌کیا آشنا شد و دو پسر به نام‌های یوسف و اسماعیل که در سینما مشغول هستند[۲۳] و یک دختر به نام نیره دارد که همسر وحید رونقی از مجریان مشهور صداوسیماست.[۲۴]
تحصیل
ابراهیم حاتمی‌کیا پس از پایان تحصیلات دوره دبیرستان، وارد دانشكده سینما و تئاتر دانشگاه هنر تهران شد؛ اما به دلیل عدم اشتیاق به آموزش در حیطه تئاتر، در میانه‌های دوران تحصیل، شاخه تحصیلی‌اش را تغییر و وارد رشته فیلمنامه‌نویسی شد. او در سال ۱۳۶۷ در دوره فیلمنامه‌نویسی دانشگاه هنر تهران حضور یافت و در سال ۱۳۷۲ از پایان‌نامه خود با موضوع «نئورئالیسم در سینمای ایتالیا» دفاع کرد و موفق به اخذ مدرک کارشناسی رشته سینما با گرایش فیلمنامه‌نویسی از دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر تهران شد.[۲۵]
فعالیت هنری
حاتمی‌کیا از دوران نوجوانی به سینما و فیلم علاقمند بود؛ اما به دلیل داشتن خانواده مذهبی، وارد سینمای پیش از انقلاب نشد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در سال ۱۳۵۸ در كلاس‌های فیلمبرداری و فیلمنامه‌نویسی استادانی همچون اكبر عالمی، منوچهر عسگری‌نسب و عزیز‌الله حاجی‌مشهدی دوره‌هایی را گذراند و به مرکز اسلامی فیلمسازی آماتور که صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران دایر کرده بود، رفت و علاقه‌مند بود كه در فیلمسازی آماتور فعالیت كند.[۲۶] در سال ۱۳۵۹ با نوشتن فیلمنامه و کارگردانی فیلمهای کوتاه در فضای جبهه و جنگ، فعالیت هنری خود را با دوربین ۸، آغاز کرد و با تجربه حضور در جبهه به‌عنوان عکاس توانست ارتباط مستقیمی با این فضا برقرار کند.[۲۷]
از سال ۱۳۶۱ در سپاه مشغول به فیلمسازی شد،[۲۸] لذا برای فيلمبرداری از منطقه عملياتی راهی جبهه‌ها شد؛ اما در آخرين لحظه، اين عمليات لغو شد و به دنبال آن تصميم گرفت طرحی را كه از مدت‌ها قبل در ذهنش داشت كليد بزند و به‌اين‌ترتيب فیلم کوتاهی با عنوان «تربت» را[۲۹] پس از فیلم کوتاه «کوردلان» ساخت.[۳۰] پس از آن، فیلم صراط و طوق سرخ را با زمان نیم‌ساعته و به صورت ۱۶ میلی‌متری ساخت.[۳۱] او در همان سال‌ها در گروه تلویزیونی «روایت فتح» و در كنار سید مرتضی آوینی به كار فیلمبرداری مشغول شد و پس از کسب تجربه‌های متعدد در ساخت فیلمهای کوتاه و حتی پویانمایی، در سال ۱۳۶۵ اولین فیلم سینمایی بلند خود به نام «هویت»[۳۲] را برای گروه فیلم و سریال شبكه دوم سیما، ساخت که تصویری واقع‌گرایانه از گرایش‌های سیاسی آن دوران بود. هرچند هويت فيلم مهمی نبود؛ ولی مورد توجه برخی از منتقدان قرار گرفت.[۳۳]
فیلمسازی
ابراهیم حاتمی‌کیا، تصویرگر تاریخ انقلاب اسلامی که با زبان سینما دست به روایت زده و فراتر از نگاه تراژیک به مسئله جنگ، تلاش داشته تا از تمامی ابعاد، راوی سینمای دفاع مقدس باشد. فیلمسازی وی به چند دوره تقسیم می‌گردد:
دوره‌های فیلمسازی
دهه اول: شروع با سینمای دفاع مقدس
اولین دهه از کارنامه کاری حاتمی‌کیا را می‌توان دهه شصت دانست. دهه‌ای که در آن آثاری همچون «هویت»، «دیده‌بان»، «مهاجر»، «وصل نیکان» ساخته شد. آثاری که به نوعی اولین قدم حاتمی‌کیا در دنیای ژانر دفاع مقدس بوده؛ اما می‌توان از آنها به عنوان شروعی قدرتمند یاد کرد. ابراهیم حاتمی‌کیا فعالیت در عرصه سینما را با فیلم پویانمایی موعود و دو فیلم ۱۶ میلی‌متری به نام‌های صراط (۱۳۶۳) و طوق سرخ (۱۳۶۴)، آغاز کرد. در سال ۱۳۶۵ موفق به ساخت اولین فیلم بلندش، هویت شد که این فیلم در سینما اکران نشد؛ ولی از تلویزیون پخش شد. خودش از ساخت آن راضی نیست و آن را بچه ناخوانده می‌خواند. دیده‌بان (۱۳۶۷) فیلم دیگری با مضمون دفاع مقدس بود که در دوران پایانی جنگ ساخته شده بود. او با «دیده‌بان» برنده جایزه ویژه هیات داوران از هفتمین جشنواره فیلم فجر و سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم در بخش فیلمهای اول و دوم شد. حاتمی‌کیا در مهاجر (۱۳۶۸) به‌جای قهرمان‌سازی‌های صوری، به‌دنبال قدرت درونی و معنوی قهرمان‌های قصه‌اش پرداخت. وصل نیکان (۱۳۷۰) دومین تجربهٔ شهری حاتمی‌کیا، نتوانست نظر منتقدان و تماشاگران را جلب کند.
-
۱۳۶۵
-
۱۳۶۷
-
۱۳۶۸
-
۱۳۷۰
-
۱۳۷۱
-
۱۳۷۲
-
۱۳۷۴
-
۱۳۷۶
-
۱۳۷۷
-
۱۳۷۹
-
۱۳۸۰
-
۱۳۸۳
-
۱۳۸۴
-
۱۳۸۷
-
۱۳۸۹
-
۱۳۹۲
-
۱۳۹۴
-
۱۳۹۶
-
۱۳۹۸
دهه دوم: ادامه با سینمای اجتماعی معترض
این دهه، یعنی دهه هفتاد، فیلم‌هایی همچون «خاکستر سبز»، «از کرخه تا راین»، «بوی پیراهن یوسف»، «برج مینو»، «آژانس شیشه ای»، «ارتفاع پست» توسط حاتمی‌کیا ساخته شد. عناوینی که در دهه دوم کارنامه هنری حاتمی‌کیا او را به کارگردانی خوش‌فکر، منتقد و صاحب سبک معرفی کرد. حاتمی‌کیا در خاکستر سبز (۱۳۷۲) به بهانه روایت یک عشق زمینی، انسان‌هایی را در بحبوحهٔ جنگ بوسنی به تصویر می‌کشد که شاهد تباهی «عشق» در زیر چکمه‌های جنگ هستند. تجربه ملودرام در بوی پیراهن یوسف (۱۳۷۴) با استفاده از بازیگران شناخته‌شده، موسیقی حسی و داستانی ساده که عروسی، جدایی، جستجو و نهایتاً وصل را به ضمیمه داشت، تکرار شد. حاتمی‌کیا در برج مینو (۱۳۷۴)، ضمن تأکید بر محتوا، به تکنیک و فرم بیانی نیز اندیشیده بود، چنان‌که مثلاً تدوین فیلم را به بهرام بیضایی سپرد. ابراهیم حاتمی‌کیا با ساخت آژانس شیشهای (۱۳۷۶) به نقطه اوج در کارنامه و زندگی حرفه‌ای خود رسید. این فیلم در شانزدهمین جشنواره فیلم فجر مورد توجه منتقدان و داوران قرار گرفت. او در روبان قرمز (۱۳۷۷) با زبان نمادین به آسیب‌شناسی زندگی افرادی توجه نشان می‌دهد که پس از جنگ به دنبال معنایی برای زندگی خود بودند. سه‌گانه حاتمی‌کیا در مورد تقابل آدم‌های زمان جنگ با دنیای امروز با فیلم موج مرده (۱۳۷۹) تکمیل شد که مضمون شکاف نسل‌ها را به تصویر می‌کشد. حاتمی‌کیا در ارتفاع پست (۱۳۸۰) اوضاع اجتماعی پس از جنگ را به تصویر می‌کشد.
