آژانس شیشه‌ای (فیلم)
 پوستر فیلم | |
| موضوع | دفاع مقدس |
|---|---|
| کارگردان | ابراهیم حاتمی‌کیا |
| تهیه‌کننده | ورا هنر |
| نویسنده | ابراهیم حاتمی‌کیا |
| بازیگران | پرویز پرستویی رضا کیانیان حبیب رضایی اصغر نقی‌زاده قاسم زارع بیتا بادران بهروز شعیبی |
| موسیقی | مجید انتظامی |
| تدوین | هایده صفی‌یاری |
| فیلمبرداری | عزیز ساعتی |
| انتشار | ۱۷ تیر ۱۳۷۷ |
| زمان | ۱۱۴ دقیقه |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
| فروش | ۳۰۱ میلیون تومان |
| جایزه‌ها | برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری و... |
آژانس شیشه‌ای فیلمی به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی کیاست که در سال ۱۳۷۶ تولید شده و یکی از مهم‌ترین آثار تاریخ سینمای ایران است.
این فیلم که با بازی پرویز پرستویی، رضا کیانیان و حبیب رضایی در سال ۱۳۷۶ جلوی دوربین رفته، داستان رزمنده به نام عباس را روایت می‌کند که به خاطر عوارض شیمیایی ناشی از دوران دفاع مقدس باید برای مداوا به خارج از کشور برود و در این مسیر همرزمش، حاج کاظم به موانعی برمی‌خورد و دست به گروگانگیری می‌زند.
ایده مرکزی فیلم آژانس شیشه‌ای بر پایه مصلحت‌اندیشی- آرمان خواهی انقلابی شکل گرفته بود؛ ایده ای که در آثار دیگر حاتمی کیا مانند موج مرده، بادیگارد، به وقت شام و… نیز دیده می‌شود. داستان ملتهب فیلم شرایطی داشت که مدیران وقت به آن مجوز ندادند. این در شرایطی بود که دو فیلم قبلی حاتمی کیا، از کرخه تا راین و برج مینو نیز در صدور مجوز دچار مشکلات جدی شده بود و همین موضوع باعث دلسردی حاتمی کیا نسبت به ادامه مسیر فیلمسازی اش شده بود.
آن طور که بعدها نقل شد، مشکل فیلم سینمایی آژانس شیشه ای نیز با مداخله رهبر انقلاب حل شده است. چنان‌که آیت الله سید علی خامنه ای بعد از مطالعه فیلمنامه، تغییراتی را در پایان بندی فیلم پیشنهاد کرده و از تولید آن دفاع می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود تا حبیب‌الله کاسه ساز مدیر وقت سازمان سینمایی مجوز تولید فیلم را صادر کند و فیلم در سکوت خبری در پاییز ۱۳۷۶ جلوی دوربین می‌رود. شرایط ساخت فیلم آن چنان در سکوت پیش رفته بود که حتی برای سکانس پایانی فیلم و صحنه نشستن هلی کوپتر در شهر، هماهنگی‌های معمول صورت نگرفته و این صحنه با نشست هلی کوپتر در یکی از خیابان‌های مرکزی شهر تهران بدون هماهنگی ضبط شده است.
گفته می‌شود پایان بندی پیشنهادی آیت الله خامنه ای به نوعی به ورود شخص رهبری به ماجرای فیلم بازمی‌گردد؛ طوری که گویی قرار بوده پایان بندی فیلم با ورود یک بنز مربوط به وزارت اطلاعات شکل بگیرد؛ ولی بعد از ابلاغ نظر رهبری، حاتمی کیا این پایان بندی را به نشستن هلی کوپتری که در پایان فیلم مشکل را حل می‌کند، به نوعی از سوی دفتر رهبری اعزام شده است. گفته می‌شود رهبر انقلاب دربارهٔ پایان بندی فیلم گفته است: «اگر همه درها بسته شود، در دفتر رهبر که بسته نمی‌شود.»
همان‌طور که انتظار می‌رفت، اکران فیلم آژانس شیشه‌ای در شانزدهمین جشنواره فیلم فجر با حاشیه‌ها و جنجال‌های مختلفی همراه بود. ولی برآیند نظرات، نگاه تحسین آمیز اهالی سینما و مخاطبان به روایت آوانگارد حاتمی کیا در این فیلم بود. اتفاقی که فیلم را با موفقیت کم‌نظیر نامزدی در ۱۴ رشته و دریافت ۹ سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر رساند.
