حاتمی‌کیا در گفت‌وگو با بولتن سینمایی بنیاد فارابی درباره داستان فیلم «دیده‌بان» چنین گفت:
«من جزو اکیپ فیلمبردارهای «روایت فتح» بودم و در یکی از سفرها، یعنی عملیات کربلای ۵ بود که یکی از همکاران نزدیکم. اسکندر یکه‌تاز که از بدو ورود به جبهه با هم بودیم و با هم زندگی می‌کردیم، شهید شد… به جهت نزدیکی به اسکندر، سیر او را تا شهادت از نزدیک دیدم. من دیدم که چند ساعت قبل از شهادت چه حالی داشت و چگونگی شهادت، حتى لحظات بعد از شهادت او را نیز داشتم… پس از مدتی به چگونگی شهادت عارفی برخورد کردم. او دیده‌بان بود و در لشکر محمد رسول‌الله (ص) خدمت می‌کرد. در یکی از عملیات‌ها با وضعیتی بحرانی روبه‌رو و مجبور می‌شود گرای محل استقرار خودش را به توپ خانه بدهد و البته شهید می‌شود… برداشتی از موضوع را انتخاب و روی آن کار کردم… فضا را گرفتم، چگونگی حدوث وقایع را نیز… ولی… عينا تمام جزئیات نقل نشد.» (حاتمی‌کیا۔ گفت‌وگو با بولتن سینمایی بنیاد فارابی، شماره ۱۹ ، مهر ۶۷ )
دیده‌بان (فیلم)
| از فیلم‌های ابراهیم حاتمی‌کیا | |
 | |
| عنوان اصلی | دیده‌بان (فیلم) |
|---|---|
| نام فیلم | دیده‌بان |
| موضوع | دفاع مقدس، اکشن |
| کارگردان | ابراهیم حاتمی‌کیا |
| نویسنده | ابراهیم حاتمی‌کیا |
| بازیگران | مهرداد سلیمانی علیرضا حیدری غلامرضا علی‌اکبری اصغر پورهاجریان اسماعیل سلطانیان سعید جوانشیر حمیدرضا سلطانیان حسین کیانی حمیدرضا چارکچیان عبدالرسول سلطانیان |
| موسیقی | سید محمد میرزمانی |
| تدوین | محسن مخملباف |
| فیلمبرداری | محسن ذوالانوار |
| انتشار | ۱۳۶۵ |
| استودیو | بنیاد سینمایی فارابی |
| زمان | ۷۵ دقیقه |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
دیده‌بان، دومین فیلم بلند ابراهیم حاتمی‌کیا در مقام کارگردان و نویسنده سینما و تلویزیون ایران، محصول سال ۱۳۶۷ است.[۱] این فیلم در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۶۸ در سینماهای ایران اکران شده است. محسن مخملباف تدوین‌کننده و عبدالله باکیده از کارگردانان سینمای ایران، دستیار تولید این فیلم است. [۲] دیده‌بان، نخستین فیلم دفاع مقدس است که در جشنواره‌های بین‌المللی حضور یافته و مورد توجه نیز قرارگرفته است. نسخهٔ مرمت شدهٔ فیلم دیده‌بان در سی و هفتمین دورهٔ جشنوارهٔ جهانی فیلم فجر و در بخش «فیلم‌های کلاسیک مرمت‌شده» به نمایش درآمد.[۳] بودجه ساخت فیلم، بین ۳ تا ۳/۵ میلیون تومان در سال ۱۳۶۶ ذکر شده است.[۴] فیلم «دیده‌بان»، در واقع ادای دین حاتمی‌کیاست به سینمای دفاع مقدس، در مقابل آن عده از افرادی که به او کنایه می‌زدند که بیرون از شهر و در منطقه جنگی نمی‌تواند فیلم بسازد.[۵]
خلاصه داستان
ارتباط خط کمین با نیروهای خودی توسط دشمن قطع شده و احتمال سقوط منطقه بسیار زیاد است. مقابله و مقاومت نیروها در مقابل دشمن نیازمند حضور دیده‌بان جهت هدایت آتش سنگین است. عارفی برای پیوستن به خط کمین و دیده‌بانی باید از مسیری عبور کند که زیر آتش شدید دشمن عراقی قرار دارد.
کارگردان و نویسنده
ابراهیم حاتمی‌کیا (زاده ۱ مهر ۱۳۴۰ در تهران) نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون ایران است. او دانش‌آموختهٔ رشته سینما (گرایش فیلمنامه‌نویسی) از دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر تهران است. نام وی تداعی‌کننده سینمای جنگ و ژانر دفاع مقدس است.