دهه سوم: سینمای شخصی
دهه هشتاد را می‌توان سینمای شخصی حاتمی‌کیا دانست. «به رنگ ارغوان»، «به نام پدر»، «دعوت» و «گزارش یک جشن» محصول این زمان از فعالیت هنری حاتمی‌کیا است. به رنگ ارغوان (۱۳۸۳) سیاسی‌ترین اثر حاتمی‌کیاست که پس از ۵سال توقیف در در بیست‌وهشتمین دوره جشنواره فیلم فجر سال ۱۳۸۸ به نمایش درآمد. حاتمی‌کیا پس از آن، به سراغ به نام پدر (۱۳۸۴) رفت که تقابل تفکرات و عقاید نسل قبل و نسل جدید را در بستری ملودرام به تصویر می‌کشد. دعوت (۱۳۸۷) به عنوان متفاوت‌ترین فیلم حاتمی‌کیا به موضوع سقط جنین پرداخت و ساختار اپیزودیک داشت. وی سپس گزارش یک جشن (۱۳۸۹) را ساخت که به دلیل حواشی سیاسی درباره پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم ایران، هنوز امکان اکران پیدا نکرده و دومین فیلم توقیفی حاتمی‌کیا است. فیلمی که گفته‌ها حاکی از آن است انقدر فیلمنامه اش دستخوش بازنویسی و سانسور قرار گرفته که کسی از موضوع اصلی آن مطلع نیست.
دهه چهارم: سینمای انقلابی
حاتمی‌کیا در دهه نود به بعد، گویی بیان رشادت و ایثار قهرمانان ملی را در نظر گرفته است. سینمایی «چ»، «بادیگارد»، «به وقت شام»، نگاهی ملی به قهرمانانی دارد که در دهه‌های مختلف برای حفظ و بقای این سرزمین تلاش کرده‌اند. او در این دهه دست به ساخت آثاری زد که در زمره بیگ‌پروداکشن‌ها بودند و هرکدام سوای از فضای خاص خود رو به استفاده از جدید‌ترین ظرفیت‌های تکنیکی و فنی برده‌اند. چ (۱۳۹۲)، داستان دو روز از زندگی مصطفی چمران را در پاوه به تصویر می‌کشد. این فیلم در مقایسه با فیلمهای دیگر ژانر سینمای جنگی ایرانی، دارای جلوه‌های ویژه و صحنه‌آرایی‌های نظامی کم‌نظیری است. پس از آن، حاتمی‌کیا بادیگارد (۱۳۹۴) را ساخت که یکی از فیلمهای سیاسی-انتقادی اوست. این فیلم درباره بادیگارد آرمان‌گرایی است که وظیفه حفاظت از مسئولان بلندپایه کشور را بر عهده دارد اما مسائلی را در کارش می‌بیند که این مسائل، او را نسبت به کارش دچار شک و تردید می‌کند. اثر بعدی این فیلمساز، به وقت شام (۱۳۹۶)، از نظر تکنیکی و جلوه‌های ویژه یکی از مهم‌ترین فیلمهای سینمای حاتمی‌کیاست. به گفته مدیرعامل سازمان اوج، برای تولید به وقت شام در سال ۱۳۹۶، ۸میلیارد هزینه شد و در فروش گیشه ۱۳میلیارد تومان کسب کرد. آخرین فیلمش به اسم خروج، برای نخستین‌بار در تاریخ سینمای ایران، قبل اکران در سینما، از سرویس‌های وی او دی (VOD) پخش گردید.
مضمون فیلم‌ها
ابراهیم حاتمی‌کیا، یکی از تاثیرگذارترین چهره‌ها در سینمای ایران است. آثار او اغلب به مضامین انسانی، اجتماعی و فرهنگی می‌پردازد و تلاش دارد تا در بستر تاریخ معاصر ایران، هویت ملی و دینی را مورد بررسی قرار دهد. حاتمی‌کیا در فیلم‌هایش به تقابل بین سنت و مدرنیته، جنگ و صلح، و عشق و فراق پرداخته است. سينمای حاتمی‌كيا، تاريخ تصويری انقلاب اسلامی است كه جامعه‌شناسی هر دوره را به زبان سينما روايت می‌كند و فيلم‌های او صرفا غصه آدم‌های جنگ نيست؛ بلکه قصه جنگ آدم‌هاست. قصه آدم‌هايی كه ميان اسطوره و واقعيت، ارزش‌ها و لغزش‌ها و ميان تجدد و تدين در جست‌وجوی رستگاری‌اند.[۳۴]
بزرگترین تجلی عشق در آثار حاتمی‌کیا، نوعی عشق مقدس در اعماق وجود انسان است که هدف آن پروردگار است. هنر حاتمی‌کیا، در تعریف عشق قدسی، هنر تصویر کردن و یا عینیت بخشیدن به آن است.[۳۵] به واقع سینمای حاتمی‌کیا بازتاب‌دهنده هویت و کیستی آدم‌های جنگ و سرگذشت آنها پس از جنگ است و همین ویژگی او را از دیگر سینماگران جنگ متمایز می‌کند. سینمای حاتمی‌کیا را نمی‌توان در ژانر جنگ قرار داد و از سوی دیگر شناخت سینمای جنگ در ایران بدون بررسی فیلمهای او میسر نیست.[۳۶]
به‌طور کلی چند ویژگی محتوایی و ساختاری، خاص خود حاتمی‌کیا است. ملموس‌بودن قهرمان داستان، بهروز بودن وقایع و موضوع فیلمنامه، تلاش برای حرکت از مضمون جنگ به معانی عالی انسانی، تقلای سازنده اثر برای ترسیم تیپ‌های شخصیتی جامعه پس از جنگ در آثار خود و نقب‌زدن به تحلیل زوایای فکری هر شخصیت و نهایتا هشدار غیرمستقیم به مخاطب جهت اتخاذ موضع برخی از این ویژگی‌هاست. همچنین شجاعت ابتکار وی در انتخاب فضای سیاسی و اجتماعی برای رخ‌دادن حوادث داستان، بهره‌گیری دقیق و حساب شده از ظرفیت‌های تکنیکی سینما برای به تصویر کشیدن صحنه‌های خاص و بدیع که در مجموع، سینمای وی را سینمایی جنگی نشان می‌دهند نیز در توفیق آثار وی نقش ویژه داشته است.[۳۷]
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز اندیشه‌های او، توجه به ارزشهای اخلاقی و انسانی است. او با استفاده از روایت‌های جذاب و شخصیت‌های عمیق، سعی می‌کند مخاطب را به تفکر درباره چالش‌های زندگی دعوت کند. حاتمی‌کیا همچنین با نگاهی انتقادی به مسائل اجتماعی، نظیر جنگ، فقر و مشکلات فرهنگی، به تصویر کشیدن واقعیت‌های جامعه ایرانی می‌پردازد. فیلم‌هایی مانند بوی پیراهن یوسف و آژانس شیشهای نه تنها به مسائل جنگ و دفاع مقدس می‌پردازند، بلکه ابعاد انسانی و عاطفی را نیز به خوبی به نمایش می‌گذارند. به این ترتیب، اندیشه‌های حاتمی‌کیا در کنار روایت‌های سینمایی‌اش، نه تنها سینما را غنی‌تر می‌کند، بلکه به ترویج تفکر انتقادی در جامعه کمک می‌نماید.