در تیر ماه سال ۱۳۷۷ و با آغاز اکران سینمایی این فیلم نیز صف‌های طولانی برای تماشای فیلم در مقابل سینماها تشکیل می‌شد تا این فیلم یکی از اکران‌های موفق دوران خود را بگذراند.
این فیلم یکی از سیاسی‌ترین آثار سینمای ایران است که قرائت‌های نمادینی نیز از آن شده است. بعدها حاتمی کیا در گفتگویی، حضور فردی نزدیک به عباس کیارستمی در میان گروگان‌ها را تأیید کرد. هم چنین گفته می‌شود این فیلم برداشتی آزاد و بومی شده از فیلم سینمایی «بعد از ظهر سگی» سیدنی لومت است که با نگاه بومی ایران و مطابق با فرهنگ و سیاست در جمهوری اسلامی ایران بازطراحی شده است.
نقش آفرینی پرویز پرستویی، رضا کیانیان و حبیب رضایی جزو ماندگارین نقش آفرینی‌های آنها در طول دوران فعالیت شان به حساب می‌آید. نقش حاج کاظم و سلحشور نیز جزو مهم‌ترین نقش‌های تاریخ سینما شناخته می‌شود. با گذشت چند دهه از ساخت فیلم آژانس شیشه‌ای، هنوز هم دیالوگ‌هایی از این فیلم در عرصه فرهنگ و سیاست ایران بازگو می‌شود.
درباره فیلم
عدم مجوز ساخت
آژانس شیشه‌ای در ابتدا به‌دلیل تندی و تلخیِ فیلمنامه در نقد فضای سیاسی و اجتماعی سال‌های پس از جنگ، موفق به دریافت مجوز ساخت نشد. از جمله دلایل مخالفت با این فیلمنامه، احتمال سوءبرداشت از مضمون آن بود. پس از تغییرات ساختاری در وزارت ارشاد و ریاست سیف‌الله داد بر این سازمان موفق شد پروانۀ تولید بگیرد.
داستان فیلم
عباس، بسیجی خراسانی است که از سال‌های حضورش در جنگ ایران و عراق، ترکش خمپاره‌ای در کنار شاهرگ گردنش باقی مانده‌است. او به اصرار همسرش، نرگس، برای معاینه به تهران می‌آید و در خیابان، به شکل اتفاقی با همرزم سابقش، حاج کاظم، روبه‌رو می‌شود که مشغول مسافرکشی است. پزشک، وضعیت عباس را بحرانی تشخیص می‌دهد و توصیه می‌کند هرچه زودتر برای بیرون آوردن ترکش به لندن برود. کاظم برای تأمین هزینهٔ سفر عباس حاضر می‌شود اتومبیلش را بفروشد. خریدار اتومبیل پول را به‌موقع به حاج کاظم که با عباس در آژانس مسافرتی منتظر بودند، نمی‌رساند و حاج کاظم به‌ناچار به رئیس آژانس پیشنهاد می‌کند که تا زمان رسیدن پول، سوییچ و مدارک اتومبیل را به گرو بردارد و در عوض بلیت‌ها را صادر کند، اما رئیس آژانس نمی‌پذیرد. حاج کاظم اصرار می‌کند که عباس از رزمندگان سال‌های جنگ است تا شاید بدین‌گونه رئیس آژانس راضی شود، اما او در پاسخ، سخنانی طعنه‌آمیز دربارهٔ رزمندگان به زبان می‌آورد. حاج کاظم که عصبانی شده، شیشهٔ دفتر رئیس آژانس را می‌شکند و پس از خلع سلاح یک مأمور نیروی انتظامی که درون آژانس بود، مشتریان آژانس را گروگان می‌گیرد تا مسئولان ترتیب سفر فوری او و عباس به لندن را بدهند.