جشنواره‌ها
- برنده جایزه ویژه هیئت داوران بهترین کارگردانی در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۷
- برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم (بخش فیلم‌های اول و دوم) در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر - ۱۳۶۷[۶]
حضور در جشنواره‌های جهانی
- چهل و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم لوکارنو - سوئیس (۱۳۷۳)
- سومین جشنواره بین‌المللی فیلم داکا - بنگلادش (۱۳۷۳)
- بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم پزارو - ایتالیا (۱۳۶۹)[۷]
نظر منتقدان
آنچه «دیده‌بان» را متمایز می‌کند، بدل شدن «تنهایی انسانی» به «فرمی بصری»ست و ارزش یافتن «سکوت انسانی» در تقابل با «دیالوگ». این «کم‌حرف‌ترین» فیلم حاتمی‌کیا، احتمالاً «پُرزیرگفتارترین» فیلم اوست. فیلمی که به ما نشان می‌دهد که «ارزش نگفتن»، اغلبِ اوقات، بیشتر از «گفتن» است. سینما، «هنر نشان دادن» است. همچنین حذف «احساسات‌گرایی» از آن، این اثر را به اثری کاملاً متمایز با اغلبِ آثار حاتمی‌کیا بدل کرده که به شکل کاملاً مشهودی متعلق به «سینمای ملودرام»اند.[۸]
بهروز افخمی با اشاره به شباهت‌های روایی فیلم سینمایی «۱۹۱۷» به کارگردانی سام مندس با فیلم «دیده‌بان» و احتمال تأثیرپذیری کارگردان «۱۹۱۷» از فیلم «دیده‌بان» یا لااقل دیدن آن، ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا را از نظر سینمایی فیلم بهتری توصیف کرد.[۹]
معززی‌نیا، از منتقدان سینمای ایران نیز مهم‌ترین وجه «دیده‌بان» را همین واقع‌گرایی و سندیت این فیلم ذکر کرده و بیان کرد که اگر این فیلم و فیلم‌هایی مثل «پرواز در شب» مرحوم ملاقلی‌پور ساخته نمی‌شدند، شاید هیچ‌گاه از واقعیت ۸ سال دفاع مقدس آگاه نمی‌شدیم و سینمای ژانر دفاع مقدس پیش نمی‌رفت. وی از این جهت «دیده‌بان» را مهم‌ترین فیلم سینمای جنگ ایران و حتی از دیگر فیلم‌های حاتمی‌کیا نیز مهم‌تر دانسته است.[۱۰]
گفتاورد
حاتمی‌کیا در مورد ساخت فیلم «دیده‌بان» گفت:
«بعد از فیلم «هویت» در بین دوستان خودم، در جایی که کار می کردیم، رفقای همپالکی خودمان، حرفی افتاد که فلانی دست از شهر نمی کشد. چرا از تو منطقه و از خود جنگ فیلم نمی سازد؟ و از دل این حرف ها در آمد که توانایی حرف زدن از فضای متن جنگ را ندارد. کمی برخورنده بود. احساس یک جور اتهام نسبت به این حرف ها می کردم که در واقع این نبود و یک جور قمار هم برایم بود و نمی دانستم دقیقا چه جوابی باید بدهم. برای همین اصرار داشتم فیلم بعدی ام حتما در منطقه جنگی رخ بدهد.»[۱۱]
پانویس
- ↑ «ليست كامل عوامل فيلم ديده بان (1367)». دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «دیده بان - ۱۳۶۷». دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «جزئیاتی از مرمت «دیده‌بان» حاتمی‌کیا پس از 30سال + فیلم». ۲۸ فروردین ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «حسین معززی‌نیا: «دیده‌بان» واقع‌گراترین فیلم سینمای دفاع مقدس است». ۳۱ شهریور ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «حاتمی کیا: درسته پاسدارم ولي فيلمسازم». ۲ دی ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «نقد و بررسی فیلم «دیده‌بان» در «سینمای ایرانی»». ۸ اسفند ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «فیلم دیده بان ۱۳۶۷». دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ ««دیده‌بان»، «مهاجر»، «خاکستر سبز»؛ ابراهیم در آتش – ۱». ۲۳ شهریور ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «چرا«دیده‌بان» بهتر از «۱۹۱۷» است؟/«پیروزی» گمشده سینمای دفاع مقدس». ۵ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «حسین معززی‌نیا: «دیده‌بان» واقع‌گراترین فیلم سینمای دفاع مقدس است». ۳۱ شهریور ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ «حاتمی کیا: درسته پاسدارم ولي فيلمسازم». ۲ دی ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۳ آذر ۱۴۰۳.