اگرچه سینمای حاتمی‌كیا در ژانر دفاع مقدس شناخته می‌شود، اما دغدغه‌های اجتماعی و ایدئولوژیک متناسب با تحولات تاریخی جامعه را در آثار وی نباید فراموش كرد. فیلمهای حاتمی‌كیا تناسب جامعه‌شناختی زیادی با زمان ساخت خود دارد و جریان‌شناسی فیلمهای او به‌نوعی مطالعه اجمالی تاریخ اجتماعی-فرهنگی معاصر است. قهرمان‌های فیلمهای او به‌نوعی دغدغه‌های خود وی را بازنمایی می‌كند. او فیلمسازی است كه فرزند زمان خویش است و جالب اینكه اغلب آثار وی نه صرفا ساخت فیلمهای جنگی كه پرسش‌هایی از جنگ است؛ به‌ویژه پرسش‌هایی كه بعد از جنگ، هویت انسان‌های مثل او را به چالش كشیده است. ستیز و سازش با جهان «از كرخه تا راین»، افتخارات دیروز و ارزشهای امروز «برج مینو»، امیدهای آرمان‌شهرگرایانه و ناامید‌ی‌های واقع‌گرایانه «بوی پیراهن یوسف»، رشادت‌های عصر جنگ و سیاست‌های عصر صلح آژانس شیشهای، اصولگرایی و عمل‌گرایی «موج مرده»، انتخاب میان نوستالژی گذشته و عشق به زندگی «روبان قرمز»، گزینش میان جامعه‌ا‌‌ی كه ساخته‌ایم و رویایی كه در سر داریم «ارتفاع پست» و تعارض ایدئولوژیک نسل جنگ و نسل امروز «به نام پدر».
اهمیت آثار
اهمیت آثار او به حدی است که مخاطب می تواند وضعیت اندیشه ناب انقلاب اسلامی و نظام ارزشی آن را در هر برهه از فیلمی که حاتمی‌کیا در آن زمان ساخته است، رصد کند. آثار حاتمی‌کیا به نوعی «تاریخ تصویری نظام ارزشی انقلاب» است. تا آنجا که یکی از منتقدین در مجله نقد سینما در مقاله «ابراهیم در حضور»، هشت فیلم اول وی را یک کلان‌اثر به نام «حضور» نام نهاده است که یک شخصیت فرضی به نام «ابراهیم» مرحله به مرحله به معنی تازه دست می‌یابد و آن معنی به یک فیلم بدل می‌شود. این شخصیت که قهرمان همه آثار حاتمی‌کیاست، یک بسیجی انقلابی است با تمام تعاریفی که می‌شود از یک بسیجی پرورده انقلاب و جنگ داد و داستان همه این آثار چیزی جز سرنوشت همان قهرمان در دوره‌های مختلف نیست.
بنابر این هر فیلمی که حاتمی‌کیا ساخته است، تعریفی جدید از همان ابرقهرمان است. شاید این قهرمانی که در هویت شیفته دنیای ارزشی جدید خود می‌گردد، در دیده‌بان سلوک خود را آغاز می‌نماید، در مهاجر به مفهوم شهادت نزدیک می‌شود، در از کرخه تا راین می‌کوشد دنیای درونش را در تناقض با دنیای بیرون حفظ کند و در آژانس شیشهای شق‌شقیه یک نسل را واگویه می‌کند، در روبان قرمز، رودرروی مردم و روشن‌فکران و در موج مرده و به نام پدر روبه‌روی نسل جدید قرار دارد، کسی جز خود ابراهیم حاتمی‌کیا نیست.[۳۸]
مسیر حرکت قهرمان فیلمهای حاتمی‌کیا، گویی یک نفر است که مراحل متفاوت زندگی خود و جامعه‌اش را به شکلی منطقی طی می‌کند. در حقیقت بررسی دفاع مقدس و رویدادهای جنگ از ویژگی‌های آثار ابراهیم حاتمی‌کیاست. داستان‌های حاتمی‌کیا از جنگ تحمیلی نیز به مثابه روایتی عرفانی و معنوی پرداخته شده است و سعی دارد تا نمادها و چارچوب‌های زمانی و مکانی آن را در برداشتی که چارچوب‌های هویتی انقلاب اسلامی ملازم است، بازخوانی کند.[۳۹]
گزیده فیلم‌شناسی
در میان فیلمهای ابراهیم حاتمی‌کیا، برخی از آنها مهم‌تر هستند و در بین منتقدان سینمایی بیشتر دیده شده و بین مردم نیز محبوبیت بیشتری دارند.
- دیده‌بان
دیده‌بان دومین فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا، محصول سال ۱۳۶۷ است که در ژانر دفاع مقدس ساخته شده است. این فیلم در هفتمین جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۶۷، برنده جایزه ویژه هیئت داوران در بخش بهترین کارگردانی و برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم در بخش فیلمهای اول و دوم شد.[۴۰]
معززی‌نیا، از منتقدان سینمای ایران، «دیده‌بان» را مهم‌ترین فیلم سینمای جنگ و حتی از دیگر فیلمهای حاتمی‌کیا نیز مهم‌تر دانسته است. وی در ادامه ذکر می‌کند که اگر این فیلم ساخته نمی‌شد، شاید هیچ‌گاه از واقعیت ۸ سال دفاع مقدس آگاه نمی‌شدیم و سینمای ژانر دفاع مقدس پیش نمی‌رفت.[۴۱]
- مهاجر
مهاجر سومین فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا، محصول ۱۳۶۸ است که موضوع آن پیرامون هواپیماهای کوچک شناسایی است که با کنترل از راه دور هدایت می‌شوند. این فلیم آخرین ساخته حاتمی‌کیا از درون خود جنگ است.[۴۲] گرچه مضامین فیلمهای حاتمی‌کیا که پس از مهاجر ساخته، هرکدام به کامل‌ترین شکل ممکن در مهاجر مطرح گشته‌اند.[۴۳]
تهماسب صلح‌جو منتقد سینما، فیلم مهاجر را یک اثر دقیق فکر شده ممتاز شناخته که پیش از آنکه حکایت خشم و خون و کین و ستیز باشد، توصیف بی‌پیرایه دوستی‌های پایدار است.[۴۴] احسان زیورعالم، روزنامه‌نگار نیز فیلم «مهاجر» را هم یادآور آثار اکشن سیف‌الله داد و ساموئل خاچیکیان و هم حاوی آن چیزی است که مرتضی آوینی در منشور هنر به‌دنبال آن بود؛ هنر متعهد.[۴۵]
در رأی‌گیری «بهترین فیلمهای عمر ما: بهترین فیلم‌ها و فیلم‌سازان تاریخ سینما از نگاه ۵۵ منتقد سینمایی» که در سال ۱۳۸۱ش در مجله نقد سینما انجام شد، فیلم مهاجر به‌عنوان یکی از بهترین فیلمهای تاریخ سینمای ایران از دیدگاه منتقدان، در رده ۱۱ انتخاب شد.[۴۶]
- از کرخه تا راین
از کرخه تا راین عنوان فیلم سینمایی در ژانر درام و دفاع مقدس به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا است. این فیلم توسط سازمان سینمایی سینا در سال ۱۳۷۱ تهیه شده و اولین همکاری سینمایی ایران و آلمان است. فیلم از کرخه تا راین، فیلمی درخشان است که حاتمی‌کیا در این فیلم به یک زبان جهانی دست یافته و پیام مظلومیت رزمندگان اسلام را به اقصی نقاط جهان رسانده است. در این فیلم حاتمی‌کیا به لحاظ تکنیک و فرم به حد کمال نزدیک شده است.[۴۷]
فیلم «از کرخه تا راین» برنده دو سیمرغ بلورین و چهار دیپلم افتخار از یازدهمین جشنواره فیلم فجر شده است. این فیلم در سال ۱۴۰۱ در نظرسنجی ماهنامه فیلم به عنوان یکی از ده فیلم برتر جنگی تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است. ابراهیم حاتمی‌کیا؛ معترض‌ترین سینماگر دفاع مقدس است و این نوع نگاه خاص دوران پس از جنگ بود، که با فیلم «از کرخه تا راین» حاتمی‌کیا متولد شد.