آژانس به سرعت توسط نیروی انتظامی محاصره می‌شود و در این بین اصغر، همرزم کاظم و عباس، نیز به افراد داخل آژانس می‌پیوندد. از طرف دیگر احمد کوهی —که خود نیز همرزم حاج کاظم بوده— به همراه فرد دیگری به نام سلحشور، به عنوان مأموران وزارت اطلاعات وارد آژانس می‌شوند و از حاج کاظم می‌خواهند که اسلحه را کنار بگذارد. حاج کاظم نمی‌پذیرد و پس از آزاد کردن چند گروگان، به احمد و سلحشور تنها تا ساعت ۶ صبح روز بعد مهلت می‌دهد تا اتومبیلی را برای بردن او و عباس به فرودگاه به آژانس بفرستند. ساعت ۶ صبح، اتومبیل به آژانس نمی‌آید و حاج کاظم، کشتن رئیس آژانس را صحنه‌سازی می‌کند تا مسئولان تحت فشار قرار گرفته و هرچه زودتر، خواسته‌های او را برآورده کنند اما عباس که از صحنه‌سازی بودنِ ماجرا اطلاع نداشت، دچار فشار عصبی شده و وضعیتش وخیم‌تر می‌شود. سرانجام خودرو می‌رسد و حاج کاظم، عباس را بر دوش گرفته و از آژانس خارج می‌شوند تا سوار خودروی مخصوص بشوند اما رانندهٔ اتومبیل، سوییچ آن را در اختیار ندارد. از سوی دیگر، مأموران نظامی با نقشهٔ قبلی وارد آژانس می‌شوند و گروگان‌ها را آزاد می‌کنند. سلحشور، شادمان، همه چیز را پایان‌یافته تلقی می‌کند و قصد بازداشت حاج کاظم و عباس را دارد، اما ناگهان احمد کوهی با بالگرد از راه می‌رسد و با حکمی از مسئولان عالی‌رتبه، عباس و کاظم را علی‌رغم مخالفت سلحشور، به فرودگاه می‌برد. هنوز هواپیما از مرز هوایی کشور خارج نشده که درست در لحظهٔ تحویل سال نو، عباس از دنیا می‌رود.
پایان‌بندی فیلم
به گفتۀ صفار هرندی، پایان‌بندیِ حاتمی‌کیا برای فیلم «آژانس شیشه‌ای» چیزی بود که در آن همه چیز از دست رفته بود و تنها راه شورش بود. آیت‌الله خامنه‌ای با آگاهی از سناریوی فیلم، دربارۀ انسدادی که تا پایان فیلم ادامه داشت گفته بود «بالاخره یک رهبر در این مملکت نیست که چیزی بگوید و گره را باز کند؟». این جمله باعث شد تا کارگردان، پایان‌بندی فیلمنامه را با اضافه کردن فرود یک بالگرد که گره و انسداد موجود را می‌گشاید، تغییر دهد.[۱]
موسیقی متن
موسیقی متن فیلم ساختهٔ مجید انتظامی است که پیش از این فیلم با حاتمی‌کیا در ساخت از کرخه تا راین و بوی پیراهن یوسف هم همکاری کرده بود. پیوستگی حضور موسیقی در آژانس شیشه‌ای، به اندازهٔ آثار قبلی انتظامی نیست و در عوض، تلاش شده تا با بهره‌گیری از سکوت، بیننده به تفکر و تأمل فرو برود.[۲] بنابراین موسیقی آژانس شیشه‌ای، از نظر احاطهٔ بر تصاویر نیز در حد آن دو نیست اما همچنان در بعضی صحنه‌ها، حضور خود را بر صحنه تحمیل می‌کند. یکی از ویژگی‌های اصلی آثار انتظامی، پنهان نشدن پشت تصاویر و حضور احساسی قوی در تمام لحظه‌هاست که معمولاً با استفاده از یک ساز، تلفیق با مجموعه سازهای زهی و رسیدن به نقطهٔ اوج صورت می‌گیرد. برای مثال، در صحنه‌ای که حاج کاظم و عباس در حال خروج از آژانس هستند، تنها موسیقی صحنه، صدای رنگ‌پاشی ماشینی است که مشغول خط‌کشی خیابان است. همین صدا، تعلیق خاصی ایجاد کرده اما ناگهان با آغاز موسیقی کُرال، انتزاعِ جذاب صحنه را از بین می‌برد. تعدادی از قطعات این آلبوم در سوئیت سمفونی «این فصل را با من بخوان» در تالار وحدت اجرا شده‌است.[۳]
ابوالفضل لیره (زادهٔ ۱۳۵۰)، نقاش ایرانی، با الهام‌گیری از موسیقی متن فیلم، یک نمایشگاه نقاشی با نام آژانس شیشه‌ای در سال ۱۳۸۰ در گالری سیحون تهران برگزار کرد.