- بوی پیراهن یوسف
بوی پیراهن یوسف هفتمین فیلم حاتمی‌کیا محصول سال ۱۳۷۴ در ژانر درام و دفاع مقدس است و موضوعش بازگشت آزادگان جنگ تحمیلی به کشور است. در این فیلم نیکی کریمی، علی نصیریان، جعفر دهقان، شیرین بینا و قاسم زارع به هنرمندی پرداخته‌اند. مجید انتظامی موسیقی این فیلم را ساخته است. در این فیلم که دارای ساختاری روایتی کلاسیک است، حاتمی‌کیا به سراغ سینمای روایت‌گونه و قصه‌گو می‌رود. خواست حاتمی‌کیا بر بیان مفهوم انتظار، در پس موضوع آزادی اسراء با یافتن استعاره پلاک و کوسه در باور پدر اسیری که پلاکش در شکم کوسه پیدا شده تحقق پیدا می‌کند، استعاره یونس و یوسف که هردو بلعیده شده‌اند؛ اما اولی توسط ماهی و دومی توسط چاه. این دو پس از تحمل رنج از میان شکم ماهی و چاه بیرون می‌آیند و انتظارها به سر می‌رسد. یونس پیامبر تا توبه نکرد خداود او را از شکم ماهی بیرون نیاورد، اما یوسف این ماجرا به گناه دیگران به چاه افتاده بود. این استعاره و اشاره‌ها خود ریشه در فرهنگ عمیق جامعه ایران و بحث موعود و انتظار دارد.[۴۸]
به باور برخی فیلم بوی پیراهن یوسف، حدیث انتظار یک نسل است. انتظاری که از ایمانی پایدار نشأت گرفته است.[۴۹]
- آژانس شیشهای
آژانس شیشهای عنوان فیلمی در ژانر دفاع مقدس به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا محصول سال ۱۳۷۶ است. پرویز پرستویی، رضا کیانیان و حبیب رضایی از جمله بازیگران این فیلم هستند. این فیلم با ۱۴ نامزدی و برنده ۹ سیمرغ بلورین؛ بهترین فیلم، کارگردانی، فیلمنامه، بازیگر نقش اول مرد، بازیگر نقش مکمل مرد، بازیگر نقش مکمل زن، تدوین، موسیقی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران از شانزدهمین جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۶ است. این فیلم روایت مسافرکشی به نام حاج کاظم است که روزی یکی از فرماندهان جبهه بوده است و پس از چندسال با عباس هم‌سنگر خود روبرو می‌شود که ترکشی در گردنش دارد که باید برای معالجه به خارج از کشور برود اما هیچ ارگانی از او حمایت نمی‌کند که در نهایت منجر به گروگان‌گیری حاج کاظم می‌شود و سرانجام عباس به شهادت می‌رسد.
مطابق انتظار و با آغاز نمایش عمومی فیلم از تیر ۱۳۷۷ در سراسر کشور، سینماها رونق گرفته و صف‌های طولانی برای تماشای فیلم ایجاد شد. شش نامزدی و دریافت دو تندیس زرین در دومین جشن سینمای ایران در رشته‌های بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول مرد نیز از دیگر جوایز این فیلم است. همچنین در هفدهمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز در سال ۱۳۷۷ این فیلم را به عنوان «بهترین فیلم سیاسی پس از انقلاب اسلامی» و جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت در سال ۱۳۹۷ آن را به عنوان «بهترین فیلم سینمای دفاع مقدس» انتخاب کرد. انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران در سال ۱۳۸۷ این فیلم را به عنوان یکی از پنج فیلم برتر تاریخ سینمای ایران پس از انقلاب برگزید.
از نگاه اغلب منتقدان، آژانس شیشهای یک فیلم حرفه‌ایِ خوش‌ساخت و بسیار صریح است که توانسته با ضرب‌آهنگ تندِ خود، لحظات هیجان‌انگیزی را رقم بزند. برخی منتقدان آژانس شیشهای را یکی از سیاسی‌ترین و جنجالی‌ترین فیلمهای سینمای ایران برشمرده‌اند؛ فیلمی که در سال‌های بعد به الگویی برای تولید فیلمهای انتقادی در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی تبدیل شد. شباهت‌های بین این فیلم و بعدازظهر سگی (سیدنی لومت، ۱۹۷۵) نیز از موضوعات بحث‌برانگیز است که برخی این مسئله را یک تقلید قلمداد کرده‌اند اما برخی دیگر با رد اتهام تقلید، آژانس شیشهای را نمونه‌ای درخشان از اقتباس سینمایی دانسته‌اند که در آن شخصیت‌پردازی کاملاً ایرانی صورت گرفته‌است.
عبدالجبار کاکایی از شاعران و ترانه‌سرایان کشور، ورودش از شعر به ترانه را تحت تأثیر فیلم «آژانس شیشهای» ذکر کرده که با دیدن سکانس بازی پرویز پرستویی و ماجرای تعریف جنگ غول، ترانه کبوتر را سروده است.[۵۰]
- روبان قرمز
روبان قرمز فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمی‌کیا محصول سال ۱۳۷۷ است. در این فیلم بازیگرانی همچون پرویز پرستویی، رضا کیانیان و آزیتا حاجیان به ایفای نقش پرداخته‌اند. این فیلم در دی ۱۳۷۸ بر روی پرده سینما رفت. روبان قرمز از تقابل آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی سخن به میان می‌آورد. داستان در سال ۱۳۸۹ است، بیست و یک سال از پایان جنگ می‌گذرد و سه شخصیت اصلی روبان قرمز در بیابانی نامشخص در پی خواسته‌های خویش هستند.[۵۱]
این فیلم زبانی کاملا استعاری دارد. شخصیت‌پردازی در این اثر چنان خارق العاده است که هرچند فیلم به شهرت آژانس شیشهای نرسید، شعارزدگی را که حاصل صراحت بیش از حد کارگردان بود به کلی از فیلم دور می‌کند. محبوبه نمادی از ایران پس از جنگ است که به دنبال خوشبختی و سعادت و نفس راحت کشیدن است. داود نمادی از جبهه و جنگ با همان خشم ومهر توأمان و جمعه نمادی از روشن‌فکرانی که در این دهه به قدرت می‌رسند و داعیه سکان‌داری آتیه مملکت را دارند.[۵۲] کل فیلم نمادین است و درک ماجراهایش برای مخاطب عام مشکل و دیرفهم است. این فیلم نمادی‌ترین فیلم حاتمی‌کیاست.[۵۳] این فیلم برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از بخش مسابقه سینمای بین‌الملل جشنواره فیلم فجر شده است.
- موج مرده
موج مرده، یازدهمین فیلم سینمایی بلند حاتمی‌کیا، محصول ۱۳۷۹ است. در این فیلم، بازیگرانی همچون پرویز پرستویی، آزیتا حاجیان، قاسم زارع، کامبیز کاشفی، پوپک گلدره ایفای نقش کردند. سردار محمد ناظری، از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران نیز در این فیلم، در نقش خودش بازی کرده است. داستان موج مرده، درباره سردار راشد، نظامی قدیمی و فرمانده یک پایگاه دریایی در جنوب است که درصدد است تا پس از پایان جنگ و در هنگامه صلح، از ناو وینسنس که هواپیمای مسافربری ایران را در واپسین سال جنگ مورد هدف قرار داده، انتقام بگیرد.[۵۴]
«موج مرده» درباره جنگ و انسان‌های درگیر جنگ است؛ و حکایت از مردی دارد که همچنان می‌خواهد با بیگانه و دشمن بجنگد و حضور دشمن را در خاک خود بر نمی‌تابد، اما پسر این مرد راهی جز این را آموخته است. منطق عملی مرتضی راشد که فرمانده نظامی است، با حبیب که راه گفتمان را در پیش گرفته است و ابعاد مختلف این تناقض که نسل اول و سوم انقلاب را به رودرویی هم کشانده، اصلی‌ترین دغدغه حاتمی‌کیا در موج مرده است.[۵۵]
- ارتفاع پست
ارتفاع پست، فیلم ایرانی به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی، محصول ۱۳۸۰ است. این فیلم برای نخستین بار در ۲ مرداد ۱۳۸۱ به نمایش درآمد. داستان این فیلم درباره شخصی به نام قاسم است که خانواده و دوستانش را سوار هواپیما کرده و ادعا می‌کند برای آنها در یک شرکت صنعتی در بندرعباس کار پیدا کرده است. اما نرگس، همسرش، می‌داند که قاسم قصد هواپیماربایی دارد.
حاتمی‌کیا با فیلم ارتفاع پست به سراغ نمایش یک واقعیت ذوالابعاد در دنیای انسان‌های پس از جنگ رفت. ماجرای ربوده شدن هواپیما و گروگان‌گیری در اثر مشکلات اقتصادی قشر درگیر با جنگ، موضوع این فیلم است. حاتمی‌کیا با این فیلم دوباره جامعه را در مقابل کسانی که جنگیده‌اند قرار داد و از ایشان دفاع کرد.[۵۶] این فیلم برنده تندیس زرین بهترین کارگردانی از بخش مسابقه فیلمهای بلند جشن سینمای ایران و همچنین فیلم برگزیده خانه سینما انتخاب شده است.
- چ
«چ» عنوان فیلم بلند سینمایی در ژانر دفاع مقدس به کارگردانی و تهیه کنندگی ابراهیم حاتمی‌کیا است که در سال ۱۳۹۲ تولید شد. فریبرز عرب‌نیا، سعید راد، مریلا زارعی، بابک حمیدیان، مهدی سلطانی و امیررضا دلاوری از جمله بازیگران این فیلم هستند. این فیلم داستان دو روز از زندگی دکتر چمران طی نبرد پاوه در اواخر مرداد سال ۱۳۵۸ در ایران را به تصویر کشیده است.
عده‌ای معتقدند نام فیلم، یادآور نام چه‌گوارا است و سازنده با این کار قصد داشته تا میان چمران و چه‌گوارا قیاس کند. از پرویز پرستویی برای بازی در فیلم دعوت شد که او به دلیل مشکلات شخصی که با تهیه‌کننده «چ» داشت، حاضر به ایفای نقش در این فیلم نشد. این فیلم برای بهترین فیلم و بهترین کارگردانی، نامزد سی‌و‌دومین دوره جشنواره فیلم فجر شد؛ اما برای بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین تدوین، برنده این جایزه شد.
- بادیگارد
بادیگارد فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمی‌کیا محصول سال ۱۳۹۴ است. این فیلم، تردید یک محافظ شخصی در مأموریت خود را به تصویر می‌کشد. بادیگارد در سی‌و‌چهارمین جشنواره فیلم فجر، برنده دو سیمرغ بلورین و نامزد شش جایزه سیمرغ شد. پرویز پرستویی، مریلا زارعی، بابک حمیدیان، امیر آقایی، فرهاد قائمیان، محمود عزیزی، شیلا خداداد، پریوش نظریه و افسانه ناصری از جمله بازیگران این فیلم بوده‌اند.
وحید رونقی، داماد حاتمی‌کیا نیز در این فیلم بازی کرده است. بودجه این فیلم توسط سازمان هنری رسانه‌ای اوج تأمین شده است. جواد طوسی، منتقد فیلم، «بادیگارد» را یک تصویر کاملا معاصری از ابراهیم حاتمی‌کیا نشان داده با تمام وجوه خاکستری‌اش. از نظر وی، پایان‌بندی فیلم در سکانس تونل خوب ایجاد شده؛ اما فیلم پارادوکس‌هایی دارد.
- به وقت شام
به وقت شام فیلمی سینمایی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمی‌کیا، محصول سال ۱۳۹۶ در گونه جنگی، درام و مهیج تولید شده است. این فیلم، داستان یک پدر و پسر خلبان ایرانی را روایت می‌کند که در سوریه تحت تسلط داعش، مأمور شده‌اند، گروهی از مردم را با یک هواپیما نجات دهند. بازیگرانی چون بابک حمیدیان، هادی حجازی‌فر و پیر داغر در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند. محمد خزاعی تهیه‌کننده به وقت شام بوده و بودجه فیلم را سازمان هنری رسانه‌ای اوج و کشور ایران تهیه کرده است. این فیلم، اولین اثر سینمایی است که برای مدافعان حرم ساخته شد.
هنگام اکران فیلم در بعدازظهر ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷، افرادی با ظاهر نیروهای داعش در محوطه جلوی پردیس سینمایی کوروش تهران، سوار بر اسب و اسلحه به دست حضور داشتند که این اتفاق توسط تیم تبلیغاتی فیلم برنامه‌ریزی و هدایت می‌شد که باعث ترس برخی از مردم شد. این اتفاق با انتقادات گسترده علیه حاتمی‌کیا همراه شد که در پی حاشیه‌های پیش‌آمده حاتمی‌کیا عذرخواهی کرد.