بازیگران
- پرویز پرستویی در نقش حاج کاظم
- رضا کیانیان در نقش سلحشور
- حبیب رضایی در نقش عباس حیدری
- اصغر نقی‌زاده در نقش اصغر
- قاسم زارع در نقش احمد کوهی
- بیتا بادران در نقش نرگس
- صادق صفایی در نقش دکتر بهمن
- نسرین نکیسا در نقش فاطمه
- محمد حاتمی در نقش حاجی فیروز
- فرشید زارعی‌فرد در نقش مدیر آژانس
- مجید مشیری در نقش عباس کیارستمی
- بهروز پرستویی در نقش ابوذر
- بهروز شعیبی در نقش سلمان
- مهرداد فلاحتگر در نقش سرگرد نامور
عوامل تولید
عوامل اصلی تولید آژانس شیشه‌ای به شرح زیر است:
- کارگردان فیلم|کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
- تهیه‌کننده فیلم|تهیه‌کننده: ورا هنر، بنیاد سینمایی فارابی
- مدیر تولید: مهدی کریمی، علی قائم مقامی
- نویسنده: ابراهیم حاتمی‌کیا
- بازیگردان: رضا کیانیان
- مدیر فیلمبرداری: عزیز ساعتی
- عکاس: میترا محاسنی
- طراح صحنه و لباس: پرویز شیخ‌طادی، حمیدرضا چارکچیان
- جلوه‌های ویژه: محسن روزبهانی
- تدوین‌گر: هایده صفی‌یاری
- صداگذار: محسن روشن
- صدابردار: محمود سماک‌باشی
- آهنگساز: مجید انتظامی
- طراح چهره‌پردازی: مهرداد میرکیانی
جوایز و افتخارات
جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ۲۲ بهمن ۱۳۷۶
- برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم
- برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی
- برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه
- برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد
- برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد رضا کیانیان
- دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد حبیب رضایی
- برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن بیتا بادران
- برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری
- برنده سیمرغ بلورین بهترین تدوین
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین چهره‌پردازی
- نامزد سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه
- برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران
جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ۲۱ بهمن ۱۳۷۷ در بخش بهترین‌های سینمای ایران
- برنده بهترین فیلم سیاسی بعد از انقلاب اسلامی
- نامزد تندیس زرین بهترین فیلم
- برنده تندیس زرین بهترین کارگردانی
- برنده تندیس زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد
- نامزد تندیس زرین بهترین موسیقی متن
- نامزد تندیس زرین بهترین تدوین
- نامزد تندیس زرین بهترین کیفیت لابراتوری
جشنواره فیلم دفاع مقدس ۵ مهر ۱۳۷۷ مسابقه فیلم‌های بلند
- برنده تندیس بهترین تهیه‌کننده
- نامزد تندیس بهترین کارگردانی
- نامزد تندیس بهترین فیلمنامه
- برنده تندیس بهترین بازیگر نقش اول
- نامزد تندیس بهترین صدابرداری
- برنده جایزه ویژه هیئت داوران
- جشنواره فیلم دفاع مقدس ۵ آذر ۱۳۸۴ تاریخ سینمای دفاع مقدس جز پنج فیلم برتر تاریخ سینمای دفاع مقدس
جشنواره فیلم دفاع مقدس ۳۱ شهریور ۱۳۸۹ برگزیدگان سینمای دفاع مقدس
- جزو سه فیلم برتر
- جزو سه فیلمنامه برتر
- جزو سه کارگردانی برتر
- جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت ۵ آذر ۱۳۹۷ چهل سال سینمای مقاومت جز سه فیلم برتر
جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ۱۰ تیر ۱۳۸۷ سی سال سینمای ایران پنج فیلم برتر
- جشن دنیای تصویر ۱۲ خرداد ۱۳۷۷ بخش مسابقه
- تندیس بهترین فیلمبرداری
- تندیس بهترین صداگذاری و میکس
- تندیس بهترین صدابرداری
جشنواره بین‌المللی فیلم اجتماعی آبادان ۲۳ دی ۱۳۷۸
- نخل زرین بهترین بازیگر مرد
- جایزه ویژه هیئت داوران
جشنواره بین‌المللی فیلم اجتماعی آبادان ۲۱ بهمن ۱۳۷۹
- نخل زرین بهترین تهیه‌کننده
پیوند به بیرون
- فیلمی برای همه دوران / «آژانس شیشه‌ای» را ببینیم و همچنان لذت ببریم.
- کنش و منش فرد و جمع در آژانس شیشه‌ای.
- ↑ [etemadonline.com/بخش-فرهنگ-هنر-16/309592-روایت-صفار-هرندی-از-واکنش-رهبر «روایت صفار هرندی از واکنش رهبر انقلاب به پایان‌بندی فیلم «آژانس شیشه‌ای»»] مقدار
|url=را بررسی کنید (کمک). ۱۳ خرداد ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۴ دی ۱۴۰۳. - ↑ «مشکلاتی که بوده و هست»، همشهری.
- ↑ «حسین پارسایی و مجید انتظامی…»، ایسنا.