حاتمی‌کیا: فکر می‌کنم سال ۶۵ بود، ۳۱ سال پیش که اولین فیلم خودم «هویت» را ساختم. درست با عملیات کربلای ۵ مصادف بود و من باید کنار فیلم می‌ماندم و دوستانم رفتند منطقه که آن جلسه برایم خیلی سخت گذاشت. پس از فیلمبرداری رفتم منطقه که برخی از دوستانم در عملیات شهید شدند... «به وقت شام» فیلمی است که یک سرباز ساخته، من خودم را سرباز این نظام می‌دانم و همچنان دلم می‌تپد برای بچه‌هایی که جهاد می‌کنند. سوالاتی که خواهد شد فنی است ولی من را یک سرباز بدانید که همانند همان عملیات دوست داشتم با آن بچه‌ها باشم و اسمم را هم در تیتراژ اولین فیلمم نزدم و دوست داشتم مانند آن ها گمنام می‌ماندم که نشد و ۳۱ سال است که ماندیم.[۵۷]
جوایز و افتخارات
مقاله اصلی: فهرست جایزه‌ها و نامزدی‌های ابراهیم حاتمی‌کیا
ابراهیم حاتمی‌کیا تا سال ۱۳۹۶، نامزد دریافت ۶۸ جایزهٔ داخلی و خارجی شد که از این تعداد، برنده ۳۹ جایزه شده است. او برای ساخت فیلم «آژانس شیشهای»، جایزه بهترین فیلمنامه و کارگردانی را از شانزدهمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد و دوبار دیگر برای فیلمهای «به رنگ ارغوان» و «به وقت شام» موفق به کسب سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی در جشنواره فیلم فجر شده است. وی همچنین در سال ۱۳۸۴ مشترک با محمد پیرهادی، برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم برای «به نام پدر» شد.
حاتمی‌کیا در سال‌های ۱۳۷۷ و ۱۳۸۱ نیز برنده تندیس زرین بهترین کارگردانی برای فیلمهای «آژانس شیشهای» و «ارتفاع پست» در جشن سینمای ایران شد. فیلمهای او در جشنواره‌های بین‌المللی نیز شرکت کرد و برای فیلم «بادیگارد»، برنده نخل طلای بهترین فیلم بلند جشنواره فیلم بغداد در سال ۲۰۱۶ و برنده تندیس طلایی بهترین کارگردانی و بهترین دستاورد هنری از جشنواره فیلم مستقل وین در سال ۲۰۱۷ شد. همچنین ابراهیم حاتمی‌کیا برای فیلم «روبان قرمز»، نامزد صدف طلایی بهترین فیلم جشنواره سن‌سباستین اسپانیا در سال ۱۹۹۹ و برای فیلم «ارتفاع پست»، نامزد آستور طلایی بهترین فیلم از جشنواره فیلم ماردل پلاتای آرژانتین در سال ۲۰۰۳ شد.
آثار نوشتاری
تا سال ۱۴۰۳ شانزده کتاب توسط حاتمی‌کیا به چاپ رسیده‌است که ۱۵ عنوان فیلمنامه بوده و یک عنوان نیز مراحل نگارش یکی از فیلم‌نامه‌هایش را شرح داده‌است. در این ۱۵ عنوان کتاب، در مجموع، ۱۸ فیلمنامه گنجانده شده که ۱۷ عدد آنها تبدیل به فیلمهای بلند و کوتاه شده‌اند. از میان آن، کتاب‌های از کرخه تا راین، خاکستر سبز، بوی پیراهن یوسف، برج مینو و آژانس شیشهای پیش‌تر توسط کانون فرهنگی، علمی و هنری ایثارگران نیز منتشر شده بود. انتشارات فرهنگ کاوش در سال ۱۳۸۰ نیز به‌صورت یک‌جا همه فیلم‌نامه‌های حاتمی‌کیا که تا این سال به فیلم تبدیل شده بود، به چاپ رساند. در این بین، کتاب «موج مردهٔ حاتمی‌کیا: از فکر تا فیلمنامه» با محتوایی خاص همچون، گسترش ایده و تغییر فیلمنامه موج مرده (۱۳۷۹) به نگارش درآمد.
همچنین کتاب‌هایی درباره حاتمی‌کیا و آثارش نوشته شده که نخستین کتاب تحلیلی درباره حاتمی‌کیا همزمان با اکران فیلم آژانس شیشهای (۱۳۷۶) در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، از این دسته است. سعید عقیقی در کتاب آژانس شیشهای (۱۳۷۷)، به تحلیل همه‌جانبه فیلم آژانس شیشهای، با تأکید بر مؤلفه‌ها، نشانه‌ها و روند تمهیدات سینمایی در آثار حاتمی‌کیا پرداخته است. محمدرضا روحانی نیز در کتاب «ابراهیم حاتمی‌کیا، فیلمساز مؤلف»، به بررسی شیوه و سبک خاص حاتمی‌کیا، سیر تحول در اندیشه او و انعکاس وقایع سیاسی و اجتماعی در فیلم‌هایش پرداخته‌است. «کتاب هنری بادیگارد» شامل ۵۶۲ عکس، کانسپت و استوری‌برد از فیلم بادیگارد است که در سال ۱۳۹۵ به چاپ رسید. در این كتاب شرح تمامی جزئیات ساخت فیلم از مراحل اولیهٔ تحقیق و نگارش فیلمنامه تا پایان مراحل فنی فیلم به تحریر درآمد.
شهید آوینی در نقدش بر فیلم از کرخه تا راین: دو بار«از کرخه تا راین» را دیدم و هر دو بار از آغاز تا انجام گریستم...دوست من! فیلم «از کرخه تا راین» تلخ است؛ به تلخی بمب‌های شیمیایی، به تلخی از دست دادن فاو، به تلخی مظلومیت بسیجی. می خواهم بگویم که تلخ است، اما ذلیلانه نیست.این تلخی همچون تلخی شهادت، شیرین است.[۵۸]
حواشی
فیلمهای ابراهیم حاتمی‌کیا دچار حواشی‌هایی هم بوده که برخی از آنها به شرح ذیل است:
- هویت بدون اجازه وی و بدون پخش در سینما، از شبکه دوم صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران پخش گردید.
- محسن مخملباف تدوین‌کننده فیلم دیده‌بان است.
- فیلم مهاجر براساس داستان واقعی استفاده رزمندگان از پهپاد در جنگ تحمیلی است.
- گفته شده، فیلم «وصل نیکان» در پاسخ به فیلم «عروسی خوبان» محسن مخملباف ساخته شده بود؛ اما حاتمی‌کیا این قضیه را بعدها رد کرد. همچنین این فیلم جزء معدود اسناد تصویری بمباران پایتخت است.[۵۹]
- فیلم از کرخه تا راین، اولین همکاری سینمایی ایران و آلمان است. به تعبیر سید مرتضی آوینی، گویا فیلم از کرخه تا راین قرار بود که جوابی سزاوارتر به فیلم «بدون دخترم هرگز» و ده‌ها فیلم دیگری که از دینداران ایرانی چهره ای پلید به نمایش می گذارند، باشد.[۶۰]
- آتیلا پسیانی به عنوان دستیار کارگردان و بازیگردان در فیلم بوی پیراهن یوسف فعالیت کرده است.
- بهرام بیضایی، تدوین‌گر فیلم برج مینو بوده است.
- پایان‌بندی فیلم آژانس شیشهای به پیشنهاد سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، تغییر کرد و مجوز ساخت گرفت.
- داستان فیلم ارتفاع پست، براساس یک رویداد واقعی که در ۲۳ آذر ۱۳۷۹ در مسیر اهواز به بندرعباس انجام شد، ساخته شده بود و به درخواست ابراهیم حاتمی‌کیا از رئیس دستگاه قضا، این متهمان در تاریخ نهم فروردین ۱۴۰۰ مصادف با نیمه شعبان، عفو و آزاد شدند.[۶۱] اصغر فرهادی به همراه حاتمی‌کیا از نویسندگان فیلمنامه این فیلم بودند.
- در دوره نوزدهم جشنواره فیلم فجر او تکه‌های بریده شده از فیلم «موج مرده» را روی میز، جلوی اهالی رسانه چید و گفت به دلیل اختلاف نظر شدید موج مرده دچار سانسور و توقیف شده است و دیگر فیلم جنگی نخواهد ساخت.
- در جشنواره بیست و سوم فیلم فجر، به دستور وزیر اطلاعات وقت، از نمایش فیلم «به رنگ ارغوان»، جلوگیری شد. این فیلم، پس از پنج سال توقیف، در بیست‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر سال ۱۳۸۸ حضور یافت و جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره را به‌دست آورد.
- اپیزود آخر فیلم دعوت درباره دو دانشجو با بازی پژمان بازغی و لیلا اوتادی پس از فیلمبرداری حذف شده‌است که برخی دلیل حذف آن را ممیزی می‌دانند؛ اما حاتمی‌کیا دلیل اصلی‌اش را طولانی شدن زمان فیلم عنوان کرده‌است.
- گفته شده حاتمی‌کیا، فیلم «گزارش یک جشن» را متاثر از اتفاقات سال ۱۳۸۸ ساخت و در جشنواره فیلم فجر نیز اکران شد ولی به دلایلی توقیف شد و اجازه پخش نگرفت. او در یک مصاحبه از اینکه فیلمش توقیف شده، اظهار خجالت کرد و گفت بابت این موضوع افتخار نمی‌کند.
- فرامرز قریبیان پس از بازی در فیلم خروج حاتمی‌کیا و نمایش در جشنواره فیلم فجر، «خروج» را بهترین فیلمش عنوان کرده و از تصمیم خود برای اتمام دوران بازیگری خبر داد.
گفتاورد
حاتمی‌کیا با تأیید اینکه اولین بار حاج قاسم را در زمان حضور «بادیگارد» در جشنواره فیلم فجر سال ۹۴ و شب قبل از اختتامیه دیدم، عنوان کرد: به این دلیل که نسبت به ایشان ارادت داشتم، سعی کردم چهره بازیگر اصلی ام (پرویز پرستویی) شبیه حاج قاسم سلیمانی باشد. معتقدم حاج قاسم فراتر از نقش حیدر ذبیحی فیلم «بادیگارد» بود، اما دوست داشتم به او نزدیک شوم. البته حاج قاسم فیلم را دید و پسندید. بعد هم ما را به دفترش دعوت کرد و من قضیه ساخت فیلم «به وقت شام» را مطرح کردم و گفتم اجازه بدهید بروم و تحقیق کنم، اما راه نمی‌دادند و به جهت مسائل امنیتی سخت می‌گرفتند، چون ما از جهاتی در معرض دید بودیم و این برای تشکیلات سپاه قدس دردسرساز بود.[۶۲]
این کارگردان با بیان اینکه آن شب با صراحت همراه با التماس با حاج قاسم برای «به وقت شام» صحبت کردم، ادامه داد: یادم می‌آید در جلسه اولی که سردار سلیمانی را دیدم، خیلی صریح اعتراض کردم و ایشان هم گوش می‌دادند. اعتراضم به این بود به جای اینکه از سمت شما تشویق شوم، درحال التماسم و چرا راه برای فیلمسازی من در سوریه باز نیست؛ تا اینکه بالاخره سردار اجازه داد و یکی از مؤثرترین شخصیت‌ها و نیروهای منطقه خود را پیش من گذاشت. این شخصیت سرگذشت و تاریخچه اتفاقاتی را که در سوریه اعم از پیشروی‌ها و عقب‌نشینی رخ داده برایم توضیح داد تا اینکه به تدمور، حلب و جاهایی رفتیم که می‌خواستم ببینم. برایم جالب بود در آنجا بچه‌هایی را که بعدها فکر می‌کردم بعد از جنگ دیگر نیستند و هرکدام وارد حیطه خاصی از سیاست و اقتصاد شده اند دیدم. ادبیات این بچه‌ها همان ادبیات جنگ است؛ اما با آمدن رسانه، زرنگ‌تر شده‌اند و می‌دانند با تلفن‌های همراه خود چه کاری انجام می‌دهند. این‌ها نه تنها برایم جالب بود؛ بلکه نفس بسته مرا باز می‌کرد. مطمئن بودم دلش شور خواهد زد که چه کار کردم. وقتی حاج قاسم می‌خواست بیاید فیلم را ببیند، از اضطراب، انگار قلبم به داخل دهانم می‌آمد. الحمدالله وقتی حاج قاسم فیلم را دیدند، هم چشم‌های اشک‌آلود و هم واکنشش را که دستم را گرفت تا راهروی مصاحبه بروم، دیدم و نفسم باز شد. حاج قاسم نسبت به «به وقت شام» محبت داشت، اما این فیلم در مقابل آنچه این عزیزان انجام می‌دادند، واقعا کوچک است. من سر هیچ فیلمی به این شکل از خانواده شهدا هدیه نگرفتم که سر این فیلم گرفتم. به عنوان مثال، فرزند یک مدافع حرم اهل آبادان عینک ری‌بن، یکی چفیه و دیگری انگشتر خود را به من هدیه کرد. مطمئنم حاج قاسم کوهی از این مسائل را با خود داشت، اما با خودش برد.[۶۳]
بهترین فیلم داستانی و مستند جنگی که دیده‌ای چه بوده؟ کلیه فیلمهای روایت فتح را به‌خاطر حسی که در کل این مجموعه حاکم است می‌پسندم، به‌خصوص «پاتک روز چهارم» که در میان آن فیلم‌هایی که من دیده‌ام، بهترین بوده است و در مورد فیلمهای جنگی داستانی، فیلم «پرواز در شب» آقای ملاقلی‌پور به لحاظ نزدیکی فضا و محیط فرهنگی فیلم با محیط جبهه، از بهترین فیلم‌هاست که توانسته آن محیط را منعکس بکند.[۶۴]
«انا لله و انا الیه راجعون
سید این احوال دو گانه را چه کنم؟! مگر جامه‌ای جز رخت شهادت بر تو زیبنده بود.
کاش سید، مقابلت نشسته بودم و متن سوگنامه را با خودت تمرین می‌کردم. مطمئن هستم هر بار جمله‌ای در وصفت می‌نوشتم با آن گونه‌های سرخ و محجوب، می‌خندیدی و مرا خجالت‌زده می‌کردی.
سید، جگرم سوخت. باورش سخت است که لبنان بدون تو را تصور کنم.
سید، بارها در لبنان به عشق دیدارت به انتظار نشستم و سهم دیدارت نصیبم نشد.
سید، ارابه فرعون را به بازی گرفته‌ام و فریاد می‌کشم صدا، دوربین، حرکت ولی عالم مَجاز من کجا، عالم حقیقی تو و یارانت کجا. من مشغول قهرمان بازی مجاز بودم که خبر آمد سیدحسن نصرالله رفت.
صدا و دوربین خاموش ولی حرکت تو تا بیت‌المقدس ادامه خواهد داشت. اکنون من مانده‌ام و چشمان گریان آسیه سلام الله که مقابل شکنجه فرعون برای دست کشیدن از حق منتظر است و او جز هم‌نشینی خدا چیزی نمی‌بیند.
سید، این قوم فرعونی به گواه تاریخ رفتنی‌اند ولی راه تو و مرام و نگاه مقاومت همچنان ماندنی خواهد بود.
من که حاضر نیستم تصویر انگشت اشاره‌ات که به سمت اسرائیل نشانه می‌رفتی را، لحظه‌ای از نظرم پاک کنم و بر پیکر پاره پاره‌ات نظر کنم.
سید زنده است. راه مقاومت زنده است.
ابراهیم حاتمی‌کیا
۸ مهر ۱۴۰۳»
پانویس
- ↑ «وصل نیکان «فیلمسازی درگیرودار تجربه درونی»». دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «مهاجر «ای بلبل عشق، جز برای شقایق‌ها مخوان!»». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی هويت كارگردانی كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمی‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی ساختارگرایی در آثار ابراهیم حاتمی‌کیا». شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «وصل نیکان «فیلمسازی درگیرودار تجربه درونی»». دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «مهاجر «ای بلبل عشق، جز برای شقایق‌ها مخوان!»». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «نقش تغییر گفتمان‌های سیاسی و اجتماعی در سینمای دفاع مقدس نمونه مورد مطالعه: آثار ابراهیم حاتمی‌کیا». زمستان ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی هويت كارگردانی كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمی‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «با ابراهیم حاتمی‌کیا». تیر ۱۳۶۹. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «مسعود فراستی منتقد، بعد از "به وقت شام": «ابراهیم حاتمی‌کیا بهترین فیلمساز سینمای ایران است»». ۱۸ بهمن ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بهترین فیلمهای عمر ما: بهترین فیلم ها و فیلم سازان تاریخ سینما از نگاه ۵۵ منتقد سینمایی». آبان ۱۳۸۱. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی ساختارگرایی در آثار ابراهیم حاتمی‌کیا». شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بهترین کارگردانان پس از انقلاب انتخاب شدند/ نتیجه نظرخواهی خبرآنلاین از 43 منتقد‌و‌سینماگر ایرانی». ۲۱ شهریور ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «اصغر فرهادی به عنوان سازنده بهترین فیلمهای بعد از انقلاب شناخته شد/ کاربران خبرآنلاین انتخاب کردند». ۱۷ مرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «اختتامیه پنجمین هفته هنر انقلاب اسلامی برگزار شد/ ابراهیم حاتمی‌کیا چهره هنر انقلاب در سال ۹۷ شد». ۲۶ فروردین ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «مریلا زارعی در سریال جدید ابراهیم حاتمی کیا». ۲۳ مهر ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «ابراهیم حاتمی‌کیا». دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «حاتمی کیا: درسته پاسدارم ولی فيلمسازم». ۲ دی ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «(تصاویر) بیوگرافی، عکس های شخصی و زندگی خصوصی ابراهیم حاتمی کیا و همسرش». ۲۶ شهریور ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بیوگرافی ابراهیم حاتمی کیا کارگردان و نویسنده + عکس های خانوادگی». دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «تصویر منتشر شده از دختر، داماد و نوه‌ی ابراهیم حاتمی‌کیا ("از کرخه تا راین" و "آژانس شیشهای")/ داماد، چهره‌ی آشنای تلویزیون است». ۴ مرداد ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «ابراهیم حاتمی‌کیا». دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسي هويت كارگرداني كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمي‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «ابراهیم حاتمی‌کیا». دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «نقش رهبری در صدور مجوز «آژانس شیشهای»». ۲۲ فروردین ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.؛ «یک دهه با ابراهیم حاتمی‌کیا / رویاها». تابستان ۱۳۷۶. دریافت‌شده در ۲۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسي هويت كارگرداني كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمي‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «جبهه نمای نزدیک مردان رهاشده از خاک؛ برداشتی از روایت سینمایی ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۸۴. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «نقد فیلم: من از جنگ به سینما آمده ام: گفتگویی با ابراهیم حاتمی کیا، کارگردان "دیدبان"». اردیبهشت ۱۳۶۸. دریافت‌شده در ۷ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «ابراهیم حاتمی‌کیا». دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسي هويت كارگرداني كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمي‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی هويت كارگردانی كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمی‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «ایمان بیاوریم به عشق در آغاز فصل سرد (نگاهی به مضمون عشق در آثار ابراهیم حاتمی کیا)». تابستان ۱۳۷۶. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «جبهه نمای نزدیک مردان رهاشده از خاک؛ برداشتی از روایت سینمایی ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۸۴. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «حاتمی‌کیا: خودم را سرباز این نظام می‌دانم». ۱۶ بهمن ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «جبهه نمای نزدیک مردان رهاشده از خاک؛ برداشتی از روایت سینمایی ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۸۴. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «حسین معززی‌نیا: «دیده‌بان» واقع‌گراترین فیلم سینمای دفاع مقدس است». ۳۱ شهریور ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «در شیب تند جاده/ ابراهیم حاتمی کیا از مهاجر تا کنون». تابستان ۱۳۷۶. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «دوگانه خشونت و عرفان در سینمای جنگ؛ مهاجر کجا ایستاده است؟». ۱۹ مهر ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «مردی که می‌خواست فیلم جنگی بسازد». ۱۹ مهر ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بهترین فیلمهای عمر ما: بهترین فیلم ها و فیلم سازان تاریخ سینما از نگاه ۵۵ منتقد سینمایی». آبان ۱۳۸۱. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «از کرخه تا کهکشان (نگاهی به از کرخه تا راین اثر شکوهمند ابراهیم حاتمی کیا)». شهریور ۱۳۷۲. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «نشانه شناختی تصویر زن در سینمای ابراهیم حاتمی کیا». بهار ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «نقد فیلم: سرانجام باور می کنند (بوی پیراهن یوسف ساخته ابراهیم حاتمی کیا)». شهریور ۱۳۷۵. دریافت‌شده در ۷ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «فیلم سینمایی‌ای که عبدالجبار کاکایی را ترانه‌سرا کرد/ "نفس" و "شیار۱۴۳" شناسنامه نسل من‌اند». ۲ اسفند ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی هويت كارگردانی كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمی‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی هويت كارگردانی كه چهار دهه فعال است؛ به وقت حاتمی‌كيا». ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «وصل نیکان «فیلمسازی درگیرودار تجربه درونی»». دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «حاتمی‌کیا: خودم را سرباز این نظام می‌دانم». ۱۶ بهمن ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «از کرخه تا راین». دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «از کرخه تا راین». دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «بررسی جریان اعتراض در شعر و سینمای دفاع مقدس با تکیه بر اثار علی‌رضا قزوه و ابراهیم حاتمی‌کیا». پاییز ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۴۰۳.
- ↑ «ساخت سریال «موسی(ع)»». ۱۴ دی ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱۳ خرداد ۱۴۰۳.
- ↑ «ساخت سریال «موسی(ع)»». ۱۴ دی ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱۳ خرداد ۱۴۰۳.
- ↑ «نقد فیلم: من از جنگ به سینما آمده ام: گفتگویی با ابراهیم حاتمی کیا، کارگردان "دیدبان"». اردیبهشت ۱۳۶۸. دریافت‌شده در ۷ آبان ۱۴۰۳.
پیوند به بیرون
- ارزشهای بزرگ و فراموش نشدنی سردار نامی کشورمان به تصویر کشیده می‌شود
- اظهار تاسف حاتمی‌کیا از ممنوع‌الخروجی جعفر پناهی
- مصاحبه جنجالی ابراهیم حاتمی‌کیا پس از نشست خبری فیلم «خروج» در جشنواره فجر
- ابراهیم حاتمی‌کیا
- افراد زنده
- اهالی تهران
- بازیگران اهل ایران
- برندگان سیمرغ بلورین بهترین فیلم کوتاه
- برندگان سیمرغ بلورین بهترین فیلم
- برندگان سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه
- برندگان سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی
- تدوینگران اهل ایران
- دانشآموختگان دانشگاه هنر تهران
- زادگان ۱۳۴۰
- زادگان تهران
- فیلمبرداران اهل ایران
- فیلمنامهنویسان مرد اهل ایران
- کارگردانان تلویزیونی اهل ایران
- کارگردانان فیلم اهل ایران
- نویسندگان مرد اهل ایران
